әngime

Kóktemde úzynshaq ýiding tu syrtynda alma aghashy jayqalyp túratyn. Bódenening júmyrtqasynday shap-shaghyn alma kýzde uyljyp piskeni sonday, móldirep, joghary qaraghanda kýn sәulesimen sary altynday jarqyryp, dәni kórinetin. Ózi kishkentay bolghanymen, týr-týsi kózdi arbaytyn. Ári qyshqyltym dәmi til ýiiretin. Mine, búl alma aghashty mening Áben atam eken shyghar, sirә. «Nemerem óskende jesinshi» degen bolar-au! Ókinishtisi – es kirgende men atamdy kóre almadym. Tek ýlkeygende suretine qarap ózimning qartayghan shaghymdy kórgendey bolyp, atamdy tanydym...  Osy alma aghashynyng shyghysynda bir-birine japsarlay salynghan mal qora men shaghyn saray bar edi. Jórgekte jatqan balanyng boyynday ghana terezeden týsken әlsiz aqsúr sәule saraydyng ishin jaryq qylyp jibermese de, alakólenke qylyp túratyn. Ýige syimaghan eski-qúsqy dýniyening bәri týgeldey osy qúrqyltaydyng úyasynday saraydan oryn alghan.

   Birde Baqyt әkem ekeuimiz saraygha kirip, әldeneni izdedik. Qabyrghagha taqalghan qanyltyrdyng arasynan beytanys kartina kózime ottay basyldy. Ábden shang basqan óner tuyndysy eriksiz nazarymdy audardy. Dereu kóp qanyltyrdyng arasynan suyryp alyp, betin jaryqqa tostym.

   Ghajap! Mine, keremet! Qos janarym týp-týgel kartinadaghy qorqynyshty suretke aughan. O, Toba! Adamdardyng boyyn ýrey biylep, qalany dýr silkindirgen jer silkinisining ghalamat kýshi biyik ýilerding kýl-parshasyn shygharyp, alasapyran kýige týsirgen. Kýlli tirshilik iyelerin jermen jeksen etuge qauqarly Vezuviy janartauy men sharasyzdyqtan jan-jaqqa jan saughalap qashqan adamdar arpalysy mening jan dýniyemdi shayqatyp ketti.  Kartinanyng ong jaghynda biyik múnaralardan qúlaghan adam eskertkishteri, yshqyna kisinegen jylqy ýstindegi adamdy tónkerip jibererdey; endi eshtene ózgerte almasyn bilip, taghdyrgha kóndigip, ómirinin  esh mәni qalmay, eshqayda qashpastan ghashyghynyng mәiitin qúshqan jigit; aqyrghy sózin aitqan aghaly-iniler; auyr soqqy alghan, bolmasa aurugha shaldyqqan әke-sheshesin sýiregen adamdar taghdyry qylqalammen ghalamat beynelenipti. Dәl ortada anasynyng óli denesining qasynda jatqan qúlyn dauys shyghyp jatqan qúndaqtaghy sәbiy...  Qúdayym-au, búl jartylay janalash әielding janynda shyryldaghan, qúlan dauys kókke jetken óz nәrestesi ghoy... Kóz aldyma  ómir men ólimning arpalysy elestep ketkeni. Kónening óship, jananyng  tuuy - aqyretke deyingi jalghasqan ghúmyr demeske shara bar ma?  Sol jaqta – basyna at basynday tas qúlaghan, apattan qashqan adamdar, boyyn ýrey men qorqynysh biylegen  otbasy – bәri-bәri jandy surettey janymdy dirdek qaqtyrdy. Erekshe kózge týsetini – adamdardyng kóbi jartylay janalash keyipte. Qarauyta týnerip, ot shashqan alqyzyl aspan, búrqasyn dauyl, qaq jarylghan qara jer jan dýniyemdi shayqap jiberdi. Áne, bir balasyn qolyna alyp, ekinshi balasyn qalqalaghan әieldi qapsyra qúshaqtaghan kýieuining jogharydan úshqan tastardy qolymen jasqay, qorghanyp әlek. Alapat dauyl adamdardy úrshyqsha ýiirip әketerdey azynay soghyp, elding zәre-qútyn qashyra týsken. Búl ghalamat apattyng sony nemen tynghanyn oilasam, denem týrshigedi. Skavr qabirining baspalarynda shoghyrlanghan bir top adamdy arasynda suretshining ózi ne istep jýr? Zamanaqyr tughanda eng sonynda tarihty jazyp ketu ýshin tarihshylar ghana qalady degen soqyr senimge qaytarghan jauap pa? Álde... Alladan shynymenen jarlyq týsse, aspandaghy júldyz sónip, ajaldan eshkim de jalghan dýniyede tiri qalmaytynyn menzey me? Aman qalu mýmkin emestigin úghynghan ýsh әiel tizerlep, Qúdaygha jalbarynyp jatyr... Adam pende emes pe? Aq kiyimdi adam ólim auzynda bola túra, dýniyeqonyzdyqtan ózimen altyn qimay, alyp ketpekshi... Biraq qayda qashpaq?  

