Qytay men Soltýstik Koreya ýshin dýniyedegi birden-bir jalghyz aqiqat eseptelinetin marksizm tarihta adam qanyna eng kóp qaryzdar teoriya. Býgingi kýni qoghamnyng damuyna túsau bolyp otyrghan ilim.

Qyzyl imperiya tarihynda  «Stalindik qughyn-sýrgin», Qytay tarihynda «Mәdeniyet tónkerisi» atymen qalghan jazyqsyzdardyng janyng jalmaghan qandy tarihty eshkim úmytpaydy. Búl qandy qyrghyndy bolghyzghan marksizmning «Taptyq kózqaras ilimi», «Prolotariat diktaturasy»  ilimi bolatyn. 

Mәlimetterge qaraghanda Qyzyl imperiya kezindegi sayasy qúrbandardyng sany Shar patsha dәuirindegi sayasy qúrbandardyng sanynan 16 myng ese kóp bolghan. Qytaydaghy «Mәdeniyet tónkerisi» mәdeniyetti qúrtu, ziyalylardy joghaltu, taptyq kýrespen ghana shúghyldanyp, óndiristi qayyryp qoy, qytay memlekettine  ólsheusiz ziyan әkeldi. Adamdardyng boyyna ghúmyr boyy óshpeytin ýrey saldy.

HH ghasyr әlem ýshin órkeniyetke, demokratiyagha jol alghan dәuir bolsa, makrsizmdik kózqarasty ústanghan sosialistik týzimdegi elder dara biylikting shyrqau shynyna úmtyldy. Kisilik qúqyqty týnshyqtyrghan totalitarlyq jýie qalyptastyrdy. Búnyng týp sebebi: Prolotariat tabynyng ýstemdigine tabandy bolu, memleketti taptyq ýstemdikting qúraly dep tanu. Aqiqattyng bireu ghana boluy kerek dep bildi. Bolmystyng sananyng biyleuin aqiqat dep tanityng marksizmdik kózqaras qalyptasty. Bir partiyalyq ýstemdikting sheksiz biyligi saltanat qúrdy. Bir partiya mәngilikke dara biylikke úmtyldy. Bir partiyany bir adamnyng biyleui patshalyq ýstemdikti qalyptastyrdy. Búghan shegine jetip qúlaghan KSRO men býgingi Qytay, Soltýstik Koreyananyng sayasy jaghydayy dәlel.

Búl ilim Orys pen Qytaygha úsaq últtardy qalaghanynsha biylep tósteuine tamasha qúral edi.

KSRO-ning negizgi zanynda  odaqtas respublikalardyng ózin-ózi biyleu qúqyghy bar. Qajetti kezde bólinip shyghyp, derbes memleket bolugha qúqyqty dep jazylghanymen odaqtas respublikalardyng orystanyp ketui sebebinen búl mýmkin jaghday emes edi. Tipti, ózin-ózi basqaru qúqyghy bola túra Mәskeu Qazaqstangha orys últynyng ókilin basshy etip taghayyndaghanyn bilesizder. Búl sol kezde orys últynyng ýstemdigin anyq kórsetedi. Búl últtyn, dindin, tilding joyylatyn tabighy qúbylys retinde tanytqan markstik kózqarastyng jemisi bolatyn.

Olar odaqtas respublikanyng jerin, baylyghyn qalaghanynsha basqaryp, taran-tarajylady.

Qazir búl jaghday Qytayda qaytalanyp jatyr. Últtyq rayonnyng jerine Qytay últyn qaptatyp, últtyq rayonnyng jerin, baylyghyn qalaghansha basqaryp, sosialistik jalpy menshik úghymyn algha tartyp, jekemenshik úghymyn óshirip, jergilikti últtardyng sanasynan óz jerine iyelik etu sanasyn joyyp jiberdi. Sosialistik qoghamda basty óndirisi bar jer jalpylyq menshikte bolady. Ýkimet halyq atynan jerge iyelik etu qúqyghyn jýrgizedi. Ýkimet  biyligi - Partiyanyng qolynda.  Partiya qaysy últtyng partiyasy bolsa, jerdegi baylyq ta sol últtyng qolyna shoghyrlanady. Marksting jalpylyq menshik týzimi Qytay men orystyng irgeles últtardyng jerin otarlaudyn, baylyghyn tonaudyng basa kóktep biyleuding negizi, jana tәsili boldy.

