وتكەن اپتادا ساۋد ارابياسىنىڭ كورولى ءابدۋللا يبن ءابدۋل ءازيز قايتىس بولدى. ارمانى جوق ەكەن: توقساننان استى، تالاي جىل ەل باسقاردى، وتىز رەت ۇيلەنىپتى، جەتى ۇل، ون بەس قىزى قالىپتى ارتىندا. كۇللى مۇسىلمان وزىنە پارىز سانايتىن قاجىلىققا باراتىن قاسيەتتى مەككە مەن ءمادينا ورنالاسقان ەرەكشە مارتەبەلى مەملەكەت. ونداي ەلگە بيلىك جۇرگىزۋدىڭ ءوزى اسا قۇرمەت ءارى مىندەت ەمەس پە؟

ءوزى باسشىلىق ەتكەن ەلدىڭ دە الەۋمەتتىك ەكونوميكالىق جاعدايى جامان ەمەس. قۇداي بەرە سالعان مۇناي ارقىلى بۇل ساۋدتار وپەك سەكىلدى بەدەلدى ۇيىمنىڭ بەلدى مۇشەسى بوپ، بۇكىلالەمدىك گەوساياساتقا ءوز ىقپالىن جۇرگىزىپ كەلەدى.

ارينە، ساۋد ارابياسىندا ابسوليۋتتىك مونارحيا بولدى، دەموكراتيالىق قۇندىلىقتار ۇستەمدىك قۇرمادى، اسىرەسە، ايەلدەردىڭ قۇقى شەكتەن تىس شەكتەلدى (ماسەلەن، نازىك جاندار اۆتوكولىكتىڭ رۋلىنە وتىرا المايدى، بىراق جەكە بيزنەس جاساي الادى), مەملەكەت زايىرلى زاڭدار نەگىزىندە ءومىر سۇرمەدى دەپ سىن ايتۋعا دا بولار. بۇگىنگى اڭگىمە ول تۋرالى ەمەس.

بۇگىنگى اڭگىمە يسلام ءدىنىنىڭ وزىندىك ءبىر جولىن قابىلداپ، مەملەكەتتىك يدەولوگياعا اينالدىرعان ساۋد ارابياسىنداعى ءبىر ءداستۇر تۋرالى.

باسقا كورولدەر سەكىلدى ءابدۋللا دا بۇل جولى قابىر باسىنداعى بەلگىگە اتى-ءجونى جازىلماعان بەيىتكە جەرلەندى.

ارينە، ء«ار ەلدىڭ سالتى باسقا، ءيتى - قارا قاسقا». مەن «مۇنداي سالت دۇرىس جانە ونى باسقا ەلدەردە دە ەنگىزۋ قاجەت» دەپ ايتقىم كەلىپ وتىرعان جوق. «باسقا بىرەۋدىڭ شىركەۋىنە ءوز جارعىڭمەن كىرمە» دەگەن ءسوز بار. ساۋدتار ءوز سالتىنا وزدەرى يە بولسىن، قازاقتىڭ جولى بولەك.

مەنىڭ ايتقىم كەلگەنى مىناۋ: نە دەگەنمەن ءدال وسى ءۇردىس ءار ادامنىڭ، سونىڭ ىشىندە ءتىرى كەزىندە بيلىك پەن بايلىققا كەنەلگەن كەز - كەلگەن تۇلعانىڭ ءومىرى مەن ءولىمى جايىنداعى فيلوسوفيالىق سيمۆوليزم تۋرالى ويعا جەتەلەيدى، كوزى تىرىسىندە بيلىككە دە، بايلىققا دا تويماعان اشكوزدەردى ءبىر ساتكە بولسا دا ءتاۋباسىنا كەلتىرە الاتىنداي ءتۇيىن تۋعىزادى.

ول ويلار بۇگىنگى قازاقستان ءۇشىن وتە-موتە ماڭىزدى.

ويتكەنى، بىزدە ەكى ءتۇرلى كۋلت ورناعان.

ءبىرى - بيلىك كۋلتى. بالانىڭ ءوزىن كىشكەنتايىنان «ازامات بول، باتىر بول، شىنشىل بول، ادىلەتتى بول، قينالعانداردىڭ قورعانى بول!» دەپ ەمەس، «اكىم بول، مينيستر بول، سوت بول، پروكۋرور بول، بانكير بول، ايتەۋىر، ءبىر باستىق بول، مۇمكىندىگىنشە قازىرگى تازى زاماننىڭ تۇلكىسى بول، ءارتۇرلى جاعدايعا بەيىم بولۋعا ۇمتىل!» دەپ تاربيەلەيتىنىمىز وتىرىك پە؟ ءتىپتى، جاڭا زاماننىڭ وسىنداي تىلەكتەرى توستتارعا عانا ەمەس، اتالى اۋىزدان شىعۋعا ءتيىس باتالارعا ەنىپ كەتتى عوي!

ارينە، شەنەۋنىك نە سوت بولىپ، مەملەكەتىڭە قىزمەت ەتكەنگە نە جەتسىن. ول دا ءبىر ابىروي.

