Qogham belsendisi, jurnalist-zanger Maqsat Iliyasúlynyng (surette) «Ashyq alan» gazetining tilshisine bergen súhbatyn jariyalap otyrmyz. Súhbat barysynda Maqsat myrza boluy yqtimal Preziydent saylauy turaly boljamyn aityp, besinshi shaqyrylghan Parlamentting júmysyna qatysty pikir bildiredi. «Búl Parlament zansyz saylanghan quyrshaq organ, sondyqtan ony tap qazir taratyp jiberse de eshtene ózgermeydi», - deydi. Sonday-aq, ol biylikting korrupsiyamen kýresining de ótirik ekendigin, biyliktegi adamdar ketpey korrupsiyamen kýres degenning nәtiyje bermeytindigine de toqtalyp ótedi.  

- Qazir elimizde oppozisiyalyq partiya qalghan joq. Endi tәuelsiz pikirdegi azamattar óz kýresin qalay, qay baghytta jalghastyruy kerek?

- Qazaqstan Respublikasyndaghy alghashqy biylikke qarsy kýsh, yaghny oppozisiya 2001 jyldyng 18 qarashasynda dýniyege kelgen bolatyn. Sol kýni qúrylghan «Qazaqstannyng demokratiyalyq tandauy» qoghamdyq birlestigi shynayy jәne alghashqy oppozisiyalyq úiym boldy. Birlestik jetekshileri elimizdegi demokratiyalyq qúndylyqtardy saqtau, azamattardyng qúqyqtary men bostandyqtaryn qorghau ýshin, eng negizgisi biylik tarmaqtarynyng tendigi men halyqqa qyzmet etuin qamtamasyz etu ýshin birlestik qúrghandaryn mәlimdedi jәne «biz halqymyzgha, elimizge senemiz, demokratiyalyq Qazaqstangha senemiz» dedi. Alayda olardyng senimi aqtalghan joq, kóp úzamay birlestik jetekshileri qudalaugha úshyrady.

Birlestik  2004 jyldyng 5 mamyrynda «Qazaqstannyng demokratiyalyq tandauy» partiyasy bolyp tirkeldi. Sol jyly «Qazaqstannyng demokratiyalyq tandauy» men «Qazaqstan kommunistik partiyasy» birigip «Oppozisiyalyq halyqtyq kommunistik odaghy jәne QDT» (“Oppozisionnyy narodnyy soyz kommunistov y DVK”) blogy qúrylyp, saylaugha týsti. Jana blok saylauda jenilis tapqanymen onyng bolashaghynyng zor ekenine halyqtyng senimi úyalay bastady. Biraq 2005 jyldyng 6 qantarynda «Qazaqstannyng demokratiyalyq tandauy» partiyasy jabyldy.

Aragha eki jyl salyp, 2007 jyly qúrylghan Jalpyúlttyq sosial-demokratiyalyq partiyasy oppozisiyalyq vakuumdy toltyru ýshin biylikting qoldan jasaghan jobasy siyaqty elesteydi maghan. JSDP qúrylghan sәtten bastap ózin oppozisiyalyq  baghyttaghy partiyagha jatqyzghanymen, resmy derek boyynsha 140 myng mýshesi bar bolghanyna qaramastan biylikke sózin ótkize alatyn, bylaysha aitqanda sayasy yqpaly bar úiym bola almady. Ol 2007 jylghy Parlament saylauynda 4,54%, al 2012 jylghy saylauda 1,59% dauys jinap, Parlamentke óte almady. Kezinde ol «Halyq Kenesi» atty qoghamdyq parlament qúryp ta kórdi. Qazir de arakidik biylikti synaghan mәlimdemeler jasap, әrtýrli sharalar úiymdastyryp jatady. Qúrylghaly beri sayasy reforma jasap, biylik jýiesin ózgertu qajet degendi aityp keledi. Biraq, qalay desek te JSDP-nyng әreketinde jasandylyq bar siyaqty bolyp kórinedi de túrady. Bir jaghynan oppozisiyalyq, resmy tirkelgen partiya bar siyaqty, biraq ony izdegen biylik sayasatyna narazy azamattar men úiymdar ony taba almay jatady.   

