Álem elderi kýn, jel, su energiyasyn barynsha ontayly paydalanugha jantalasyp jatyr. Al, Qazaqstanda 365 kýnning 305 kýni shuaqty. Bizde kýnning quaty erekshe. Ekinshiden, jelding quaty bar. Osy eki resursty tiyimdi paydalana bilsek, bizge ózge energiya kózderining qajeti de bolmay qalady eken.

Qazaqstanda qazir jel energiyasyn óndiretin qúrylghylardyng 10-12 týri bar. Qyrdaghy jelding ekpini qalpaq úshyratynday. Tipti, Jonghar Alatauy baurayyndaghy yrghaqty jel - tipten taptyrmaytyn quat kózi. Tek, Fransiyada, Angliyada jasalghan jelden energiya óndiretin qondyrghylar Qazaqstannyng ynghayyna kele bermeydi. Osy maqsatta otandandyq ghalymdar elimizding klimatyna beyimdi qúrylghylardy jasap shygharuday-aq, shygharuda. Olar Astana, Jambyl oblysynda júmys istep túr. Biraq múnday innovasiyalardyng kópshiligi tolyqtay óndiriske kirige almauda. Olardy jasaytyn ghalymdar tek tәjiriybelik jobany jasap shygharumen ghana shekteledi. Múny әri qaray alyp ketu kәsipkerlerding mindeti bolghanmen, bizdegi ghylym men biznesting arasyndaghy sabaqtastyqtyng joqtyghy kedergi bolyp otyr.

Qaybir jyly, «QazAtomProm» Fransiyadan kýnshuaq panelderi men jeldetkishterdi satyp alugha kelisim-shart jasasqan-dy. Negizinde, búlardyng ekeuin de elimizdegi jobalargha qoldau kórsetip, jasaugha bolar edi. Bizde óndiristik tәjiriybe retinde jasalatyn jobalar kóp, degenmen solardyng óndiriske kirigu jaghy kemshin. Mysaly, kremniy atty tabighy element bar. Qazaq jerining qoynauynda  onyng 265 mln. tonna qory jatyr eken. Al, kremniydi balqytyp, odan kýnshuaq panelderin jasaugha bolatynyn da taghy qazaq ghalymdary dәleldegen. Tipti, Astanada kremniy negizinde kýn batareyalaryn shygharatyn zauyt iske qosylghan. Alayda, osy salanyng tamyryna qan jýgirere qoyghan joq…

Aytpaqshy, elimizdegi eleusizdeu qala beretin  taghy bir energiya kózi – gidrotermaldi sular. Mysalgha, Qapal-Arasandaghy ystyq búlaqtar, taulardan bastau alatyn sarqyrama sular batystyng birde-bir elinde joq. Búlar - energiya aludyng ýshinshi, tórtinshi kózderi.

Sonday-aq, elimizde metaldan jasalghan gidrodinamikalyq qyzdyrghysh degen qondyrghy bar. Qazaqstandyq ghalymdar jasaghan búl joba qazir Ýkimet ýiin jylytyp otyr eken…

Iya, ghylym bir orynda túrmaydy. Endi bes jyldan keyin qazirgi tehnologiyalardyng barlyghy iske tatymay qaluy mýmkin. Tehnologiyanyng damu kóshinen qalmau ýshin qazirden-aq qam qylyp kerek. Aytalyq, úyaly telefon, saghat, oiynshyqtar, basqa da búiymdar kәdimgi batareyanyng arqasynda júmys isteydi. Bolashaqta, bir bólmeni jylytyp, oghan elektr quatyn beru ýshin oghan bir-aq batareya júmsaluy ghajap emes…

Ras, Qazaqstanda múnay bar, onyng aqshasy bar, az da emes, shýkir. Qazir bizding el basybayly múnaygha tәueldi. Ashy da bolsa aitayyq, múnaydyng ýstinde otyrghan elder, nashagha tәueldi adam sekildi. Ekonomikada búl «golland auruy» dep atalady. Qazirgi tabighy resurstar әri ketkende 65-70 jylda sarqyluy mýmkin ekenin endigi bala da biledi.

Demek, bizge úyaly telefon jasau turaly oilau artyq, biraq, sol telefongha qajetti, tipti telefongha ghana emes, barlyq tirshilikke qajetti quat jinaghyshty jasau qolymyzdan keletin shyghar.

Qalay oilaysyz, qazaq ghalymy? Erteng «Ne tyndyrdyn, tehnokrat?» degen saualgha da jauap beretin kýn keledi!

Q. MÚQAMETQALIY.

Abay.kz