Tayauda «Abai.kz» portalynda «Dinimizding islam ekendigi – Ata zanymyzda kórsetilui kerek!» atty B. Aynabekovting jariyalanymy jaryq kórdi. Maqalada avtor Elbasynyng býkilhalyqtyq talqylaugha shygharghan «Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasyna ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly» Qazaqstan Respublikasynyng zanynyng jobasyna qatysty óz ústanymyn bildiripti.

Degenmen, aqyn әri jazushy aghamyzdyng atalmysh jariyalanymdy talday kele, ondaghy úsynymy qogham ishinde ekiúday, qate pikirlerding tuyndauyna septigin tiygizui mýmkin-au degen kýdik kónildi keuledi. Osyghan oray, B. Aynabekovting úsynymyn talqygha salyp, tiyisti qorytyndysyn jasaudy jón sanadyq.

Sóz basyn Jaratushynyng esimimen bastaghan B. Aynabekov «din memleketten bólek» degen qaghidatty qazirgi Konstitusiyamyzda ateistik kenes ókimeti kezeninen qalyp qoyghan «aqtandaq» dep, Ata zanymyzdyng «el taghdyry men tarihyna nazar audarmay» qabyldanghanyn, sonday-aq búl zannyng «óz atyna say júmys jasap túrghan joq» ekenin atap ótken.

Sonymen qatar avtor óz jariyalanymynda elimizde zayyrlylyq qaghidattaryn nyghaytugha baghyttalghan «zayyrly memleket dinsiz memleket emes, dindi teriske shygharmaydy, kerisinshe, әrbir adamnyng diny senim bostandyghyn qamtamasyz etedi» degen zayyrlylyqtyng týsindirmesin jalghangha shygharyp, qabyldanghan zandy aqtamaytyndyghyn da tilge tiyek etedi.

Elbasymyz N.Nazarbaev ózining sózinde: «Zayyrly memleket pen qogham búl – bizding tarihy tandauymyz. Zayyrly ateistik degendi bildirmeydi. Zayyrly degenimiz búl – ozyq, tolerantty, ashyq qogham. Biz dәstýrli dinderge qoldau kórsetip, kez kelgen ekstremizm týrin ýzildi-kesildi moyyndamaymyz. Jastardy radikaldy diny aghymdardan qorghauymyz qajettigine senimdimin. Sondyqtan, Qazaqstannyng diny qayratkerleri búl jolda júmys atqarady dep oilaymyn» degen bolatyn. Yaghny avtor búl orayda Elbasynyng sózine qarsy shyqqanyn boljay almay qalghan tәrizdi.

Atýstileu pikirlerin dәiektep tújyrymdau ýshin B. Aynabekov Konstitusiyada qamtylghan eki normanyng bir-birine qayshy kelip túrghanyn algha tartady. Olardyng biri –  «Diny birlestiktermen baylanys jónindegi memlekettik organdy Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti qúrady», al ekinshisi – «din memleketten bólek» degen normalar. Alayda, avtor búl tújyrymdy keltiruden búryn Ata zannyng mazmúnyna bir kóz jýgirtip aluy qajet edi. Sebebi, búl eki norma da Konstitusiyada kezdespeydi.

Al «memleket din men diny birlestikterden bólingen» degen norma
QR «Diny qyzmet jәne diny birlestikter turaly» Zanynyng 3-babynyng
1-tarmaghynda aiqyn kórsetilgen. Degenmen, búl normanyng qyzmeti avtor atap ketkendey «memleket ózi shygharghan zangha qayshy kelmey, dinning ishki júmysyna týbegeyli aralaspauy kerek» degendi bildirmeydi. Onyng maghynasy atalmysh zannyng 3-babynyng tiyisti tarmaqtarynda taratylyp týsindirilgen. Ol tarmaqtardyng mazmúny tómendegidey:

3-tarmaq: Eshbir din memlekettik nemese mindetti din retinde belgilenbeydi;

5-tarmaq: Zandy diny qyzmetke kedergi keltiruge, jeke túlghalardyng dinge kózqarasy sebepteri boyynsha azamattyq qúqyqtarynyng búzyluyna nemese olardyng diny sezimderin qorlaugha, qanday da bir dindi ústanushylar qasterleytin zattardy, qúrylystar men oryndardy býldiruge jol berilmeydi;

6-tarmaq: Árkim Qazaqstan Respublikasynyng zannamasyna sәikes diny nemese ózge de nanymdardy ústanugha, olardy taratugha, diny birlestikterding qyzmetine qatysugha jәne missionerlik qyzmetpen ainalysugha qúqyly;

7-tarmaq: Diny qyzmetshiler, missionerler, diny birlestikterding basshylary nemese qatysushylary (mýsheleri) bolyp tabylatyn Qazaqstan Respublikasynyng azamattary sayasy ómirge Qazaqstan Respublikasynyng barlyq azamattarymen birdey tek óz atynan ghana qatysa alady.

8-tarmaq: Din men diny birlestikterding memleketten bólinu qaghidatyna sәikes memleket Qazaqstan Respublikasy azamatynyn, sheteldik pen azamattyghy joq adamnyng dinge jәne ústanatyn dinine óz kózqarasyn aiqyndauyna, ata-analardyng nemese balalardyng ózge de zandy ókilderining balalardy óz nanymdaryna sәikes tәrbiyeleuine, múnday tәrbiyeleu balanyng ómiri men densaulyghyna qater tóndirgen, onyng qúqyqtaryna qysym jasaghan jәne jauapkershiligin shektegen, sonday-aq Qazaqstan Respublikasynyng konstitusiyalyq qúrylysyna, egemendigine jәne aumaqtyq tútastyghyna qarsy baghyttalghan jaghdaylardy qospaghanda, aralaspaydy.

