Konstitusiya – memleketting qúqyqtyq qúrylymy. Basty zangha enetin ózgerister әr azamat ýshin asa manyzdy. Memleket ýshin tótenshe ózekti. Mine, Konstitusiyagha kezekti ret ózgerister engizilmekshi. 25 qantar kýni preziydent N.Nazarbaev halyqqa ýndeu jariyalap, memlekettik basqarugha engiziletin ózgeristerding mәnin týsindirip, ózgeristerdi jýzege asyru ýshin Konstitusiyagha ózgerister engizu qajettiligi bar ekenin aitqan. 26 kýni Ata zangha enetin ózgerister mәlim bolyp, ol 26 qantardan 26 aqpangha deyin jalpyhalyqtyq talqylaugha shygharyldy.

Árkim - ol kim?

Talqygha shygharylghan jobada qoldanystaghy Konstitusiyanyng 19 babyna ózgeris engizilgen. Ózgeristerding basym kópshiligi biylik tarmaqtary arasynda ókilettilikterdi bólu mәselelerine baghyttalghan. Alayda, súraq tudyratyn ózgeriste joq emes. Mәselen, qoldanystaghy Konstitusiyanyng 26 babynyng 1 tarmaghynda «Qazaqstan Respublikasynyng azamattary zandy týrde alghan qanday da bolsyn mýlkin jeke menshiginde ústay alady» delingen. Osy tarmaqty «Árkim zandy týrde alghan qanday da bolsyn mýlkin jeke menshiginde ústay alady» dep ózgertu úsynylghan. Qazirgi Ata zanda ««Qazaqstan Respublikasynyng azamattary» dep naqty jazylsa, ózgertuge úsynylghan núsqada «Árkim» dep jalpylama kórsetilgen.

Osy jerden súraq tuady. Árkim – ol kim? Qazaqstan Respublikasynyng azamattary ma, әlde Qazaqstanda túryp, júmys istep jatqan sheteldikter me?

Ekinshi súraq. Biylik tarmaqtary arasynda ókilettilikterdi bólu mәselelerine oray Konstitusiyagha ózgerister engizu turaly jobagha menshik jәne jekemenshik jónindegi tarmaqty ózgertu jónindegi úsynys qanday qajettilikten tuyndady?

Eger búl ózgerister qabyldanghan jaghdayda әrkim, yaghny kez kelgen adam meyli ol Qazaqstannyng azamaty bolsyn, sheteldik bolsyn, elimizde zandy týrde menshik iyesi atana alady degenge sayady.

Biz qorqynyshymyz mynau: mәselen, jer iyelenushi, iri óndiris oshaqtaryn basqarushylar, qazba baylyqty óndirushiler Ata zangha sýienip, óz iyeligi men basqaruyndaghy dýniyelerdi jekemenshigine ótkizip alsa ne bolmaq? Múnyng sony ýlken zardaptargha aparyp soghary anyq.

Sondyqtan da әr azamat Konstitusiyagha engiziletin ózgeristerge salghyrt qaramay, sergektik tanytyp, jalpyhalyqtyq talqylaudan tys qalmay, óz oi-pikirin, úsynystaryn myna meken-jaygha joldaugha shaqyramyz: 010000, Astana qalasy, Esil audany, Ýkimet ýii, Qazaqstan Respublikasy Preziydenti Ákimshiligining Memlekettik qúqyq bólimi, elektrondyq poshta – ap2017@akorda.kz.

Biz óz tarapymyzdan jogharydaghy saualdarymyzdy joldaymyz. Ári aldaghy uaqytta sóz bolyp otyrghan jekemenshik mәselesine qatysty zangerlerding de pikirin jariya etpekpiz.

Jobamen tanysqannan keyin kókeydegi saualdy Tәuelsiz sayasatker Ámirjan Qosanovqa joldaghan edik. Ol kisi bylay dep jauap qatty.

Ámirjan Qosanov, Tәuelsiz sayasatker:

- Konstitusiyada búryn «Qazaqstan Respublikasynyng azamattary» dep jazylghan edi, endi «әrkim» bolyp otyr. Yaghni, ol «әrkim» - mindetti týrde QR azamaty emes, basqa mәrtebege ie bireuler. Olar kimder boluy mýmkin? Yaghni, QR azamattary emester, sheteldikter (Konstitusiyalyq kenesting tóraasy Rogov tipti búl sanatqa «azamattyghy joqtardy» da qosyp tastady emes pe?!) Qarapayym qisyn osyny aityp túr! Ol degeniniz – erten, osy ózgerister Ata Zangha engizilgennen keyin, KEZ KELGEN adam Qazaqstanda menshikke ie bola alady degen sóz. Itting qúly itaqay deytin edi ghof múndaylardy qazekem! «Kez kelgen» degen jana termiyn, sózsiz, elimizding esigin, onyng qyruar baylyghyn iyelenemin degen kez kelgen adamgha aiqara ashyp tastaydy! Áriyne, bar baylyghymyz kóringennning qolynda ketedi degen qauipti basa aitugha bolar edi. Biraq, meninshe, osy jerde bizding qazirgi naqty jaghdayymyzgha baylanysty eki jayt bar. Birinshiden, bizding sheneunikter men oligrahtardyng offshor aumaqtarynda qyruar milliardtary jatqany belgili. Shynyn aitu kerek, olardyng kóbining ertengi kýnge senimi joq: bir múrager kelip, qalghandarynyng byt-shytyn shygharyp, kerek deseniz, menshigi men qarjysyn tartyp aluy әbden mýmkin! Sondyqtan da olar óz kapitalyn shet jaqta ústaugha mýddeli. Yaghni, sol offshorlar arqyly Qazaqstandaghy menshikterin rettep, zandastyryp alghysy keledi. Ekinshi qauipting geosayasy astary bar. Mәselen, qazir biylik «investisiya» dese, mindetti týrde Qytaydy ataydy. Ana 51 kәsiporny osynda kóshirilip jatyr. 51-ge oryn tabylsa, taghy da elui kelmesine kim kepil?! Oghan Resey biznesining EAEO arqyly bizding elge keluin qoysp qoyynyz: Batys sanksiyalarynyng astynda qalghan olar, bizge kelmey, qayda barady? Jәne de óz qarjylaryn qazaqstandyq kompaniyalar arqyly shetelge qúiy da әbden mýmkin. 

Esterinizge salayyq, Konstitusiya 1995 jyly 30 tamyzda halyqtyq referendumda qabyldandy. Býgingi kýnge deyin Konstitusiyanyng 98 babynyng 34-i punkti, 341 tarmaqtyng 91-i punkti ózgertilgen. Endi taghy da Konstitusiyagha ózgeris engizu úsynylyp otyr.

Konstitusiyanyng túraqtylyghy – memleketting túraqtylyghy bolyp esepteledi. Onyng jii ózgeriske úshyrauy memleketting qúqyqtyq qúrylymyna әser etedi.

Núra Matay

Abai.kz