بىراق بىزدە «مىنگەنى ەسەك، ايتقانى وسەك، تۇلا بويى - ەسەپ» تۇتاس ءبىر الەۋمەتتىك قۇرام قالىپتاسىپ كەلە جاتقان جوق پا؟

ويتكەنى (جانە دە وسى جايتتى مويىندايىقشى!), وسى «بيلىككە بار نەمەسە وعان ءبىر تابان جاقىن بول» دەگەن نيەتتە باسقا ويلارمەن بىرگە «مۇعالىم نە دارىگەر سەكىلدى بەيشارا كۇن كەشپەيسىڭ، باي-باقۋاتتى بولاسىڭ» دەگەن تۇپكى وي-پيعىل جاتىر ەمەس پە؟ جانە دە ونداي پەندەشىلىك ءۇمىتتىڭ استارىندا بيلىكتەگى ادامنىڭ جالاقىسى ەمەس، ونىڭ بيۋدجەت قارجىسىن بولۋگە ارالاسا الاتىنى، كەم دەگەندە بىرەۋگە جاساعان جاقسىلىعى ءۇشىن «ورامال دا»، «تون دا» الاتىنى تۋرالى بولجام-مۇمكىندىك جاتىر! مۇنىڭ ءوزى بىزدەگى ەكىنشى كۋلتكە تىكەلەي بايلانىستى.

ول – بايلىق كۋلتى. «اقشاڭ بولسا قالتاڭدا، تالتاڭداساڭ، تالتاڭدا!». «اۋزى قيسىق بولسا دا، بايدىڭ بالاسى سويلەسىن!».

ارينە، لايىقتى ءومىر ءسۇرىپ، داۋلەتىڭ تاسىعانعا نە جەتسىن! ول ءاربىر ادامنىڭ ابدەن ورىندى ارمانى. جانە دە كەز كەلگەن مەملەكەت ول ءۇشىن ءتيىستى جاعداي جاساۋى كەرەك! اسىرەسە، ساۋد ارابياسى سەكىلدى مۇنايعا كەنەلگەن قازاقستانعا بۇل تالاپ تىكەلەي قاتىستى. بىراق، قاتىسى بولعانمەن، ءوز باسىن عانا ويلايتىن بيلىكتىڭ وعان ەش «شاتىسى» جوق سياقتى!

سونىمەن بىرگە، اتام قازاقتا تاعى ءبىر ءسوز بار: «ۇرلىقپەن كەلگەن مالدا قايىر بولمايدى».

اينالاعا قاراڭىزشى، اۋىلىڭىزداعى نە قالاڭىزداعى ەڭ بيىك، ەڭ كوركەم، ەڭ استامشىل، ەڭ قىمبات كوتتەدجدىڭ يەلەرى كىم؟

ەگەر دە ول زاڭدى تۇردە سالىق تولەپ، ميلليونداعان تابىس تاۋىپ جاتقان جەرگىلىكتى كاسىپكەر بولسا، نە كىنا تاعا الاسىز؟ بايىسىن، جۇمىس ورىندارىن اشسىن! تاعى دا مويىندايىقشى: ءبىزدىڭ جاعدايدا ونداي عيماراتتاردىڭ قوجايىنى مىندەتتى تۇردە نە جەرگىلىكتى اكىم، نە پروكۋرور، نە سوت، نە كەدەنشى بوپ شىقپاي ما؟ ال قۇجاتتارىنا كەلسەك، ول بايلىقتىڭ يەسى ونىڭ نە جۇبايى، نە قايىناتاسى بوپ شىعادى. ويتكەنى، ونداي ۇيدە تۇرۋ ءۇشىن سول اكىم كەمىندە ون جىلدىق جالاقىسىن ءبىر تيىنىن جۇمساماي جيناۋ كەرەك!

وسى جالعان يەلىكتىڭ استارىن ايتپاي-اق تۇسىنەتىن حالىقتىڭ ساناسى مەن جۇرەگىندە قوعام تىنىشتىعى مەن تۇراقتىلىعىنا اسا قاۋىپتى تاعى ءبىر وي پايدا بولادى. پارا ارقىلى كەلگەن وسىناۋ بايلىق يەلەرىن ەل ءىشى جاقتىرمايتىنى راس ەمەس پە؟ جانە دە ول جەمقورلارعا وسىنداي جاعداي جاساپ جاتقان باسقا بىرەۋ ەمەس، ءدال قازىرگى ساياسي جۇيە ەكەنىن اۋىل مەن قالاداعى اعايىن جاقسى تۇسىنەدى. بىرەۋ تويىپ سەكىرەدى، بىرەۋ توڭىپ سەكىرەدى دەگەندەي.

سوندىقتان دا شىن مانىندە «الەۋمەتتىك ارازدىق» پايدا بولۋىنا نەگىز جاساپ جاتقان وسى جايتتەردى اشىق ايتىپ جۇرگەندەر ەمەس، ناق بۇگىنگى بيلىكتىڭ ءوزى بوپ شىعادى!

P.S. ءومىر دەگەن ءوزى بەسىكتەن بەيىتكە دەيىنگى جول عانا.

سول بەيىتتەگى بەلگىڭدە سەنىڭ اتى-ءجونىڭ عانا جازىلادى. اسىپ كەتسە، اتقارعان قىزمەتىڭ اتالار (بىراق سەنى بەيىتكە جەرلەۋگە اكەلگەندە ول قىزمەتتە باسقا بىرەۋ وتىرادى). ۇلكەندى-كىشىل اتاقتارىڭ دا كورسەتىلەر. مۇلكىڭنىڭ سانى مەن ەسەپ-شوتتارىڭ وندا كورسەتىلمەيدى.

ۋاقىت وتە، ول بەلگى جەرمەن-جەكسەن بولادى.

بىراق سەن تۋرالى ءسوز وشپەيدى. ارتىڭدا تەك اتىڭ، جاساعان جاقسى نە جامان ىستەرىڭ تۋرالى ءسوز قالادى...

اباي.kz 

دەرەككوز: «اشىق الاڭ» (قالام مەزگىل) گازەتى، №3, 29  قاڭتار 2015 جىل.