امانقوس ورىنعاليۇلى. يساتايدىڭ ۇرپاعى
1836-1838 جىلدارداعى قازاقتىڭ ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ باسشىسى يساتاي تايمانۇلىنىڭ تۋعانىنا بيىل 220 جىل تولادى.
كوتەرىلىستىڭ بوكەي ورداسىنان شىعىپ، اتىراۋ جەرىن باسىپ، اقتوبە وڭىرىندە كۇشپەن باسىلعانى دا، يساتايدىڭ اسىل سۇيەگى اقتوبە جەرىندە جاتقانى دا بەلگىلى. باتىردىڭ باسىنا بەلگى ورناتۋ ماسەلەسى ءار كەزەڭدەردە كوتەرىلگەن. ءتىپتى، كەشەگى كەڭەستىك كەزەڭدە سونداي ءبىر ءراسىم كورسەتىلگەن دە. ەندى ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان مىنا زاماندا، ەلدىگىمىزدى، قاس باتىردىڭ شىنايى رۋحىن كورسەتەتىن كەسەنە تۇرعىزۋ مىندەت بولىپ وتىر.
بيىل يساتاي اتىنداعى قور قۇرىلىپ، وسى ءبىر يگىلىكتى ءىستى قولعا الىپ جاتىر. شىلدە ايىندا، يساتايدىڭ قازا بولعان كۇنىنە ورايلاستىرىلىپ، اقتوبە قالاسىندا وتكىزىلگەن عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيادا جۇرتشىلىق مۇنى قولدايتىندىقتارىن ءبىلدىردى. وسى باسقوسۋعا اتىراۋدان باتىردىڭ وزىنە قاراعان تىكەلەي ۇرپاقتارى دا قاتىستى. جيىندا ءسوز العان باتىردىڭ بەسىنشى ۇرپاعى امانعالي قۇرمانۇلى كەلبەتىنە قاراعاندا، ءبىر كەزدەگى قاس باتىردىڭ سويىن تانىتاتىنداي ازامات ەكەن. باباسى تۋرالى ايتار اڭگىمەسى دە جەتكىلىكتى. ءبىز تىڭدادىق، سىزدەر دە نازار سالىپ كورىڭىز.
- مەن - يساتايدىڭ بەسىنشى ۇرپاعىمىن. ياعني يساتايدىڭ بالاسى جاقيا، ودان شاحمەت، ودان تاڭقاش، ودان قۇرمان، ودان مەن - امانعالي.
1836-1838 جىلدارداعى قازاقتىڭ ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ باسشىسى يساتاي تايمانۇلىنىڭ تۋعانىنا بيىل 220 جىل تولادى.
كوتەرىلىستىڭ بوكەي ورداسىنان شىعىپ، اتىراۋ جەرىن باسىپ، اقتوبە وڭىرىندە كۇشپەن باسىلعانى دا، يساتايدىڭ اسىل سۇيەگى اقتوبە جەرىندە جاتقانى دا بەلگىلى. باتىردىڭ باسىنا بەلگى ورناتۋ ماسەلەسى ءار كەزەڭدەردە كوتەرىلگەن. ءتىپتى، كەشەگى كەڭەستىك كەزەڭدە سونداي ءبىر ءراسىم كورسەتىلگەن دە. ەندى ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان مىنا زاماندا، ەلدىگىمىزدى، قاس باتىردىڭ شىنايى رۋحىن كورسەتەتىن كەسەنە تۇرعىزۋ مىندەت بولىپ وتىر.
بيىل يساتاي اتىنداعى قور قۇرىلىپ، وسى ءبىر يگىلىكتى ءىستى قولعا الىپ جاتىر. شىلدە ايىندا، يساتايدىڭ قازا بولعان كۇنىنە ورايلاستىرىلىپ، اقتوبە قالاسىندا وتكىزىلگەن عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيادا جۇرتشىلىق مۇنى قولدايتىندىقتارىن ءبىلدىردى. وسى باسقوسۋعا اتىراۋدان باتىردىڭ وزىنە قاراعان تىكەلەي ۇرپاقتارى دا قاتىستى. جيىندا ءسوز العان باتىردىڭ بەسىنشى ۇرپاعى امانعالي قۇرمانۇلى كەلبەتىنە قاراعاندا، ءبىر كەزدەگى قاس باتىردىڭ سويىن تانىتاتىنداي ازامات ەكەن. باباسى تۋرالى ايتار اڭگىمەسى دە جەتكىلىكتى. ءبىز تىڭدادىق، سىزدەر دە نازار سالىپ كورىڭىز.
