Beysenbi, 28 Nauryz 2024
Alashorda 13692 0 pikir 26 Nauryz, 2015 saghat 18:34

AHMET BAYTÚRSYNOV ÁN ShYGhARMAGhAN ADAM

Ahmet Baytúrsynov әn shygharmaghan adam. Sebebi, óz zamandastarynyng da "Ahmetting osynday әni bar edi" degen naqty deregi joq. Án shygharmaghan degenimizge búl bir mysal bolsa, ekinshisi, Zataevichting "Qazaqtyng 1000 әni" jinaghyn Adaevskiy uezd, Akmolinskaya guberniya, Aqtubinskaya guberniya, Bukeevskaya guberniya, Kustanayskaya guberniya, Orenburgskaya guberniya, Semipalatinskaya guberniya, Turgayskiy uezd, Turkestan, Uraliskaya guberniya dep, qazaqtyng on ónirinen jazyp alghan.

Al, "Qazaqtyng 500 әn-kýii" enbegin Adaevskiy otdel, Bukeevskiy otdel, Semipalatinskiy otdel jәne Uraliskiy otdel dep, qazaqtyng tórt ónirinen jinaqtap, jazyp alghan. Múnda qazaqtyng tórt ónirining ýsheui batys óniri, bireui ghana Arqa óniri. Biraq 500 әnning 350-i Semey ónirinen jinaqtalghan. Endi Ahmetting bergen әnderine toqtalayyq. "Qazaq halqynyng 1000 әni" kitabyna sýiensek, Ahmet Baytúrsynov Aqtóbe ónirinde jýrgen kezinde naqty bes әn bergen, onyng bireuining atauy joq, Bókey ordasynan "Toqybastyng әni" degen bir әn bergen, Qostanay guberniyasynda jýrgeninde tórt әn jazdyrghan, Semey jaqta jýrgeninde tórt әn jetkizgen, onyng ishinde Ahandiki dep jýrgen "Qaragóz" әni bar. Torghay uezinde Zataevichpen taghy kezigip, eki kýi, on bir әn bergen.

Al, "Qazaqtyng 500 әn-kýii" enbeginde Ahmet aghamyzdyng aty-jóni kezdespeydi. Endigi bir qyzyq dýnie ol Ahannyng әni dep jýrgen "Aqqúm" әnin Ahannyng ózining oryndauynda Zataevichting eki kitabynan da kezdestire almaysyz. Tipti 1000 әnning ishinde "Aqqúm" degen әn mýlde joq. Al, ony jetkizushiler "Qazaqtyng 500 әn-kýii" kitabynda Aymanov Qajymúrat jәne Ótebaev Ahmet degen eki adamnyng aty ghana kezdesedi. Ótebaev Ahmetting oryndauyndaghy "Aqqúm" әni bizge jetken Múhtar Ótebaevtyng oryndauyndaghy "Aqqúmgha" óte jaqyn. Al, osy "Aqqúm" әni Zataevichting "Qazaqtyng 500 әn-kýii" kitabynda Q.Sәtbaevtyng oryndauynda "Inkәr" dep berilgen (Sәtbaev barlyghy 25 әn bergen). Zataevich jazyp alghan әnderining barlyghynyng avtoryn, jetkizushilerin óte tiyanaqtylyqpen jazyp otyrghan. Ahang barlyghy 25 әn, eki kýy jetkizgen. Ýsh kýy de boluy mýmkin, sebebi, "Kórúghly" degen bir shygharma bar. Al múnda Ahang jetkizgen әnder notasynyng joghary jaghynda "jetkizgen, yaghny soobshil Baytursynov Ahmet" dep berilgen. Yaghni, Ahandy avtor dep jazbaghan. Sondyqtan Ahmet Baytúrsynovty qoldan kompozitor jasaudyng qajeti joq. Mýmkin Ahang osy әndi sýiip oryndaghan shyghar. Oryndady eken dep әn avtory qylugha bolmas dep oilaymyn. I.Jansýgirov te, B.Maylin de, N.Qúljanova da, J.Aymauytov ta әnder jetkizgen. Endi jetkizgen әnderining barlyghynyng avtorlyghyn bere salsaq ne bolamyz?

Dәl osy kompozitor, aqyn, batyr, әuliye-әmbie jasau keyingi kezde bizding qoghamda rulyq, jershildik dengeydegi aurugha ainaldy ghoy. Ahandy kompozitor jasau da osy traybalizmning yqpalynan boluy әbden mýmkin. Ahannyng kompozitor bolmasa qazaqtyng aldynda bedeli týsip qalmaydy. Qazaqqa jasaghan osy janashyrlyghynyng ózi Ahmet aghamyzdy aspangha shygharmasa, tómendete qoymas. Qazir ziyaly dep jýrgen aghalarymyzdan әn súramaq týgili, dayyn әndi tyndap ketuge keltire almaymyz ghoy. Onyng qasynda Ahandardiki ýlken enbek qoy. Sondyqtan, aghayyn, qazaqtyng myqtylaryna kóp nәrseni japsyryp, battastyra bermeyikshi.

 

Erkin ShÝKIMAN.

 

(Derekkóz: sal-seri.kz) 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1562
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2256
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3530