Qazirgi tanda qazaq qoghamynda diny qaghidattar men últtyq qúndylyqtardy bir-birine qarsy qoi ýderisi jýrip jatqany eshkimge jasyryn emes. Búl mәselening qonglana týsuine teris pighyldy aghymdardyng ókilderi eleuli ýles qosyp otyr. Múnday jaghymsyz qúbylystardy dәstýrli ruhany qúndylyqtardy tereng nasihattau arqyly ghana enseruge bolady.

Elbasymyz N. Nazarbaev «Qazaqstan-2050» Strategiyasy qalyptasqan memleketting jana sayasy baghyty» atty Qazaqstan halqyna Joldauynda: «Biz músylmanbyz, onyng ishinde Ábu Hanifa mәzhabyn ústanatyn sýnnittermiz. Babalarymyz ústanghan búl jol últtyq salt-dәstýrdi, ata-anany syilaugha negizdelgen. Endeshe, býgingi úrpaq ta әlemdegi eng izgi din – islam dinin qadirley otyryp, ata dәstýrin ardaqtaghany abzal. Qazir keybir syrtqy kýshter jastarymyzdy islam dinining haq jolynan adastyryp, teris baghytqa tartugha tyrysuda. Múnday últtyq tabighatymyzgha jat kelensizdikterden boyymyzdy aulaq ústaumyz kerek. Biz músylman ýmbetining bir bóligi ekenimizdi maqtan tútamyz. Ol – bizding dәstýrimiz», – dep atap kórsetken bolatyn.

Islam – qazaq halqynyng myng jyldan beri ústanyp kele jatqan dәstýrli dini. Qazirgi kezde sol dәstýrli dinning negizgi shyraqshylary imam-moldalar desek asyra aitqandyq emes. Imamdar halyqpen tyghyz qarym-qatynas jasay otyryp, din men dәstýrge dәnekerlik qyzmet atqarady. Bir sózben aitqanda dәstýrli qúndylyqtardyng joqtaushysy – aq sәldeli imamdar.

Osy túrghydan alghanda imam-moldalardyng jan-jaqty sauatty boluy qajet-aq. Olay bolmaghan jaghdayda aitylghan uaghyz-nasihattyng halyqqa әseri bolmasy anyq. Osyghan oray Qazaqstan músylmandary diny basqarmasynyng imamdardyng biliktiligin jetildiruge eleuli kýsh júmsap keledi.

QMDB basqarmasy tarapynan imamdardyng biliktiligin jetildiru ýshin  arnayy top qúrylghan. 2014 jyldyng ózinde tanymal mamandardan qúrylghan biliktilikti jetildiru toby ónirlerdegi imam-moldalardyng uaghyz aitu tәjiriybesin arttyryp, bilimin jetildiru maqsatynda 120 pet 7-10 kýndik jәne 1 ailyq seminap úiymdastyrdy. Nәtiyjesinde QMDB-nyng 2 404 imamyna «Aqida», «Fiyqh», «Hadiys», «Mәzhab tarihy», «Islam tarihy», «Islam әdebi», «Teris aghymdar», «Sheshendik óner», «Qúran ilimi», «Menedjment», «Konstitusiya jәne Qazaqstannyng әlemdik tәjiriybesi», «Qazaqstandaghy sayasy jýie», «Din jәne Ata zan», «Din jәne qogham», «Ritorika», «Informatika» pәnderi boyynsha 4 320 saghattyq oqu baghdarlamasy boyynsha dәris jýrgizilgen bolatyn. Búl sharalar zayyrly qogham ústanymdaryna say sauatty qyzmet atqaratyn imam-moldalardyng qalyptasuyna óz ýlesin tiygizude.

Qazaqstannyng әr ónirinde memleket (oblystyq jәne qalalyq Din isteri basqarmalary men Ishki sayasat basqarmalary, Din mәselesi boyynsha kommunaldyq memlekettik mekemeler arqyly) jylyna eki ret din qyzmetkerlerining biliktiligin jetildiru kurstaryn ótkizude. Kurstarda bilikti dintanushylar, zangerler, teologtar dәris oqyp, súhbat jýrgizedi. Kurs baghdarlamalary azamattardyng syn pikirlerin eskere otyryp jasalghan. Sondyqtan múnday kurstar biliktilikti jetildirumen qatar qazirgi tandaghy imamdyq qyzmet barysynda kezdesetin diny mәselelerdi bilikti mamandarmen birge saralap, sheshu joldaryn qarastyrady. Qazirge deyin atalmysh kursta 2700 imam bilimin jetildirgen.