Songhy jyldary, әsirese Kedendik odaqqa kirip, Euraziyalyq ekonomikalyq odaqqa bet búrghaly beri el ishinde biylikke narazy toptar, jeke túlghalar boy kóterip jatqany belgili. Alayda, әrkim óz qazanynda qaynap, stihiyaly әreket etude.

Mening oiymsha, 2001 jylghy QDT (DVK) birlestigin qarapayym halyq jappay qolday qoyghan joq. Ol kezde tәuelsizdikting eyforiyasy әli basylmaghan, halyq 90-jyldardaghy qiyndyqtan shyghyp, «auzy aqqa endi tiye» bastaghan kezi edi. Bir sózben aitqanda oppozisiyalyq kýshke degen súranys, zәrulik sonday qatty emes bolatyn. Al qazir Ukrainadaghy jaghdaydan keyin, Kedendik odaqtyng «orasan paydasynyn» arqasynda elding kózi ashyla bastady. Qazaqtyng kózin ashugha V.Jirinovskiy, E.Limonov, G.Zuganov siyaqty reseylikter de óz ýlesterin qosty.

EAEO kýshine enip, Batystyng Reseyge salghan sanksiyalarynyng sany artqan sayyn, onyng qúshaghyna engen Qazaqstannyng da ekonomikalyq jaghdayy qúldyray bermek. Olay bolsa, oppozisiyalyq toptar men azamattardyng sany da arta týseri haq. Ol kýshter býgin be, erteng be birigetini sózsiz. Óitkeni, oppozisiyalyq sayasy kýshke degen súranys kýn sayyn aiqyndalyp, artyp keledi. Ol kýshting konstruktivti nemese ymyrasyz boluy qazirgi biylikting әreketine baylanysty bolady. Eger biylik búdan әri de halyqqa qyryn qarap, qogham ómirindegi asa manyzdy sharualardy óz betimen sheshe beretin bolsa, onyng saldary halyqtyng әleumettik jaghdayynyng nasharlay týsuine yqpal etse, biylikting jaghdayy mýshkil bolmaq.

- Halyqtyng qarsylyq tanytqanyna qaramastan, biylikting qalauymen biz Euraziyalyq odaqqa kirdik. Kremlimen odaqtyng qateri qanday bolmaq?

- Jalpy Kedendik odaq, Euraziyalyq odaq siyaqty úiymdargha kiru, jerdi shet eldikterge iyelikke nemese jalgha beru memleket, qogham aldyndaghy asa manyzdy mәsele retinde Parlamentte keninen talqylanyp, tipti referendumda sheshilui kerek edi. Biraq, ókinishke qaray, olay bolghan joq. Asa manyzdy mәselelerdi sheshuge jalpy búqara halyq týgili Parlament deputattarynyng ózi qatysa almady. Deputattar 159 betten túratyn Euraziyalyq ekonomikalyq odaq turaly kelisimdi de, 864 betten túratyn onyng qosymshalaryn da oqymastan qabylday saldy. Búl memleket aldyndaghy, qogham, halyq aldyndaghy asqan jauapsyzdyq, últtyq mýddege, memlekettik qauipsizdikke degen nemqúraylylyq dep baghalaugha bolady.

Jalpy EAEO tek ekonomikalyq qana emes, sayasy da saldary Qazaqstan ýshin asa qauipti jәne ýlken qaterge toly deuge bolady. Qazirding ózinde, kelisim kýshine enbey jatyp-aq  onyng ekonomikalyq saldaryn sezine bastadyq. Endi kelisim kýshine engen song naghyz ekonomikalyq búghau moynymyzgha ilinui mýmkin. Óitkeni, qazir Resey Federasiyasy Ukrainagha degen ozbyr sayasatyn ózgertken joq jәne odan onaylyqpen bas tartpaytyn da siyaqty. Olay bolsa Reseyge salynatyn sanksiya sany da, onyng quaty da arta týspek. Qazirding ózinde múnay baghasy qúldyrap ketti. Preziydentting ózi aldaghy ýsh jylda el ekonomikasy ýlken qiyndyqtargha tap bolatynyn moyyndady.

