1836-1838 jyldardaghy qazaqtyng últ-azattyq kóterilisining basshysy Isatay Taymanúlynyng tughanyna biyl 220 jyl tolady.

Kóterilisting Bókey ordasynan shyghyp, Atyrau jerin basyp, Aqtóbe ónirinde kýshpen basylghany da,  Isataydyng asyl sýiegi Aqtóbe jerinde jatqany da belgili. Batyrdyng basyna belgi ornatu mәselesi әr kezenderde kóterilgen. Tipti, keshegi kenestik kezende sonday bir rәsim kórsetilgen de. Endi elimiz Tәuelsizdik alghan myna zamanda, eldigimizdi, qas batyrdyng shynayy ruhyn kórsetetin kesene túrghyzu mindet bolyp otyr.

Biyl Isatay atyndaghy qor qúrylyp, osy bir iygilikti isti qolgha alyp jatyr. Shilde aiynda, Isataydyng qaza bolghan kýnine oraylastyrylyp, Aqtóbe qalasynda ótkizilgen ghylymiy-praktikalyq konferensiyada júrtshylyq múny qoldaytyndyqtaryn bildirdi. Osy basqosugha Atyraudan batyrdyng ózine qaraghan tikeley úrpaqtary da qatysty. Jiynda sóz alghan batyrdyng besinshi úrpaghy Amanghaly Qúrmanúly kelbetine qaraghanda, bir kezdegi qas batyrdyng soyyn tanytatynday azamat eken. Babasy turaly aitar әngimesi de jetkilikti. Biz tyndadyq, sizder de nazar salyp kóriniz.

- Men - Isataydyng besinshi úrpaghymyn. Yaghny Isataydyng balasy Jaqiya, odan Shahmet, odan Tanqash, odan Qúrman, odan men - Amanghaliy.

1836-1838 jyldardaghy qazaqtyng últ-azattyq kóterilisining basshysy Isatay Taymanúlynyng tughanyna biyl 220 jyl tolady.

Kóterilisting Bókey ordasynan shyghyp, Atyrau jerin basyp, Aqtóbe ónirinde kýshpen basylghany da,  Isataydyng asyl sýiegi Aqtóbe jerinde jatqany da belgili. Batyrdyng basyna belgi ornatu mәselesi әr kezenderde kóterilgen. Tipti, keshegi kenestik kezende sonday bir rәsim kórsetilgen de. Endi elimiz Tәuelsizdik alghan myna zamanda, eldigimizdi, qas batyrdyng shynayy ruhyn kórsetetin kesene túrghyzu mindet bolyp otyr.

Biyl Isatay atyndaghy qor qúrylyp, osy bir iygilikti isti qolgha alyp jatyr. Shilde aiynda, Isataydyng qaza bolghan kýnine oraylastyrylyp, Aqtóbe qalasynda ótkizilgen ghylymiy-praktikalyq konferensiyada júrtshylyq múny qoldaytyndyqtaryn bildirdi. Osy basqosugha Atyraudan batyrdyng ózine qaraghan tikeley úrpaqtary da qatysty. Jiynda sóz alghan batyrdyng besinshi úrpaghy Amanghaly Qúrmanúly kelbetine qaraghanda, bir kezdegi qas batyrdyng soyyn tanytatynday azamat eken. Babasy turaly aitar әngimesi de jetkilikti. Biz tyndadyq, sizder de nazar salyp kóriniz.

- Men - Isataydyng besinshi úrpaghymyn. Yaghny Isataydyng balasy Jaqiya, odan Shahmet, odan Tanqash, odan Qúrman, odan men - Amanghaliy.

