Abai.kz aqparatttyq portalynyng elektrondy pochtasyna Myrzan Kenjebaydan tómendegi maqala kelip týsti. Maqala avtorynyng oiy redaksiya kózqarasyn bildirmeydi. Qarsy taraptyng aitar uәji bolsa, oghan da minber beruge dayyn ekenimizdi eskertemiz.

Abai.kz aqparatttyq portaly  

(«QÁ» gazetinde jariyalanghan B. Shahanovtyng maqalasyna oray)

Ánebir kezde qazaq әdebiyetinde ózindik orny bar, shygharmalary talay elding tiline tәrjimalanghan belgili-belgili aqsaqal qalamgerler men Memlekettik syilyqtyng iyegerleri bastaghan bas-ayaghy 200-ge tarta aqyn-jazushylar Odaqtaghy osynau óte jaysyz jaghdayattardyng sebepteri men saldarlaryn atap kórsetip, Elbasynyng atyna  hat jariyalaghany  belgili.

Ol hatta Jazushylar Odaghyndaghy qarjylyq kýmәndi ister, jazushylargha berilip, keyin iz-týzsiz ketken jer telimderi, jyljymaytyn mýlik, jazushylargha arnalghan shygharmashylyq ýii qazir kimning paydasyna júmys istep túrghany, Odaqtyng bas ghimaratyndaghy jalgha berilip otyrghan meken-jaylardan týsip jatqan qarjy, Odaqtyng organy bolyp sanalatyn «Qazaq әdebiyeti» gazetinde әdeby syn túrmaq, Odaq basshylyghyna syn aityp kózge týsken qalamgerlerdin, әsirese, aqyndardyng ólen-jyrlary basylmaytyny, «Qazaq әdebiyetinin» basshylyghy ony avtorlargha ashyqtan-ashyq aitatyny, Jazushylar Odaghy esh talgham-talapsyz, ne talqylausyz әrtýrli syilyqtardy kim kóringenge shýlen taratqanday ýlestiretini siyaqty jónsizdikter men kelensizdikter  atap túryp kórsetildi. Qazir әdeby qazynamyzgha ýles qospaq týgil, әdebiyetke jýz qaynasa sorpasy qosylmaytyn adamdar Jazushylar Odaghynyng mýsheligine qabyldanyp, olardyng sany býginde 800-ding o jaq, bú jaghyna jetip otyr. Olardyng ishindegi jәi, qaradýrsin jurnalisterdi jәne qarapayym til mamandaryn aitpaghanda akter da, suretshi de, bir kezde oblysty, audandy basqarghan әkim de, piesa deuge kelmeytin piesa jazghan deputat ta, bazarkom da, sportshy da, tarihshy da, zanger de, kólik salasynyn  qyzmetkeri de, óz ruynyn, ne taypasynyn  shejireshisi de, ózge de tolyp jatqan san-sala mamandary órip jýr. Búl әdebiyettin  ilgeri basqan ayaghyn keri ketiru, ashylau aitsaq әdebiyetke jasalghan qylmys emes dey alasyz ba? Mine, osynyng bәri jәne 20 jyldan beri shyn әdeby synnyng joyylyp, birynghay birin-biri maqtaugha ainaluy, «Alash» dep atalatyn jәne basqa da syilyqtar men pәlenshekem, týgenshekem atyndaghy jýldelerding balyq ýlestirgendey ýlestirilui, jaqsy shygharma men shygharma deuge kelmeytin kitaptardyng suday sapyrylysuy býginde әdebiyetimizdi aumaghy at shaptyrym  ýiindige ainaldyrdy. Oghan da bir mysal keltire ketelik. Byltyr elimiz qazaq handyghynyng 500 jyldyghyn toylauyna baylanysty  úly merekege oray jazylghan ýzdik shygharmalargha bәige jariyalanyp, oghan milliondaghan kólemde qarjy bólindi. Sonda Jazushylar Odaghy búl úly meyramgha arnalghan ýlken bәigige qatystyrudyng ózi әri úyat, әri sayasy qate derlik,  ózi araqtan ólgen, maskýnem Kakadu qúsqa arnalghan әngimeni, eng ýzdik shygharma dep bas bәigeni soghan berdi. Ásirese, osy maskýnem qústyng iyesi «osy sen preziydentsin-au» dep qayta-qayta qaljyndaghansymaq boluynyng arjaghynda ne jatyr dep oilaysyz? Búl әdebiyetimizding jaqsysy qaysy, jamany qaysy ekeni belgisiz ýiindi-qoqysqa ainalghany jәne Jazushylar Odaghy әdebiyetti әbden ayaq asty qylghany emes dey alasyz ba? Jalpy, N.Orazalin basqasyn bylay qoyghanda songhy kezde Senat deputaty bolyp, qolynda tolyp jatqan mýmkindik túrghanda  20 jyl boyy aityla-aytyla jauyr bolghan qalamaqy mәselesine de bir auyz qozghau salar sóz aitqan joq qoy. Jaqynda Elbasymyzdyng әlginde aitylghan «Ashyq hatqa» oray Odaqtyng kezekten tys jiynyn ótkizuge tapsyrma bergenin esty sala Odaq basshylyghy búghan qarsylyq retinde tәuelsizdigimizding alda 25 jyldyghy kele jatqanyn syltau etip, ózining organy «Qazaq әdebiyeti» gazetine әueli 443 adamnyn, kelesi nómirde 555 adamnyng tizimin berdi. Múnyng arjaghynda jas balagha da týsinikti qulyqsymaq jatqanyn týsingen júrt mynau úyat boldy-au dese, endi birazy búl da nadandyqtyng bir týri ghoy dep kýlkige qarq boldy. Jәne әlgi birese 443, birese 555 adamdyq tizimning ishindegi «Jazushylar Odaghynyng mýshesi» dep aty-jóni berilgen adamdardyng әdebiyet dep atalatyn ruhany qazynamyzgha ýles qospaq týgil kópshiligi әdebiyette qúlaq estip, kóz kórmegen adamdar ekenine belgili-belgili qalamgerler qayran qaldy. Búlar kimder dep taghy tandandy júrt.