Ol az deseniz, ,Astanagha at basyn tiregen Resey memlekettik Dumasynyng tóraghasy Sergey Naryshkin Euraziyalyq parlament qúru turaly bastama kóterdi. Odaqqa mýshe elderding parlamentining qúryluy mýmkin ekenin osyghan deyin de aitqanbyz. Odaqtyng tili orys tili boldy. Ortaq valutasy rubli boluy mýmkin. Al eger ortaq parlament bolsa, ondaghy deputattardyng sany jaghynan reseylikter 80%, qazaqstandyqtar 12%, belorustyqtar 8% boluy mýmkin. Búl - mýshe elderding adam sanyna shaqqandaghy ólshemi. Onda sheshim basym dauyspen qabyldansa, tek Reseyding aitqany bolady da túrady jәne ol parlamentting sheshimderi bizding Ata zanymyzdan joghary bolady. Al mýshe elder odaqtan óz qalauy boyynsha taghy shygha almaydy. Ol turaly kelisimning 13-babynda anyq jazylyp túr.

Endigi jerde Qazaqstan Reseymen qarym-qatynasty ózgertip, Qytay men Europa elderine bet búruy kerek shyghar. Biraq onda Resey tarapynan qysym kýsheyedi. Al eger Reseyge búdan әri de jaqyndap, tәueldi bola berse, Batystyng bizge degen kózqarasy, qarym-qatynasy ózgeredi. Bir sózben aitqanda bizding el birneshe ottyng ortasyna týsti. Endigi jerde kópvektorly sayasat óz manyzyn joyady. Qazaqstan ne Reseydi tandap, ne kórse de ayaghyna deyin Reseymen ketui kerek te, ne bolmasa AQSh jәne Europa elderine arqa sýiey otyryp, Qytaymen baylanysty kýsheytui kerek bolady. Osy jerde Ospan batyr aitty degen bir sóz eske týsedi. Jalpy maghynasynda batyr babamyz «ózinnen kýshti elmen odaq bolma, qytaymen odaq bolsang kóptigin jasaydy, oryspen odaq bolsang ozbyrlyghyn kórsetedi, al múhittyng arghy jaghynda jatqan el jerine kelip kóz alartpaydy» degen eken.        

-  Preziydent jasaghan songhy auys-týiister jayly ne aitasyz? Jalpy, kadrdaghy ózgeristerdi qalay baghalaysyz? Sizding oiynyzsha, bolashaqta kadrlyq ózgerister qalay jalghasyn tappaq?

-  Biylik kolodasyndaghy adamdardyng ornyn auystyryp, sapyryp-sapyryp qoyghannan jýie de, sayasat ta ózgermeydi. Belgili bir adamdardyng oryn auystyrghannan jaqsylyq bolady deu qiyn. Al ministrlikterding sanyn qysqartyp, agenttikterdi, komiytetterdi ontaylandyru ziyanyn tiygizbese, payda әkelgen joq. Ol auys-týiisting bolghanyna birneshe aidyng jýzi bolsa da memlekettik basqaru jýiesi әli kýnge sapyrylysyp, audarylyp-tónkerilip jatyr. Keybir ministrlikterding júmysy әli kýnge óz arnasyna týsken joq. Birese móri joq, birese qauly shyqpaghan degen siyaqty. Onyng ishinde býkil energetika salasyn bir ministrlikke jinap, oghan Reseyge býiregi búryp túratyn, sol jaqtyng tumasy Vladbmir Shkolinikting qolyna ústatu ýlken qatelik dep esepteymin. Energetika ministrligining qúziretine ekologiyanyng berilui tipti sanagha syiymsyz jaghday. Búl qasqyr men qoydy bir qoragha qamap qoyghan siyaqty nәrse. Búl turaly men birneshe maqala jazghanmyn. Sol jerde energetika salasyna V.Shkolinikting keluinen tuyndaytyn mәselelerge toqtalghan edim. Endi, mine, sonyng keybir saldaryn kórip jatyrmyz. Mәselen, jylyna 80 mln. tonnadan asa múnay óndiretin Qazaqstan shet elden janarmay satyp alyp jatyr. Jasyl ekonomika dep jar salyp, EHRO-2017 kórmesin úiymdastyryp jatqanymyzgha qaramastan Atom elektr stansiyasyn salmaqshymyz. Ony saludy Chernobyli oqighasyn kórip otyryp, Reseyge senip tapsyrmaqpyz.

