Ótken aptada Saud Arabiyasynyng koroli Ábdulla ibn Ábdul Áziz qaytys boldy. Armany joq eken: toqsannan asty, talay jyl el basqardy, otyz ret ýilenipti, jeti úl, on bes qyzy qalypty artynda. Kýlli músylman ózine paryz sanaytyn qajylyqqa baratyn qasiyetti Mekke men Mәdina ornalasqan erekshe mәrtebeli memleket. Onday elge biylik jýrgizuding ózi asa qúrmet әri mindet emes pe?

Ózi basshylyq etken elding de әleumettik ekonomikalyq jaghdayy jaman emes. Qúday bere salghan múnay arqyly búl saudtar OPEK sekildi bedeldi úiymnyng beldi mýshesi bop, býkilәlemdik geosayasatqa óz yqpalyn jýrgizip keledi.

Áriyne, Saud Arabiyasynda absoluttik monarhiya boldy, demokratiyalyq qúndylyqtar ýstemdik qúrmady, әsirese, әielderding qúqy shekten tys shekteldi (mәselen, nәzik jandar avtokólikting ruline otyra almaydy, biraq jeke biznes jasay alady), memleket zayyrly zandar negizinde ómir sýrmedi dep syn aitugha da bolar. Býgingi әngime ol turaly emes.

Býgingi әngime Islam dinining ózindik bir jolyn qabyldap, memlekettik iydeologiyagha ainaldyrghan Saud Arabiyasyndaghy bir dәstýr turaly.

Basqa korolider sekildi Ábdulla da búl joly qabir basyndaghy belgige aty-jóni jazylmaghan beyitke jerlendi.

Áriyne, «әr elding salty basqa, iyti - qara qasqa». Men «múnday salt dúrys jәne ony basqa elderde de engizu qajet» dep aitqym kelip otyrghan joq. «Basqa bireuding shirkeuine óz jarghynmen kirme» degen sóz bar. Saudtar óz saltyna ózderi ie bolsyn, qazaqtyng joly bólek.

Mening aitqym kelgeni mynau: ne degenmen dәl osy ýrdis әr adamnyn, sonyng ishinde tiri kezinde biylik pen baylyqqa kenelgen kez - kelgen túlghanyng ómiri men ólimi jayyndaghy filosofiyalyq simvolizm turaly oigha jeteleydi, kózi tirisinde biylikke de, baylyqqa da toymaghan ashkózderdi bir sәtke bolsa da tәubasyna keltire alatynday týiin tughyzady.

Ol oilar býgingi Qazaqstan ýshin óte-móte manyzdy.

Óitkeni, bizde eki týrli kulit ornaghan.

Biri - biylik kuliti. Balanyng ózin kishkentayynan «azamat bol, batyr bol, shynshyl bol, әdiletti bol, qinalghandardyng qorghany bol!» dep emes, «әkim bol, ministr bol, sot bol, prokuror bol, bankir bol, әiteuir, bir bastyq bol, mýmkindiginshe qazirgi tazy zamannyng týlkisi bol, әrtýrli jaghdaygha beyim bolugha úmtyl!» dep tәrbiyeleytinimiz ótirik pe? Tipti, jana zamannyng osynday tilekteri tosttargha ghana emes, ataly auyzdan shyghugha tiyis batalargha enip ketti ghoy!

Áriyne, sheneunik ne sot bolyp, memleketine qyzmet etkenge ne jetsin. Ol da bir abyroy.

Biraq bizde «mingeni esek, aitqany ósek, túla boyy - esep» tútas bir әleumettik qúram qalyptasyp kele jatqan joq pa?

Óitkeni (jәne de osy jaytty moyyndayyqshy!), osy «biylikke bar nemese oghan bir taban jaqyn bol» degen niyette basqa oilarmen birge «múghalim ne dәriger sekildi beyshara kýn keshpeysin, bay-baquatty bolasyn» degen týpki oi-pighyl jatyr emes pe? Jәne de onday pendeshilik ýmitting astarynda biyliktegi adamnyng jalaqysy emes, onyng budjet qarjysyn bóluge aralasa alatyny, kem degende bireuge jasaghan jaqsylyghy ýshin «oramal da», «ton da» alatyny turaly boljam-mýmkindik jatyr! Múnyng ózi bizdegi ekinshi kulitke tikeley baylanysty.

Ol – baylyq kuliti. «Aqshang bolsa qaltanda, taltandasan, taltanda!». «Auzy qisyq bolsa da, baydyng balasy sóilesin!».

Áriyne, layyqty ómir sýrip, dәuleting tasyghangha ne jetsin! Ol әrbir adamnyng әbden oryndy armany. Jәne de kez kelgen memleket ol ýshin tiyisti jaghday jasauy kerek! Ásirese, Saud Arabiyasy sekildi múnaygha kenelgen Qazaqstangha búl talap tikeley qatysty. Biraq, qatysy bolghanmen, óz basyn ghana oilaytyn biylikting oghan esh «shatysy» joq siyaqty!

Sonymen birge, atam qazaqta taghy bir sóz bar: «úrlyqpen kelgen malda qayyr bolmaydy».

Aynalagha qaranyzshy, auylynyzdaghy ne qalanyzdaghy eng biyik, eng kórkem, eng astamshyl, eng qymbat kottedjding iyeleri kim?

Eger de ol zandy týrde salyq tólep, milliondaghan tabys tauyp jatqan jergilikti kәsipker bolsa, ne kinә tagha alasyz? Bayysyn, júmys oryndaryn ashsyn! Taghy da moyyndayyqshy: bizding jaghdayda onday ghimarattardyng qojayyny mindetti týrde ne jergilikti әkim, ne prokuror, ne sot, ne kedenshi bop shyqpay ma? Al qújattaryna kelsek, ol baylyqtyng iyesi onyng ne júbayy, ne qayynatasy bop shyghady. Óitkeni, onday ýide túru ýshin sol әkim keminde on jyldyq jalaqysyn bir tiynyn júmsamay jinau kerek!

Osy jalghan iyelikting astaryn aitpay-aq týsinetin halyqtyng sanasy men jýreginde qogham tynyshtyghy men túraqtylyghyna asa qauipti taghy bir oy payda bolady. Para arqyly kelgen osynau baylyq iyelerin el ishi jaqtyrmaytyny ras emes pe? Jәne de ol jemqorlargha osynday jaghday jasap jatqan basqa bireu emes, dәl qazirgi sayasy jýie ekenin auyl men qaladaghy aghayyn jaqsy týsinedi. Bireu toyyp sekiredi, bireu tonyp sekiredi degendey.

Sondyqtan da shyn mәninde «әleumettik arazdyq» payda boluyna negiz jasap jatqan osy jәitterdi ashyq aityp jýrgender emes, naq býgingi biylikting ózi bop shyghady!

P.S. Ómir degen ózi besikten beyitke deyingi jol ghana.

Sol beyittegi belginde sening aty-jóning ghana jazylady. Asyp ketse, atqarghan qyzmeting atalar (biraq seni beyitke jerleuge әkelgende ol qyzmette basqa bireu otyrady). Ýlkendi-kishil ataqtaryng da kórsetiler. Mýlkinning sany men esep-shottaryng onda kórsetilmeydi.

Uaqyt óte, ol belgi jermen-jeksen bolady.

Biraq sen turaly sóz óshpeydi. Artynda tek atyn, jasaghan jaqsy ne jaman istering turaly sóz qalady...

Abay.kz 

Derekkóz: «Ashyq alan» (Qalam Mezgil) gazeti, №3, 29  qantar 2015 jyl.