QMDB 2013 jyly imamdardyng biliktilik dәrejesin anyqtap, kadr sapasyn arttyru ýshin attestasiya ótkizdi. Ony úiymdastyru ýshin arnayy attestasiyalyq komissiya qúryldy. Nәtiyjede biliktiligi tómen, qyzmetine layyq bolmaghan imamdar qyzmetinen bosap, bilikti imamdar óz qyzmetin jalghastyrugha mýmkindik aldy.

2015 jyly 19 aqpanda QMDB men QR DIK birlese otyryp I Respublikalyq imamdar forumyn ótkizdi. Forum júmysy barysynda «Qazaqstan músylmandarynyng túghyrnamasy», «Shynayy músylmannyng beynesi», «Imamnyng túlghalyq kelbeti», «Qazaqstan músylmandary diny basqarmasy qyzmetkerining etikasy» atty qújattar qabyldandy. Atalmysh qújattar – qoghamda qalyptasqan jәne tuyndauy yqtimal syn-pikirler men úsynystardy eskere otyryp týzilgen dýniye. Onday syn-pikirlerding biri imamdardy últtyq qúndylyqtargha qayshy nasihat aitushy retinde aiyptauy bolatyn. Múnday pikirlerding aldyn alu ýshin QMDB imamdargha ózin jan-jaqty damytudy, qosymsha ilim aludy, zayyrly bilimderdi mengerudi, ahlaq ilimin iygerudi, qazaq halqynyng salt-dәstýrin, әdet-ghúrpyn, әdebiyetin, úly túlghalarynyng ósiyetin boyyna siniru talabyn qoydy. Atap aitqanda «Qazaqstan músylmandary diny basqarmasy qyzmetkerining etikasy» qújatynyng «Qyzmetke qatysty әdepter» bóliminde imamdargha әl-Farabi, Qoja Ahmet Yaasaui, Jýsip Balasaghúni, Abay, Ybyray, Shәkәrim, Mәshhýr Jýsipting enbekterimen tanys boludy mindettedi. Aldaghy uaqytta imamdar qazaq halqynyng dәstýrli qúndylyqtaryn boyyna sinirip, halyqqa dәstýrli qúndylyqtardy nasihattaytyn bolady.

Qazirgi kezde namaz oqyp, din ýirenip, meshit jaghalap jýrgen jastardyng biri dәstýrli dindi ýirense, biri jat aghymnyng jeteginde ketip jatyr. Tipti, keybir jastardyng radikaldy aghymdardyng yqpalyna týsu qaupi de joq emes. Osy әreketterge qarap meshit jaghalaghannyng «bәri tura jolda» nemese «adasyp ketken» dep aitugha bolmaydy. Barlyghy da bir meshitte, bir sapta namazgha túrady. Biraq diny ústanymdary әr týrli. Múnyng basty sebebi meshit jamaghatynyng bәri birdey imamgha qúlaq salmauynda jatyr. Birqatar jastar meshitke kelgeni bolmasa, onda aitylyp jatqan uaghyz-nasihattan, imamdardyng ónegeli sózderin tyndaudan qashqaqtaydy. Óitkeni, jat aghymgha shyrmalghan jastardyng bilgirsymaq diny kenes berushileri imam sózin «kýmәn salatyn oilar» dep baghalap, meshitte bolyp jatqan  uaghyz-nasihattardy mýlde tyndamaugha shaqyrady. Sondyqtan qazirgi kezde jat aghymgha ilikken jastarymyz meshit kórgenimen, moldanyng tәlim-tәrbiyesin kórmey keledi. Dindi shyghu-tegi men aty-jóni belgisiz ghalamtor sayttaryndaghy mәlimetter arqyly ýirengendi qalaydy. Sol sebepti býgingi tanda aghartu júmysyn jýrgizu maqsatynda әr meshitting jeke óz sayty bar. Din isteri komiytetining qoldauymen halyqtyng diny sauattylyghyn arttyru men azamattargha diny mәseleler boyynsha kenes beru, radikaldy iydeyalargha qarsy nasihat jýrgizu maqsatynda aqparattyq-aghartushylyq «E-islam» ghalamtor sayty iske qosylghan.

Qoryta aitsaq, imamdardyng biliktiligin jetildiru salasyndaghy belsendi júmys ýzdiksiz jalghasyn tauyp jatsa, el túrghyndarynyng diny sauattylyghy joghary bolary sózsiz. Halyqtyng joghary diny sauattylyghy diny ekstremizmnen, jat aghymdardan keletin qauipti seyiltip, dәstýrli ruhany qúndylyqtyng janghyruyna ýles qosary anyq.

Rashimbetov R.T.

QR MSM «Din mәseleleri

jónindegi ghylymiy-zertteu

jәne taldau ortalyghy» RMM

Islamdy zertteu bóliminin

ghylymy qyzmetkeri

Abai.kz