Qazaqstan Respublikasy zayyrly memleket retinde azamattarynyng ar-ojdan jәne diny senim bostandyghyn qamtamasyz etudi basty qaghida retinde ústanady.

Búl ústanymnyng qúqyqtyq negizi Konstitusiyamyzdyng 1-babynda anyq aitylghan: «Qazaqstan Respublikasy ózin demokratiyalyq, zayyrly, qúqyqtyq jәne әleumettik memleket retinde ornyqtyrady, onyng eng qymbat qazynasy – adam jәne adamnyng ómiri, qúqyqtary men bostandyqtary». Al 22-babynda «Árkimning ar-ojdan bostandyghyna qúqyghy bar» dep kórsetilgen.

Elimizde diny úiymdar qyzmetin retteu ýshin 2011 jylghy 11 qazanda «Diny qyzmet jәne diny birlestikter turaly» zang qabyldanghany belgili. Endi osy zannyng 3-tarauy 9-baby 3-1 tarmaqshasynda: «Diny әdebiyetti jәne diny mazmúndaghy ózge de aqparattyq materialdardy әzirleuge, shygharugha jәne taratugha dintanu saraptamasynyng ong qorytyndysy alynghannan keyin jol beriledi» delingen. Al Dintanu saraptamasynyng obiektilerine «Dintanu saraptamasyn jýrgizu qaghidalaryn bekitu turaly Qazaqstan Respublikasy Mәdeniyet jәne sport ministrining 2014 jylghy 30 jeltoqsandaghy №162 búiryghynda»: «diny birlestikterding qúryltay qújattary, diny mazmúndaghy qújattargha diny bilim beru baghdarlamalary, diny mazmúndaghy aqparattyq materialdar, diny әdebiyet jәne diny maqsattaghy zattar jatady» dep kórsetilgen.

Damyghan elderding zannamasynda kezdespeytin «Dintanu saraptamasy» turaly búl bap, diny materialdardyng mazmúnynda ekstremistik nemese radikaldyq iydeyalardyng bolmauyn qamtamasyz etu, yaghny qoghamdyq qauipsizdik pen diny túraqtylyqty saqtau ýshin engizilgen bolar. Alayda býkil diny mazmúndaghy әdebiyetti dintanu saraptamasynan ótkizudi mindetteu sóz jәne diny senim bostandyghyn shekteu retinde de qabyldanatynyn da eskergenimiz jón.

Shyn mәninde, dintanu saraptamasynyng radikaldy iydeyalardy nasihattaytyn, diny óshpendilikti tudyratyn, qoghamnyng túraqtylyghyna qauip tóndiretin materialdargha qatysty jýrgizilui oryndy. Alayda tek din taqyrybynda jazylghany ýshin ghylymy zertteu instituttary men joghary oqu oryndarynda jazylghan ghylymy әdebiyetterdi memlekettik uәkiletti organnyng saraptamasynan ótkizuge mindetteu artyq sekildi. Óitkeni onsyzda múnday monografiyalar, oqulyqtar men oqu qúraldary birneshe ghalymnyng rezensiyasyn alyp, ghylymy kenesten ótedi. Sondyqtan birneshe sýzgiden ótken din taqyrybyndaghy әrbir zertteu nemese oqu materialyn dintanu saraptamasynan ótkizip qajet emes, al mindetteu ghylymy erkindikke qayshy.
Sonymen qatar zandy tirkelgen diny birlestikterge óz ishki saraptamalyq qúrylymdary arqyly diny materialdardy baghalau qúqyghyn beru kerek. Búl oryndy sheshim bolar edi. Dintanu saraptamasy konstitusiyalyq qúqyqqa qayshy kelmey, tek qauip tóndiretin jaghdaylarda ghana qoldanyluy qajet. Diny senim bostandyghyn shekteuding kez kelgen týri qoghamda senim men toleranttyqqa núqsan keltiredi.

Dintanu saraptamasy diny túraqtylyqty saqtaudyng manyzdy tetigi boluy da mýmkin. Alayda ony jalpygha birdey mindetteu diny senim erkindigi men ghylymy izdeniske belgili bir dengeyde shekteu qoyady. Sondyqtan eger din salasyn retteytin zannamagha ózgerister men tolyqtyrular engiziletin bolsa, osy jaghdaylardy eskergen jón. Qajet degen jaghdayda dintanu saraptamasy jekelegen túlghalardyng diny mazmúndaghy materialdaryna qatysty qoldanylghany dúrys. Al zandy tirkelgen diny birlestikterdin, ghylymy úiymdar men joghary oqu oryndarynyng ishki saraptamasynan ótken materialdargha memlekettik dintanu saraptamasyn mindetteu kerek emes. Búl sóz jәne diny senim bostandyghyn qorghau men demokratiyalandyru baghytyndaghy manyzdy qadamdardyng biri bolar edi.

Túnghysh Talghatúly,

Filosofiya doktory (PhD)

Abai.kz