- مەن - يساتايدىڭ بەسىنشى ۇرپاعىمىن. ياعني يساتايدىڭ بالاسى جاقيا، ودان شاحمەت، ودان تاڭقاش، ودان قۇرمان، ودان مەن - امانعالي.
يساتاي 1837 جىلى، جەلتوقسان ايىنىڭ باسىندا جايىقتىڭ شىعىس بەتىنە وتكەن. سوندا جاقيا دا وتەدى. سول ايدىڭ اياق كەزدەرىندە جاقيا مەن ءدىنباياندى پاتشانىڭ اسكەرلەرى قولعا تۇسىرەدى. ءدىنبايان مۇلدە جاس بولعان. جاقيانى سىبىرگە ايداپ الىپ كەتكەن. ارتىندا ءبىر، ءبىر جارىم جاسار شاحمەت ەسىمدى بالا قالعان. بۇل بالانى تىس كوزدەن جاسىرىپ وسىرگەن. كوشكەندە كەبەجەنىڭ ىشىنە تىعىپ جۇرگەن. ءبىر جەردە قونىس تەۋىپ وتىرعاندا قازاننىڭ استىنا جاسىرعان. دۇشپان جاقىنداعاندا تۇلكىنىڭ، قارساقتىڭ ءىنىنىڭ ىشىنە تىعىپ، كوزدەن تاسا ەتكەن كەزدەر بولعان. ءناسىپحان دەگەن اناسىنىڭ رۋى سەبەك بەرىش ەكەن. سول ناعاشىلارىنىڭ قولىندا دا تۇرعان. سولاي جەتكەن شاحمەتتەن - شاماق، تاڭقاش، امەت، سارى ەسىمدى ءتورت ۇل جانە اقون اتاعان قىز دۇنيەگە كەلەدى. شاماقتىڭ ۇرپاقتارىن جاقسى بىلەمىن. كوبىسى اتىراۋدا تۇرادى. ايبوپە ەسىمدى قىزىنان تۋعان امانكەلدى شامعونوۆ - تاريحشى. «يساتاي ۇرپاقتارى» كىتابىن جازعان وسى كىسى. اتىراۋداعى حالەل دوسمۇحامبەتوۆ اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ پروفەسسورى.
تاڭقاشتىڭ ۇلى قۇرمان، مەنىڭ اكەم، 1917 جىلى تۋعان ەدى. فين سوعىسىنا، ودان ۇلى وتان سوعىسىنا باستان-اياق قاتىسىپ، ەلگە 1946 جىلى كەلەدى. 2000 جىلى قايتىس بولدى. مەنىڭ ايتىپ جۇرگەن اڭگىمەلەرىم - نەگىزىنەن سول كىسىدەن ەستىگەندەرىم، ەسىمدە قالعاندارى.
يساتاي جاڭگىر حاننىڭ ستارشىنى بولا جۇرە، حاننىڭ قاراپايىم حالىققا سالىق سالعانىنا قارسى بولادى. اسىرەسە، ونىڭ جارلى-جاقىبايلارعا اۋىر ءتيىپ وتىرعانىن ايتادى. پاتشاعا ارىز دا جازادى. بۇرىن يساتاي وتىرعان جەر، كاسپي تەڭىزىنىڭ جاعاسى ەكەن. ونى حان قايىن اتاسىنا الىپ بەرىپ، يساتايدىڭ قول استىنداعى ۇيلەردى قىرعا، سۋ جوق مىڭتوبە دەگەن جەرگە اۋدارادى. حان تاراپىنان جاسالعان وسىنداي ادىلەتسىزدىكتەر يساتايدىڭ حانعا قارسىلىعىن كۇشەيتە بەرەدى. وعان جارلى-جاقىبايلار قوسىلادى. توڭىرەگى ۇلعايىپ، بارلىعى 25 رۋدان ۇيلەر كوشىپ كەلىپ، يساتاي توبىنا قوسىلادى.