IYә,  qazaq halqynyng basyna qara búlt ýiirilgen sonau bir qasiretti zamanda, qazaghym ýshin jan pida dep Kremlige jazylghan «Beseuding haty» degen hat bar. Ol bes adam óz basyn qaterge tigip, qalyng qazaqty ajaldan alyp qalmaq boldy. Al, telefon shalu arqyly úiymdastyrylyp «qol qoydyrghan» myna 555 adammen Odaq basshylary kimdi, qay eldi qay dúshpannan aman alyp qalmaq boldy desenizshi. Osylay jantalasqan JO basshylyghy әlgi 443 pen 555-ke qol qoydyrghany az bolghanday «Qazaq әdebiyetine» әldeqashan o dýniyelik bolghan jazushy O.Sәrsenbaevtyng esteligindegi bir-eki azamat turaly aitqan jaysyzdau sózin de  maqala qyp berdi. Ol ekeui de Elbasymyzgha  jazghan ashyq hatqa qol qoyghan qalamgerler edi. Qazir Odaq basshylyghy Odaq tóraghasyn ózgerteyik, әdebiyetimizdi búdan әri qúldyraudan saqtap, Jazushylar Odaghynyng da, qalamgerlerding de abyroy-bedelin búdan әri týsirmeyik  dep Elbasymyzgha jan dauysyn jariyalaghandardy qaralaytyn maqalalardy «Qazaq әdebiyeti» gazetinde ýzbey jariyalap otyrugha shyqty. Búl ýshin olar býkil әdep, mәdeniyet degenderdi belinen bir-aq attap, nebir las, bylapyt sózderdi ýiip-tóguden de tayynbaytyn boldy. «Qazaq әdebiyetinin» osy qyrkýiek aiynyng 9-shy júldyzynda Odaq basshylyghyndaghy jasy 70-ten әldeqashan asyp ketken Berik Shahanov degen jazushynyng qayta jariyalanghan maqalasyndaghy Odaq tóraghasyna qarsy syn aityp jýrgenderdi «soqqylaghan» myna sózderin oqyghan qalamdas qauymnyng shynymen túlaboyy týrshikpey me eken? Berik aqsaqal Odaq tóraghasyn aman saqtap qalu ýshin onyng «dúshpandaryna» mynaday qosymsha «ataqtar» beredi: «mysyqtileuli», «pәle-jalashylar», «jón-josyqsyzdar», «jolbiyke», «dau qughandar», «daukester», «pәlenshekender», «jala jauyp, kýie jaghushylar», «әldekimder», «bәleqor әriptester», «byqsytyp», «sypsyng sóz» taratushylar t.b. Maqala, «Qúryltaydan» keyin de ómir bar» dep atalady. Endeshe, Qúryltay sayyn 20 jyl boyy bir N.Orazalindi aman saqtap qalatyn amal-ayla az bolghanday osynsha bylapyt sóz aituyna qaraghanda N. Orazalin saylanbay qalsa, Berik aqsaqalgha Qúryltaydan keyin ómir bitip, tausylatynday kóringeni emes pe? Ózi әlgindey las ta bylapyt at qoyghandardyn, yaghni, Odaq basshylyghyn ózgertudi qoldap jýrgenderding ishinde Á.Núrpeyisov, Q.Júmadilov, D.Isabekov, T.