Onsyz da jeke-jeke bolghanda aty ozbaghan, basynan dau ketpeytin  densaulyq saqtau men enbek ministrligin biriktiru de jaqsylyq әkelmesi haq. Ayta bersek mәsele kóp.  

  - Singapur basshysy  Ly Kuan Yu kýshti memleket qúru ýshin, ainalasyn jemqorlyqtan tazartudan bastaghan bolatyn. Preziydent te shen-shekpenine qaramay jemqorlarmen kýresu kerektigin aitty. Keshe ghana eks-premier Serik Ahmetov ýiqamaqqa alyndy. Búl - Qazaqstan tarihyndaghy alghash tútqyndalghan premier-ministr. Osy jayt turaly ne aitasyz?

- Shynymdy aitsam, biylik nemese «Núr Otan» partiyasy jemqorlyqpen kýresedi dese kýlkim keledi. Bizding elde, qazirgi jýiede, býgingi biylik basynda otyrghandar ketpeyinshe, jemqorlyqpen  kýresu mýmkin emes ekenin jaqynda Mәjilisting viyse-spiykerining ózi moyyndady. Tipti jemqorlyq býgingi biylik biyshigin ústaghandardyng sayasy mәdeniyetining ózegine ainalyp ketkenin mәlimdedi. Soghan qaramastan bir baghdarlamalar jasap, komissiya qúryp, jemqorlyqpen kýresuding nyshanyn, qyzu júmystyng elesin kórsetkimiz keledi. Alayda onyng ózi  jalang sóz, jadaghay pikir, úsaq-týiek mәseleden ary aspaydy.

Jemqorlyqpen shynayy kýresu ýshin onymen kýresetin adamnyng qoly da, ary da taza boluy kerek. Ekinshiden, ýlken sayasy ojdan, tabandylyq, tipti jankeshtilik kerek. Olay bolmaghan jaghdayda bәri sol kózboyaushylyq, jalghan aqpar týrinde qala beredi. Býgingi biylik jýiesi ózgermey, biylik buyny auyspay, el basyna shynayy últtyn, memleketting janashyry kelmey jemqorlyq indetinen aryla almaymyz. Sebebi, búl auru qoghamgha dendep enip, sozylmaly jәne qaterli dertke ainaldy. Odan qútylu ýshin ýlken sayasy kýres, sayasy ota kerek.

Al Serik Ahmetovtyng ýstinen is qozghaluy jemqorlyqpen shynayy kýresu emes, belgili bir adamdardyn, mýmkin toptardyng sayasy qarsylasyn biylik túghyrynan taydyryp, Preziydent janynan alastatugha baghyttalghan әreketi bolsa kerek. Keybir sayasattanushylar búl oqighany boluy mýmkin saylaugha dayyndyq dep te baghalap jatyr. Jalpy, el ishi Serik Ahmetovty salystyrmaly týrde taza adam dep biledi. Al onyng bauyrynyng nemese balasynyng biznes jasaugha qúqyghy joq pa?

Meni oilandyratyn nәrse, bizding elde qanshama joghary lauazymdy túlghalar, ministrler, әkimder isti bolyp jatyr. Alayda sonyng biri de býgingi memlekettik biylik jýiesining kemshilikteri men olqylyqtaryn, qoghamgha tiygizer ziyany men qaupi turaly jaq ashpaydy. Eng qyzyghy, bәri qylmysyn moyyndamaydy, ózin kinәsizbin dep esepteydi. Alayda  ózining nege isti bolyp otyrghany turaly halyqqa jan-jaqty aqparat bermeydi, sot otyrystary kóp jaghdayda jabyq týrde ótedi. Qazirgi Últtyq qauipsizdik komiytetining iri lauazymdy túlghalarynyng isti bolyp jatqandyghy, endi, mine, eks-premier-ministrding ýstinen qylmystyq isting qozghaluy memlekettik basqaru jýiesindegi ýlken qayshylyqtar men daghdarystardyng oryn alghanynyng dәleli. Demek, Preziydentting ainalasyndaghy qoshqarlardyng mýiizinen ot shyghyp jatyr degen sóz.