Marksizm qúdaysyzdyqty dәriptep, adamdar boyyndaghy izgilikting týp-qaynary, imandylyqty joyghandyqtan, qoghamdy irip-shiruge kiriptar etti. Búghan býgingi Qytay qoghamyndaghy sheneunikting bәri jemqor ekenin dәlel retinde aitugha bolady. Búl jerde sayasy jýieni kinәlap qoya salmau kerek. Jeke túlgha retinde imandylyqtyng bolmauy nysapsyzdyqqa jol ashatynyn da úmytpauymyz kerek.

Marksizm qazirgi Qytay halqynyng sanasyn túnshyqtyryp jatyr. Marksizmning aqiqat sanaluy qoghamdyq sanany túnshyqtyrady. Adamdardyng neni sóileu, neni oilau kejetine deyin aiqyn shek qoyylady.

Neshe myng jyldyq  tarihy bar ekonomikalyq quaty әlemde 2 oryn alatyn Qytaydyng býgingi dýniye-ghylym tehnikasynda tyng janalyq jasay almauy múnyng aiqyn dәleli. Qazir Qytayda Chyan Chuesin mәselesi jii talqylanady. Chyan Chuesin kezinde Amerikada oqyghan, atom fizikasyn zerttegen, Qytay últynan shyqqan ghalym. Qytay atom bombasyn jasaushy. 1997 jyly 98 jasynda dýniyeden ótti. Emhanada auyryp jatqanda, sol kezdegi Qytay premier ministri Un Jyabau kónilin súray barghanda nelikten qytayda men siyaqty ghalym әlige deyin jaryqqa shyqpaydy, men búghan alandaymyn degen ghalym aqsaqal. Búl sóz Qytay qoghamynda óte ýlken rezons tudyrdy. Arnauly Chyan Chuesin mәselesi úghymy ghylymy ainalymgha týsti. Qytay qazir bar dýniyening kóshirmesin jasaumen dýniyege әigili. Biylik qanshalyqty janalyq jasaudy algha qoyghanymen nәtiyje joq. Oqu aghartu salasy da tyghyryqqa tireldi. Búlardyng týp sebebi marksizmdik kózqarastyng oy erkindigin shekteuinen bolyp otyr.

Orys pen qytaymen irgeles ómir sýrgen últtardyng qan qaryzy - marskizmde. KSRO nelikten ydyrady? Búl batys mәdeniyetining makrsizmdi  qabylday almaytyndyghynyng nәtiyjesi. Batys mәdeniyeti ashyq jәne jasampazdyqqa erkindikke toly mәdeniyet. Belgili bir nazariyanyng tolyqtay ýstemdigin qabylday almaytyn mәdeniyet.

Orystar Nikolay patsha kezinde bastap batys mәdeniyetin qabyldady, qalyptastyrdy. Ózderin "batystyqtar ýshin shyghyspyz, shyghystyqtar ýshin de shyghyspyz" dep aitatyn orys mәdeniyeti aqyry marksizmdi yghystyryp tyndy. Al ejelden shyghys mәdeniyeting besigi sanalatyn Qytay qoghamy tarihtan beri jabyq, tomagha týiyqtyq mәdeniyet erekshiligin qalyptastyrghandyqtan marksizmdi qabyldady. Sondyqtan marksizmning qylymysy әli jalghasuda. Soltýstik Koreya jóninde auyz auyrtudyng qajeti shamaly.                                        

Aghybay Búghybayúly

Abai.kz