Jariyalanym avtory B. Aynabekov «eger Ata zanda kórsetilgendey memleket shynymen dinnen bólek bolatyn bolsa, onda Elbasy qol qoyghan songhy zannyng zansyzdyghy eshbir dәleldi qajet etpeydi» dey otyryp, 2011 jyly qabyldanghan QR «Diny qyzmet jәne diny birlestikter turaly» Zanyna qayshy dep kórsetuge tyrysty. Múndayda memleketting din salasyn retteytin zannyng basty maqsattary men qyzmetterin avtordyng nazaryna qayta salghan jón der edik. Óitkeni memleketting diny qyzmetti retteytin zany eng aldymen uәkiletti organnyng jәne jergilikti atqarushy organdarynyng diny qyzmet jәne diny birlestiktermen ózara is-qimyl mәseleleri boyynsha qúzyretin aiqyndau ýshin qabyldanghan.

Qazirgi tanda diny qyzmet salasyn retteushi uәkiletti organ – QR Din isteri jәne azamattyq qogham ministrligi Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasyn, «Diny qyzmet jәne diny birlestikter turaly» Zanyn jәne basqa da zannamalar men normativtik-qúqyqtyq aktilerdi basshylyqqa alyp, el aumaghynda zandy tirkelgen diny birlestikterding qyzmetin, sonyng ishinde diny is-sharalardy úiymdastyru, missionerlik qyzmetti jýzege asyru, diny mazmúndaghy әdebiyetter men aqparattyq materialdardy shygharu jәne taratu, sonday-aq basqa da diny qyzmet týrlerin QR Konstitusiyasy men zannamalarynyng ayasynda oryndaluyn qadaghalaydy.

Kelesi bir sózinde jariyalanym avtory «zang arqyly óz dininen bólip tastau – búl qazaq halqyna zanmen jasalghan qiyanat» degen oiyn bildirdi. Osy pikirin kýsheytpeli shyraymen jetkizu maqsatynda avtor «Ýkimet terrorizm, ekstremizm turaly zang qabyldap, islamdy dúshpan etip kórsetudi dәstýrge ainaldyrdy», sonday-aq «olar islamnyng qadir qasiyetin týsinbey tabalap, taptap tastaugha tyrysuda» degen sekildi aiyptaulardy algha tartty.

Osyghan oray, B. Aynabekovti elimizding Ata zanymyzgha qayta nazar salugha shaqyramyz. Konstitusiyagha sәikes Qazaqstan Respublikasy әrbir adamnyng diny senim bostandyghy qúqyghyn qúrmetteytin demokratiyalyq, zayyrly memleket bolyp tabylady. Qazaqstan óz halqynyng ruhany múrasymen ýilesetin dinderding mәdeny jәne tarihy qúndylyghyn jәne konfessiyaaralyq kelisimning manyzdylyghyn, diny tózimdilikti jәne azamattardyng diny nanymdaryn qúrmetteydi. Zayyrly memleketting diny senim bostandyghyna qatysty ústanymy tipti Qúrandaghy: «Dinde zorlyq joq» («Baqara» sýresi, 256-ayat), «Búl aqiqat (Qúran) Rabbylarynnan» de. Sonda kim qalasa sensin» («Kәhf» sýresi, 29-ayat) degen ayattardyng maghynasymen ýilesetindigin aiqyn kórsetuge bolady.

Avtordyng «ýkimet islamdy dúshpan etip kórsetudi dәstýrge ainaldyrdy» nemese «olar islamnyn qadir qasiyetin taptap tastaugha tyrysuda» degen negizsiz aiyptaulary memlekettik organdardyng mәrtebesi men qyzmetine núqsan tiygizuge baghyttalghan jala retinde qabyldanuy mýmkin. Sebebi, qúzyretti memlekettik organdardyng qyzmeti qatang týrde tek zang shenberinde jýzege asyrylady. Al ekstremizm jәne terrorizmge qarsy is-qimyldy retteytin zannamalyq normalar memleketting tútastyghyna, qoghamnyng tynyshtyghyna jәne jeke adamnyng salamattyghyna ziyan tiygizudi kózdeytin nyshandardy joy ýshin qabyldanghan. Olardyng islamdy dúshpan etip kórsetumen, qadir-qasiyetin taptaumen ýsh qaynasa sorpasy qosylmaytyny týsinikti. Kerisinshe, avtordyng búl orayda elimizdegi býkil músylman jamaghatynyng basyn qosyp, belsendi qyzmet etip otyrghan Qazaqstan músylmandary diny basqarmasynyng qyzmeti memleket zandary ayasynda qamtamasyz etiletinin eske alghany jón bolar edi.

Biz býginde memlekettik-konfessiyalyq jәne konfessiyaaralyq qatynastardy damytugha, adamnyn, qoghamnyng jәne memleketting qauipsizdigin qamtamasyz etuge qol jetkizsek, ol eng aldymen zayyrlylyq qaghidattaryn nyghaytu arqyly jýzege asqanyn moyyndaugha tiyispiz.

 M.J. Muslimov, QR DIAQM DIK «Din mәseleleri jónindegi ghylymiy-zertteu jәne taldau ortalyghy» RMM Diny birlestikterdi zertteu bólimining jetekshi ghylymy qyzmetkeri. 

Abai.kz