كوپشىلىكتىڭ ەسىندە بولۋى كەرەك، اتىراۋ وبلىسى، يساتاي اۋدانى، ماناش دەگەن جەردە 1991 جىلى، قىركۇيەك ايىندا يساتايدىڭ تۋعانىنا 200 جىل تولۋىنا بايلانىستى توي بولدى. وسى تويدا «مىنگەنى يساتايدىڭ اقتابان-اي!» دەگەن اتپەن دەرەكتى فيلم ءتۇسىرىلدى. مەن سوندا يساتاي ءرولىن سومداپ شىقتىم. جاستاۋ كەزىم ەدى، كورەرمەندەر، كينو ماماندارى باتىرعا وتە ۇقساس دەپ جوعارى باعا بەردى. ءفيلمنىڭ ديرەكتورى ءلاتيپوللا قاپاشەۆ الماتى قالاسىنان كەلدى.
اكەم قۇرمان مەنەن باسقا دا ءتورت ۇل، ەكى قىز وسىرگەن. ولاردان تاراعان ۇرپاقتار، شۇكىر، بارشىلىق. مەن ءوزىم اتىراۋ وبلىسى، يساتاي اۋدانى، يساتاي سەلوسىندا تۇرامىن. 1947 جىلى، 30 قىركۇيەكتە زابۋرىن اۋىل كەڭەسىندە دۇنيەگە كەلىپپىن. 1966 جىلى گانيۋشكينو سەلوسىندا اۋىل شارۋاشىلىعى ۋچيليششەسىن ءبىتىرىپ، «زابۋرىن» كەڭشارىندا مەحانيزاتور بولىپ جۇمىس ىستەدىم. 1972 جىلى اسكەرگە الىندىم. اراعا ەكى جىل سالىپ ەلگە ورالىپ، تەمىر جولعا جۇمىسقا كىردىم. وسى كۇنگە دەيىن سول سالادا قىزمەت ىستەيمىن. 1980-1989 جىلدارى اقتوبەنىڭ تەمىر جول تەحنيكۋمىن ءبىتىردىم. قازىرگى كەزدە №10 گانيۋشكينو جول ارالىعى مەكەمەسىندە ءبولىم باستىعى بولىپ قىزمەت اتقارامىن. وتباسىمىزدا ليدا، گۇلناز، لايحات، اسىلزات، رۋفينا ەسىمدى بەس قىز وسىردىك. ءبارى دە تۇرمىستا، بالالى-شاعالى. اتىراۋ وبلىسىنىڭ بىرنەشە اۋداندارىندا تۇرادى.
اكەمنىڭ ايتۋى بويىنشا دا، جازىلىپ قالعان دەرەكتەر بويىنشا دا بىلەتىنىم، يساتاي 1838 جىلى اقبۇلاق وزەنى جاعاسىندا قازا بولعان.ول قازىرگى اقتوبە وبلىسىنىڭ قوبدا اۋدانىنىڭ جەرىندە. الداعى جىلى يساتاي باتىردىڭ تۋعانىنا 220 جىل تولادى. سوعان بايلانىستى اقتوبەلىكتەر باتىردىڭ باسىنا كەسەنە تۇرعىزۋ ماسەلەسىن كوتەرىپ جاتىر ەكەن. بۇعان ءبىز، باتىردىڭ ۇرپاقتارى، شەكسىز قۋانىشتىمىز. بۇل شاراعا ءوزىم دە قارجىلاي كومەك قولىن سوزۋعا ءازىرمىن. اقتوبە وبلىسىنىڭ اكىمى ەلەۋسىن ساعىندىقوۆتىڭ باستاماشىلاردىڭ ىسىنە قولداۋ كورسەتىپ وتىرعانىنا يساتايدىڭ ۇرپاقتارى اتىنان العىسىمىزدى ايتامىز. ءوزى دە باتىرلار ەلىندە تۋىپ وسكەن باسشىنىڭ بۇعان دەيىنگى اتقارعان ىستەرىنەن حاباردارمىز. ءبىر عانا قوبلاندى باتىردىڭ باسىنا كەسەنە تۇرعىزۋىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى. وسىنداي ادام قولداۋ كورسەتىپ وتىرعاننان كەيىن، ءبىز بۇل ءىستىڭ ناتيجەلى اياقتالارىنا سەنەمىز. تەك اقتوبە ەمەس، بۇل شارۋاعا اتىراۋ، باتىس قازاقستان وبلىستارى دا كومەكتەسەدى عوي دەپ ويلايمىز.