Isatay 1837 jyly, jeltoqsan aiynyng basynda Jayyqtyng shyghys betine ótken. Sonda Jaqiya da ótedi. Sol aidyng ayaq kezderinde Jaqiya men Dinbayandy patshanyng әskerleri qolgha týsiredi. Dinbayan mýlde jas bolghan. Jaqiyany Sibirge aidap alyp ketken. Artynda bir, bir jarym jasar Shahmet esimdi bala qalghan. Búl balany tys kózden jasyryp ósirgen. Kóshkende kebejening ishine tyghyp jýrgen. Bir jerde qonys teuip otyrghanda qazannyng astyna jasyrghan. Dúshpan jaqyndaghanda týlkinin, qarsaqtyng inining ishine tyghyp, kózden tasa etken kezder bolghan. Nәsiphan degen anasynyng ruy Sebek Berish eken. Sol naghashylarynyng qolynda da túrghan. Solay jetken Shahmetten - Shamaq, Tanqash, Ámet, Sary esimdi tórt úl jәne Aqon ataghan qyz dýniyege keledi. Shamaqtyng úrpaqtaryn jaqsy bilemin. Kóbisi Atyrauda túrady. Áybópe esimdi qyzynan tughan Amankeldi Shamghonov - tarihshy. «Isatay úrpaqtary» kitabyn jazghan osy kisi. Atyraudaghy Halel Dosmúhambetov atyndaghy uniyversiytetting professory.

Tanqashtyng úly Qúrman, mening әkem, 1917 jyly tughan edi. Fin soghysyna, odan Úly Otan soghysyna bastan-ayaq qatysyp, elge 1946 jyly keledi. 2000 jyly qaytys boldy. Mening aityp jýrgen әngimelerim - negizinen sol kisiden estigenderim, esimde qalghandary.

Isatay Jәngir hannyng starshyny bola jýre, hannyng qarapayym halyqqa salyq salghanyna qarsy bolady. Ásirese, onyng jarly-jaqybaylargha auyr tiyip otyrghanyn aitady. Patshagha aryz da jazady. Búryn Isatay otyrghan jer, Kaspiy tenizining jaghasy eken. Ony han qayyn atasyna alyp berip, Isataydyng qol astyndaghy ýilerdi qyrgha, su joq Myntóbe degen jerge audarady. Han tarapynan jasalghan osynday әdiletsizdikter Isataydyng hangha qarsylyghyn kýsheyte beredi. Oghan jarly-jaqybaylar qosylady. Tóniregi úlghayyp, barlyghy 25 rudan ýiler kóship kelip, Isatay tobyna qosylady.

Kópshilikting esinde boluy kerek, Atyrau oblysy, Isatay audany, Manash degen jerde 1991 jyly, qyrkýiek aiynda Isataydyng tughanyna 200 jyl  toluyna baylanysty toy boldy. Osy toyda «Mingeni Isataydyng Aqtaban-ay!» degen atpen derekti filim týsirildi. Men sonda Isatay rólin somdap shyqtym. Jastau kezim edi, kórermender, kino mamandary batyrgha óte úqsas dep joghary bagha berdi. Filimning diyrektory Lәtipolla Qapashev Almaty qalasynan keldi.

Ákem Qúrman menen basqa da tórt úl, eki qyz ósirgen. Olardan taraghan úrpaqtar, shýkir, barshylyq. Men ózim Atyrau oblysy, Isatay audany, Isatay selosynda túramyn. 1947 jyly, 30 qyrkýiekte Zaburyn auyl kenesinde dýniyege kelippin. 1966 jyly Ganushkino selosynda auyl sharuashylyghy uchiliyshesin bitirip, «Zaburyn» kensharynda mehanizator bolyp júmys istedim. 1972 jyly әskerge alyndym. Aragha eki jyl salyp elge oralyp, temir jolgha júmysqa kirdim. Osy kýnge deyin sol salada qyzmet isteymin. 1980-1989 jyldary Aqtóbening temir jol tehnikumyn bitirdim. Qazirgi kezde №10 Ganushkino jol aralyghy mekemesinde bólim bastyghy bolyp qyzmet atqaramyn. Otbasymyzda Lida, Gýlnaz, Layhat, Asylzat, Rufina esimdi bes qyz ósirdik. Bәri de túrmysta, balaly-shaghaly. Atyrau oblysynyng birneshe audandarynda túrady.