  Ghajayyp kartinagha úzaq ýnile qarap qalyppyn. Áke maghan nazaryng da salmay, әldebir sauyt-saymandy qoparystap jýr.

-  Mynaghan qaranyzshy!

  Ákem betin shang basqan kartinagha kóz qiyghyn saldy da, izdegen zatyn tezirek tauyp alghysy kelip, jan-jaqqa qaraghyshtay berdi.

- Myna kartina jaqsy eken, ýige ilip qoymaymyz ba? – dedim qyzyghyp. Ákem ýndemedi. Kelispegeni. Kartinanyng betine úzaq ýnilip túrghanymdy kórip:

- Áli, túrsyng ba? Bosqa túrmay, mynalardy al, - dedi qúrylysqa qajetti saymandardy kórsetip. Ózi qolyna shege salghyshty alyp, saraydan shyghyp jýre berdi. Men bolsam kartina jayly oidan aryla almay túr edim. Múrty jana tebindep kele jatqan, oiy kók oqushy kartinany qaybir jarytyp talday aldy deysiz.   

Keler jyly saray da, siyr qorany da búzyldy.  Bes-alty jigit qoysyn ba, jarty kýnde jer silkinisinen qiraghan ýiler sekildi qora-qopsy jermen jeksen boldy. Sol kezde men kartinany kóre almadym. Bәlkim, keyin men sessiyagha ketken kezde otqa órtenip ketken de bolar. Áyteuir úshty-kýili joq.

Arada talay jyldar ótti. Bozbala shaqta adam tym ózgergish keledi emes pe, jigittermen birge qyzdargha qyryndap, talay qyzyqty dәurendi bastan ótkerippiz. Esh alansyz. Qúddy búl dýnie tek sauyq-sayrangha qúrylghan ómir elesi sekildi. Talay by keshterine baryp, merekelerde bas qosyp, toydyng kórigin qyzdyrdyq. Ne úttyq, bilmeymin. Útylghanymyz kóp sekildi. Jigitter jaghy ishimdik pen temekige әues bolypty. Qanshama bóriktiler kóriktilerding jýregin auyrtyp, esh mәn bermesten beyqam kýn keship kelippiz. IYә, osylaysha jigittikting dәmin tattyq. Azdy-kópti kýnәgha battyq. Es kirgenshe.

Qazir esimnen sol kartina ketpeydi. Bәlkim, búl kezde maghan bir belgi bolghan da shyghar. Bozbala kezimde men kartinadaghy adamdardyng nelikten azap shegip, qorlyqqa úshyraghanyn baghamdamaghan ekem. Keyin bildik. Pompey qalasynyng túrghyndary óz nәpsisine ie bola almay, qúdiretti qúdaydyng qaharyna úshyrapty. Úshyratqan kim? Ózderi.  Basqa eshkim de emes. Jaqsylyq – Alladan, jamandyq – ózinnen emes pe? Adam balasy dýniyege shyr etip týskende anadan pәk tuady desedi. Adamnyng aryn da, janyn da bylghaytyn, jýikege jýk, úrpaqqa kesapat arqalatatyn sol adamnyng ózi eken. Sonda adam ózine-ózi jau bolghany ma? Kinәli, kýnәli pende jalghan ómirding bir sәttik qyzyghyna bata beredi. Adamnyng qas jauy – shaytan pendeni kýnәgha batyrghan sayyn ózine-ózi riza bolatyn shyghar. Basynda aqyly, bilimi bar, biraq jýreginde imany әlsiz adam kóp qatelikke úrynady eken. Nәpsining qúlyna ainalmaq. Búl jany taza, asa pәk perishteden adamdy joghary qoyghan Allanyng ashuyn keltirmey me? Bәlkim, adamdardyng ashyq kýnde tura joldan adasyp, azghyndalyp bara jatqanyna naly ma eken? Keyde ashugha boy úryp, kýnәli isterge ayaq basqanda ýmitin aqtamaghany ýshin renish bildiretin shyghar? Álde, ózin joqtan bar etken Jaratqandy úmytyp, biylik pen baylyqqa mastanghan pendege qiyndyq, auru-syrqau arqalatyp, aq joldan adastyryp qoya ma? Biraq Jaratqan adamdardyng aiuandyghyna tózip, sol sәtte jazasyn beruge nege asyqpaydy? Bәlkim, adamnyng jýregi meyimdilik pen izgilikke tolyp, tәubәgha keluin kýtetin bolar. IYә, Alla netken sabyrly edi!