مەن ەندى يساتايدىڭ ءوزىم بىلەتىن، قالعان بالالارى جانە ودان تاراعان ۇرپاقتارى تۋرالى دا ايتىپ كەتەيىن. يساتايدان -جاقيا، اقاي، وسپان، دوسماعانبەت، ءدىنبايان، ءالپيار، ەسىمدى ۇل، ءدۇلزادا ەسىمدى قىز بولعانىن كوزى قاراقتى وقىرمان بىلەدى. جاقيادان وربىگەندەردى ايتتىق. ال اقاي تاستوبە ۇرىسىندا قازا بولعان دەسەدى. وسپانى وزىمەن بىرگە اقبۇلاقتا قازا بولعان. دوسماعانبەتتەن ۇرپاقتار بار. ولار نەگىزىنەن اتىراۋ، استراحان وبلىستارىندا. اۋىل اقساقالدارى جاقيانىڭ ايەلى ءناسىپحاندى دا امەڭگەرلىك جولمەن دوسماعانبەتكە اتاستىرعان. ودان قودار، سالىق، قالي، ءجۇنىس ەسىمدى بالالار بولعان. ءدىنباياننان وتەپقالي، ءتۇسىپالى، سىرالى، قارەس، قارەي اتتى ۇلدار، ءناشىن ەسىمدى قىز تارايدى. بۇلاردىڭ ارقايسىسىنان وسكەن-ونگەن ۇرپاق بار. ولار ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىندە تۇرىپ جاتىر.
يساتاي باتىردىڭ ەسىمى ءار كەزەڭدە ۇلكەندى-كىشىلى ۇلىقتالىپ كەلدى. ماحامبەت وتەمىسۇلىنىڭ تۋعانىنا 200 جىل تولۋىنا بايلانىستى اتىراۋدا يساتاي-ماحامبەت ەسكەرتكىشى كويىلدى. يساتايدىڭ ەسكەرتكىشى استانادا دا، اقتوبەدە دە، ورالدا دا تۇرسا جاراسىمدى بولار ەدى دەپ ويلايمىز. يساتاي باتىردىڭ اكەسى بەگالى تايمانۇلىنىڭ بەيىتى ءبىز تۇرعان وڭىردە. اۋىل تۇرعىندارى ءبىر كەزدە قولىنان كەلگەنشە مۇندا دا بەلگى قويدى. سونداي بەلگى باتىرعا تۋعان جەرى تايسويعاندا دا قويىلعان. ول ەسكەرتكىش قىزىلقوعا اۋدانىنىڭ ورتالىعى ميالى سەلوسىنا جاقىن جەردە.
...يساتاي باتىردىڭ بەسىنشى ۇرپاعى امانعاليدىڭ اكەسىنىڭ اۋزىنان ەستىگەن دەرەكتەرى شىندىقتان الشاق كەتپەيدى. يساتاي 1838 جىلى 12 شىلدەدە شاعىن قولمەن قيىلعا كەلىپ توقتايدى. وسى جەردە 1500 قارۋلى اسكەرى بار پولكوۆنيك گەككەنىڭ وتريادىمەن سوعىسادى. ماحامبەت اقىننىڭ:
«...ءبىر اللاعا سىيىنىپ،
كەزەنگەن جاۋعا كەز كەلدىك
جالاڭ نايزا ءبىر اتپەن»، - دەپ جىرلايتىن ۇرىسى وسى. يساتاي ۇرىستا قازا بولادى. حالىق «شەيىتساي»، «قىرعىنساي» دەپ اتايدى. قازىرگىشە جول سىلتەسەك، قوبدا اۋدانىنىڭ جارساي ەلدى مەكەنىندە، اقتوبە-ورال تاس جولى بويىندا. بۇل جەردە يساتايمەن بىرگە، ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىنە قوسىلعان 500 ساربازدىڭ سۇيەگى جەرلەنگەن ۇلكەن قورىم بار. كەسەنە يساتايدىڭ رۋحىنا وسى جەرگە تۇرعىزىلماق. ۇلەس قوسامىن دەگەن اعايىننىڭ ەسىنە:
«يساتاي» قوعامدىق قورىنىڭ ەسەپشوتى: № KZ31319V010003214363 كبە 18 مفو اۆكZكZكح
بين 100440015101رنن
061800295200
تەل. 93-21-35.
امانقوس ورىنعاليۇلى
"اقتوبە" وبلىستىق گازەتى