Eger Preziydentting ózi aitqanday ekonomikalyq zor qiyndyqqa bet alyp bara jatsaq, jau jaghadan alyp, kimdi dos, kimdi dúshpan sanarymyzdy bilmey, el tynyshtyghy tarazy basyna týsip túrghanda biylik ishindegi ymyrasyz tartys jaghdaydy odan әri ushyqtyrary anyq. Búl jaghdayda jemqorlyqpen kýres týgili «baytal týgil bas qayghy» bolmay ma? Onyng ýstine qazir jemqorlyqpen kýres sayasy qarsylasqa silteytin shoqpargha ainaldy. Búl da qauipti ýrdis, jaqsylyqqa jeteleytin betalys emes.

- Qazir biyliktegi ózgeristerden son, elimizde preziydenttik saylau sóz bola bastady. Qazaqstanda preziydenttik saylau bolghanymen, biylik ózgere qoya ma? Aldaghy preziydenttik saylau turaly ne aitar ediniz?

- Azuy alty qarys sayasattanushylardyng kóbi tayauda saylau bolady degendi jarysa boljauda. Biri Parlament Mәjilisi taghy uaqytynan búryn taraydy dese, biri Preziydent saylauy boluy mýmkin deydi. Mening oiymsha, Mәjilisti taghy taratudyng biylikke, Preziydentke qajettiligi shamaly.

Iya, qazirgi 5-shaqyrylymdaghy Mәjilis deputattarynyng qyzmeti zansyz dep esepteymin. Ol turaly birneshe ret jazdym. Saylau kezinde Konstitusiyanyn, «Saylau turaly» konstitusiyalyq zannyng normalarynyng óreskel búzylghany turaly aityldy. Biraq deputattar zang jobalaryn oqymastan, kózdi júmyp qoyyp sartyldatyp qabyldap jatyr. Býgingi deputattar Preziydentting kez-kelgen úsynysyn, bastamasyn bir auyzdan qoldap, maqúldaugha әzir. Olay bolsa,  olardy taratyp, bes-on deputattyng atyn ózgertip, qalghanyn qayta jinaudyng esh qajettiligi joq.

Qysqasy, Preziydent saylauy boluy mýmkin be? Iya, mýmkin. Jaghday tym ushyghyp, narazylyq kýsheymey túrghanda, ekonomikalyq qiyndyq pen qyspaq eki býiirdi qabystyrmay túrghanda saylau ótkizip alghan dúrys-aq deyik. Búl jerde negizgi mәsele, elding kókeyinde túrghan negizgi súraq, qazirgi Preziydent qayta saylaugha týse ma, әlde «Qazaqstan Respublikasynyng Túnghysh Preziydenti - Elbasy turaly» zandy paydalana ma? Eger qazirgi Preziydent saylaugha týspese, kelesi Preziydent kim bolmaq? Ony bir Alla, ekinshiden, qazirgi Preziydent qana biledi.       

- Qoghamda «taq múrageri dayyn» degen pikir bar. Eger bizde Preziydent auyssa, ol qanday formatta jýzege asuy mýmkin dep oilaysyz?

- Búl súraghynyzgha jogharyda jauap berdim ghoy deymin. Bir sózben aitqanda, býkil biylik tarmaqtary, barlyq jýie, memleket taghdyry, bәri-bәri tek bir adamnyng qolyna shoghyrlanghan jaghdayda qanday da bir boljam aitudyng ózi qiyn. Key mәselening sheshiluine sol kýngi, sol sәttegi sheksiz biylik iyesining kónil-kýii, jaghdayy sheshushi ról atqaruy mýmkin.