Jýrekte iman, bir Allagha senim bolmaghan kezde adam әrqashan azyp-tozbaq. Búl qasiret  aqyrzamangha deyin jalghaspaq. Sonda adam Allagha nesimen únady? Jýz qyryq tórt myn,  bәlkim eki jýz jiyrma tórt myng payghambardy jer betine taryday shashyratyp jibergende neni ýmit etti? Jaratqan qayyrymsyz adamdardyng belshesinen batqan kýnәsin keshirip, nelikten kenshilik jasay beredi? Biraq Pompey túrghyndary shekten shyqqan joq pa? IYә, olar da Jaratqangha bas úryp, jalyna-jalbaryna keshirim tilese, bar kýnәlary keshiriler me edi? Kim bilsin.

Aqiqatynda, bәrimiz ózimiz jaralghan topyraqty jamylyp, kóktemde kóktegen ósimdiktey qayta tirilip, maqshar kýni esep beremiz. Adamnyng jasaghan jaqsylyghy men jamandyghy nizamda tartylatyn, mәngilik túraq orny anyqtalatyn uaqyt bolady. Pende istegen amalyna baylanysty júmaqta, bәlkim tozaqta túraqtar. Alla netken әdiletti dersiz.

Ár adamnyng jýreginde tozanday ýmit bolady. Álbette, Allanyng barlyghyna, payghambardyng haqtyghyna sengen, Jaratushynyng kókten týsirgen kitaptary men perishterlerine kóz tirisinde ilanghan, bes paryzdy ótegen iyisi músylman balasynda búl ýmit mol bolmaq. Jer betinde birde-bir kýnә jasamaghan pende joq. Payghambarlar deysiz be? Alla taghala olardy óz qamqorlyghyna alghan. Ol ghana payghambarlardyng dәrejesin bilmek. Biz she, shybyn janymyz shyrqyrap, tozaqqa týspeuin, qabir azabyn kórmeuin qalaymyz. Janymyz jәnnatta jay tapsa eken deymiz. Pompey túrghyndary ýshin búl kýn aqyrzaman sekildi kóringen bolar. Kartinanyng qúndylyghy nede? Suretshi bizge ótkennen neni ghibrat aludy maqsat etti? Men bolsam, shaytannyng azghyruyna erip, adamdasqan adamdardy ayadym. Ózimning jasaghan azdy-kópti kýnәlaryma qatty ókindim.

Adamdar aqyrzamandy kýtip jýr. Men ýshin manyzdysy - ghalamat jer silkinisi bolyp, basymyzgha tau-tas qúlaghany, bolmasa, jerdi topan su basqany emes, adamnyng dýniyeden ótkeni. Ólmey túryp jastyq shaghynyn, densaulyqtyn, bos uaqyttyng qadirin bilip, jalpy o dýniyelik mәngilik ómir ýshin qareket qylghan abzal eken. Meni búl jalghan emes, ólimnen keyingi ómirim alandatady. Kýnәsiz perishte emespin. Maqshar kýni Alla barlyq adamdardy jinap, tozanday kýnәsyna deyin jariya bolyp jatqan sәt – men ýshin eng qorqynyshty sәt. On segiz myng ghalam jaratylmay túrghan kezde kýlli ghalamda jalghyz bolghan Alla netken qúdiretti edi.

...Teledidardan aqyrzaman jayly alyp qashpa әngimeler órship túr. Men de aspan jaqqa kóz tastap qoyam. Aqyrzamannan qoryqpaytyn boldym. Nege ekeni belgisiz, tek ólimnen keyin ómirim jayly oilay berem. Meyli, býgin jer jýndey týtilse de, balamnyn, bolmasa nemeremning jemisin jep, kólenkesin saya qyla almasyn bilsem de, qolyma kýrek alyp, kóshet otyrghyza bastaymyn.

Abai.kz