Ábdikov, E.Raushanov, T.Medetbekov, S.Narymbetov jәne basqa da esimi alty alashqa, qala berdi shet elderge belgili túlghalar da bar ekenin B. Shahanov aqsaqal shynymen bayqamay qaldy ma eken? Olardy qalyng qazaq qana emes, shet el júrtshylyghy biledi. Al, Berik Shahanov degendi estimegen boluy da mýmkin. Ásirese, osyndaghy «jolbiyke» degen ar-namysqa óte auyr tiyetin qorlyq sózdi aitugha aqsaqal adamnyng qalay auzy bardy desenizdershi. Óitkeni, búl sóz әiel jynysty adamdardyng ishindegi jolshybay ótken-ketkenning bir týndik tósektesi bolatyn eng bir jenil etektilerine aitylatyn sóz ekenin Bekeng bilmeui mýmkin be? Osylaysha Odaq basshylyghy Tәuelsizdigimizding 25 jyldyghyn toylayyq degendi jeleu etip, jazushylardyng kezekten tys jiynyn qoya túrayyq dep basqa sharuasy qúryp qalghanday osynday jiyrenishti amal-әreketter jasaumen ainalysuda. Endi «Odaqty jas adam basqaruy kerek» degen pikir taratyluda. Ádette әkimshilik jýiede jәne sharuashylyq salasynda jii qoldanylatyn búl ólshem Jazushylar Odaghy siyaqty taza shygharmashylyq ordasyna mýlde sәikes kelmeydi. Óitkeni, Jazushylar Odaghy әdebiyetke,  әsirese jazushylyqqa bet búrghan jas qalamger ataulygha baghyt berip, jol siltep, kórkem shygharmanyng ozyghy men tozyghyna bagha berip otyratyn kiyeli orda. Sondyqtan Odaqty jas qalamgerge ózining ómirlik te, shygharmashylyq ta tәrbiye-ónegesin úsyna alatyn, sonymen birge ózinen keyingi basshylyqqa layyqty talantty da isker  qalamger dayarlaytyn  aty-jóni el-júrtqa әigili, әdebiyetimizdi ózimizge de, ózgelerge de tanytugha ýlken ýles qosqan, shygharmalary әdebiyetimizding altyn qoryna qosylghan, әdebiyet maydanynda ysylghan belgili agha túlgha basqaruy kerek siyaqty.

Aldaghy jiynymyz meyli Plenum, meyli Qúryltay bolsyn, soghan osynau kiyeli qúndylyghymyzdyng qúnyn týsirmey, Jazushylar Odaghy siyaqty qara shanyraghymyzgha jana lep, jaghymdy ózgeris әkelu ýshin búghan deyin boyymyzdy biylegen bәrine bas iyzeu, bәrine qol kóterip qúptay salu,  bir auyzdan qayta saylay salu siyaqty kerenaulyqtan, salghyrttyqtan arylyp, әrqaysymyz ar-úyat tazalyghyn, jan tazalyghyn saqtay otyryp, Odaghymyzgha elge, әdebiyet әlemine belgili, jas qalamgerlerge әdeby taghlym-tәrbie beretin qabileti de, tәjiriybesi de bar, elimizge de shet júrtqa da esimi belgili agha buynnan bir túlghany tandayyq degimiz keledi.    

M.Kenjebay, aqyn, Qazaqstan Jazushylar Odaghynyng mýshesi 

Abai.kz