- Qazirgi Parlamentting qyzmetine qanday bagha beresiz? Parlamenttik saylau turaly ne aitasyz?

- Qazirgi Parlament elimizdegi sayasy damudy, algha basudy, demokratiyalyq ýrdister men qúndylyqtardy tejeushi, quyrshaq organ dep baghalaghan jón. Parlamentte qanday da bir biylik qúzireti, sayasy sheshimderge әser etu mýmkindigi joq. Konstitusiyanyng ózinde «Parlament - Qazaqstan Respublikasynyng zang shygharu qyzmetin jýzege asyratyn Respublikanyng eng joghary ókildi organy» dep jazylyp túr. Ol biylik tarmaghy emes, jәy ghana zang shygharushy ókildi organ. Osy jerding ózinde býgingi deputattar eng jogharghy ókildi organ retinde júmys jasap jatqan joq. Tek zang shygharumen ghana ainalysuda, onyng ózinde zandy oqymastan qabylday salady. Mening oiymsha býgin Parlamentti taratyp jiberse, qyruar qarjyny ýnemdeuden basqa  memleket, qogham ómirinde ýlken bir ózgeris bolmaghan bolar edi.    

- Songhy uaqytta qazaq memlekettiligine kýmәn tudyrghan mәlimdemeler boldy. 2015 jyly qazaq memleketining 550 jyldyghyn toylau turaly úsynys bildirdi preziydent. Osy turaly ne aitasyz?

- Basynda qazaq memleketining 550 jyldyghy dep jazghany ras. Búl shara Resey Preziydenti Vladimir Putinning qazaqtarda eshqashan memleket bolghan emes degen sózine jauap dep te qabyldaugha bolatyn shyghar. Biraq tarihtan sәl habary bar adam bolsa, qazaqtyng memlekettigin 1465 jyldan bastaghan dúrys emes ekendigine kóz jetkizedi dep oilaymyn. Sebebi, 2000 jyly Týrkistan qalasynyng 1500 jyldyghyn atap óttik. Al 2002 jyly Taraz qalasynyng 2000 jyldyghyn toylaugha Preziydentting ózi qatysty. Eger qazaqtyng osy kýnge jetken qalalarynyng jasy 1500-2000 jyl bolsa, qazaq memlekettigining jasyn 550 jylmen shektegenimiz dúrys pa? Sondyqtan qazaq handyghynyng qúrylghanyna 550 jyl dep toylaghan dúrys siyaqty. Al qazaq memlekettigining týp tamyry terende, tarih qoynauynyng týkpirinde jatyr deuge bolady. Ol mәseleni naqty tarihshy ghalymdar zerttep, naqty tújyrym aitqany dúrys shyghar.

Desek te, QR Mәdeniyet jәne sport ministrligi qazaq handyghynyng qúrylghanyna 550 jyl tolu merekesin toylaudyng josparyn jasap ta qoyypty. Budjetten 550 jyldyqty atap ótu men Qazaqstan halyqtar assambleyasy jylyna milliardtaghan qarjy bólinipti degendi oqyp qaldyq. Biraq naqty jospar nemese baghdarlamany kózim shalmady.

Mening oiymsha, 550 jyldyqty atap ótu jospary da elge tanystyrylyp, qoghamnyn, belsendiler men qoghamdyq úiymdardyn, ziyaly qauymnyng talqysyna salynuy kerek edi. Bizding biylik әiteuir kýlsheni úrlap jegen bala siyaqty bәrin halyqtan jasyryp isteytin boldy ghoy.

- Qazir shetelding salghan sanksiyalary Reseydi ekonomikalyq daghdarysqa alyp keldi. Reseyge jasalghan qysym bizge qalay әser etedi? Preziydent últtyq qordy ashu turaly sheshim qabyldady. Búl bolashaqqa arnalghan múra emes pe? Últtyq qordaghy aqshany júmsau neni kórsetedi?