Ákemning aituy boyynsha da, jazylyp qalghan derekter boyynsha da biletinim, Isatay 1838 jyly Aqbúlaq ózeni jaghasynda qaza bolghan.Ol qazirgi Aqtóbe oblysynyng Qobda audanynyng jerinde. Aldaghy jyly Isatay batyrdyng tughanyna 220 jyl tolady. Soghan baylanysty aqtóbelikter batyrdyng basyna kesene túrghyzu mәselesin kóterip jatyr eken. Búghan biz, batyrdyng úrpaqtary, sheksiz quanyshtymyz. Búl sharagha ózim de qarjylay kómek qolyn sozugha әzirmin. Aqtóbe oblysynyng әkimi Eleusin Saghyndyqovtyng bastamashylardyng isine qoldau kórsetip otyrghanyna Isataydyng úrpaqtary atynan alghysymyzdy aitamyz. Ózi  de batyrlar elinde tuyp ósken basshynyng búghan deyingi atqarghan isterinen habardarmyz. Bir ghana Qoblandy batyrdyng basyna kesene túrghyzuynyng ózi nege túrady. Osynday adam qoldau kórsetip otyrghannan keyin, biz  búl isting nәtiyjeli ayaqtalaryna senemiz. Tek Aqtóbe emes, búl sharuagha Atyrau, Batys Qazaqstan oblystary da kómektesedi ghoy dep oilaymyz.

Men endi Isataydyng ózim biletin, qalghan balalary jәne odan taraghan úrpaqtary turaly da aityp keteyin. Isataydan -Jaqiya, Aqay, Ospan, Dosmaghanbet, Dinbayan, Álpiyar, esimdi úl, Dýlzada esimdi qyz bolghanyn kózi qaraqty oqyrman biledi. Jaqiyadan órbigenderdi aittyq. Al Aqay Tastóbe úrysynda qaza bolghan desedi. Ospany ózimen birge Aqbúlaqta qaza bolghan. Dosmaghanbetten úrpaqtar bar. Olar negizinen Atyrau, Astrahan oblystarynda. Auyl aqsaqaldary Jaqiyanyng әieli Nәsiphandy da әmengerlik jolmen Dosmaghanbetke atastyrghan. Odan Qodar, Salyq, Qali, Jýnis esimdi balalar bolghan. Dinbayannan Ótepqali, Týsipәli, Syraly, Qares, Qarey atty úldar, Nәshin esimdi qyz taraydy. Búlardyng әrqaysysynan ósken-óngen úrpaq bar. Olar elimizding әr ónirinde túryp jatyr.

Isatay batyrdyng esimi әr kezende ýlkendi-kishili úlyqtalyp keldi. Mahambet Ótemisúlynyng tughanyna 200 jyl toluyna baylanysty Atyrauda Isatay-Mahambet eskertkishi koyyldy.  Isataydyng eskertkishi Astanada da, Aqtóbede de, Oralda da túrsa  jarasymdy bolar edi dep oilaymyz. Isatay batyrdyng әkesi Begaly Taymanúlynyng beyiti biz túrghan ónirde. Auyl túrghyndary bir kezde qolynan kelgenshe múnda da belgi qoydy. Sonday belgi batyrgha  tughan jeri Taysoyghanda da qoyylghan. Ol eskertkish Qyzylqogha audanynyng ortalyghy Miyaly selosyna jaqyn jerde.

...Isatay batyrdyng besinshi úrpaghy Amanghalidyng әkesining auzynan estigen derekteri shyndyqtan alshaq ketpeydi. Isatay 1838 jyly 12 shildede shaghyn qolmen Qiylgha kelip toqtaydy. Osy jerde 1500 qaruly әskeri bar polkovnik Gekkening otryadymen soghysady. Mahambet aqynnyn:

«...Bir Allagha syiynyp,

Kezengen jaugha kez keldik

Jalang nayza bir atpen», - dep jyrlaytyn úrysy osy. Isatay úrysta qaza bolady. Halyq «Sheyitsay», «Qyrghynsay» dep ataydy. Qazirgishe jol siltesek, Qobda audanynyng Jarsay eldi mekeninde, Aqtóbe-Oral tas joly boyynda. Búl jerde Isataymen birge, últ-azattyq kóterilisine qosylghan 500 sarbazdyng sýiegi jerlengen ýlken qorym bar. Kesene Isataydyng ruhyna osy jerge túrghyzylmaq. Ýles qosamyn degen aghayynnyng esine:

«Isatay» qoghamdyq qorynyng esepshoty: № KZ31319V010003214363 KBE 18 MFO AVKZKZKH

BIN 100440015101RNN

061800295200

Tel. 93-21-35.

Amanqos ORYNGhALIYÚLY

"Aqtóbe" oblystyq gazeti