- Shet elding Reseyge qarsy salghan sanksiyalary onyng ekonomikasyna orasan zor shyghyn әkelip jatqany anyq. Osy jyldyng ýsh toqsanynyng qortyndysy boyynsha Resey óndirisining serkesi «Gazpromnyn» taza paydasy 13  esege kemigen. Al ekinshi alpauyt kompaniya «Rostnefti» sanksiyanyng saldarynan Reseyding últtyq әl-auqat qorynan 1,5 trln. rubli kómek súraugha mәjbýr boldy. Qarjy, bank salasy da qúldyrau ýstinde. Múnyng bәri Qazaqstan ekonomikasyna keri әser etumen birge reseylik kompaniyalardyng Qazaqstangha ekonomikalyq, qarjylyq, óndiristik ekspansiyasynyng kýshengine әkelip soqty.

Ótken jyly Kedendik odaqqa mýshe elderding kompaniyalary memlekettik satyp alugha qatysuy saldarynan otandyq birneshe farmasevtikalyq kompaniya ýlken shyghyngha úshyrap, kóptegen júmysshysyn qysqartugha mәjbýr boldy.

Reseyding Sberbanki Qazaqstannyng qarjy naryghyna qarqyndy enip jatyr. Ol otandyq birneshe bankke auyz salmaq.

Turizm salasyna da reseylikterding qysymy kýsheyip barady. Eng iri turagenttikterding biri sanalatyn «Gýlnar-turdyn» ayaq astynan bankrot boluyna da reseylikterding yqpaly boldy deydi sarapshylar. Búl mәselening tek basy ghana. Sanksiyalardyng auyrtpalyghy Reseyge batqan sayyn, onyng bizge qysymy da kýsheye týsui mýmkin. Al eng qyzyqtyng kókesi EAEO-gha mýshe elderding ortaq múnay jәne gaz bazasy jasalghanda bastaluy mýmkin. Ol kezde Qazaqstan óz tabysynyng negizgi kózi sanalatyn shiyki múnaydy odaqqa mýshe emes shet elge satudaghy tәuelsizdigin saqtap qala ala ma? Eger ekonomikalyq odaqtyng saldarynan shiykizatty eksportau mýmkindigimiz shektelse, quyrdaqtyng kókesin sol kezde kóretin bolamyz. Ol kezde «mәngilik dostyq» ta, kópvektorly sayasat ta qútqarmauy mýmkin.

Últtyq qor eldi ekonomikalyq qiyndyq oryn alghan kezde qoldau ýshin qúrylghan. Ol jerdegi qarjyny el iygiligine júmsaghan dúrys. Onyng ýstine Qazaqstannyng Reseymen dostyghy kýsheygen sayyn, al shet elding Reseyge sanksiyalarynyng sany artqan sayyn sol qordaghy qarjygha da qauip tónbey me degen kýdik kókeyge keletini ras.

Al ol qarjy baspanasyzdargha ýi, bos jýrgenderge júmys, aurugha em, ashqa tamaq bolmasa ony jinaudyn, saqtaudyng ne qajeti bar? Eger sol qarjy bizdi ekonomikalyq daghdarystan aman alyp shyghugha septigin tiygizse, odan artyq ne kerek? Tek bir qolymyzben qordan alyp, ekinshi qolymyzben offshorlargha jóneltip jibermesek.

Preziydent songhy joldauynda qor qarjysyn, budjetti, bylaysha aitqanda «Núrly jolgha» bólinetin qarjyny ysyrapsyz, suyq qolsyz júmsaudy qadaghalaytyn komissiya qúrdy. Biraq ol topqa tek «Núr Otannyn» shendi-shekpendileri ghana kirdi. Tipti basqa qoghamdyq úiymdardy, belsendilerdi aitpaghannyng ózinde  Mәjilis qúraushy ýsh partiyanyng ekeui tys qaldy. Sonda Últtyq qordyng iyesi tek «Núr Otan» ba deysin...     

Bir sózben týiindesek, Qazaqstannyng basyndaghy sheshilmegen mәsele shash etekten...     

- Ángimenizge rahmet

Súhbattasqan – Inga Imanbay.

Derekkózi: «Ashyq alan» gazeti