Ahmed TAYP,

Ál-Azhar uniyversiytetining sheyhi, músylmandar kenesinin tóraghasy  :

(أحمد محمد أحمد الطيب - الإمام الأكبر شيخ الجامع الأزهر, رئيس مجلس حكماء المسلمين)

 «Áhly sunna ual jamagha» dep biz senimde Maturudiya men Ashariya, al mәzhabta úly tórt mәzhab Hanafi, Hanbali, Shafighi, Maliky jolyn ústanushylardy aitamyz. Kimde-kim osy joldan taymay, bilimi men kórkem minezimen erekshelenetin bolsa, ol «Áhly sunna ual jamagha» tobyna kiredi. Alayda, búl topqa býginde músylmandar arasynan bólinip shyqqan sәlәfizm baghytyn ústanushylar kirmeydi. Sonday-aq, sәlәfizm iydeologiyasyn nasihattaytyn kez-kelgen diny oryndar men mekemeler de «Áhly sunna ual jamagha» tobynyng jamaghaty bolyp tabylmaydy.

Býginde әlem kórip jatqan asyra silteushi ekstremistik top mýsheleri «Áhly sunna ual jamagha» ýshin kýresip jatqan joq. Sebebi, olar «Áhly sunna ual jamaghany» betperde etip ózderining jasyryn pasyq sayasy kózqarastaryn jýzege asyryp otyr. Osynday keritartpa kýshterding kesirinen qazirgi tanda kópshilikting islam dinine degen kózqarasy ózgerip, islamnyng tarihy sahnasynda óshpestey qara daq qaldy (Groznyy qalasynda «Áhly sunna ual jamagha» degen kimder?» atty taqyrypta ótken konferensiyasynda sóilegen bayandamasynan ýzindi).

Múhammed Sayd Ramazan әl-BUTIY,

Sham ghúlamalar birlestigining búrynghy tóraghasy,

belgili islam ghalymy:  

(محمد سعيد رمضان البوطي – رئيس إتحاد علماء بلاد الشام)

Biz býginge deyin «sәlәf» sózin estigende býgingi "sәlәftardy" tarih betindegi Múhammed (s.a.u.) payghambardan keyingi izgi sahabalar jәne olardyng jolyn ústanushy ýsh dәuirdegi músylmandar dep týsinip kelgen edik. Ol zamanghy músylmandar shynymen de Allanyng tura jolynan taymaghan jýzi jarqyn túlghalar edi. Solardyng arqasynda bizderge islam dini qaymaghy shayqalmay jetip otyr. Sondyqtan, olardy «Sәlәf as-saliyh» yaghni, ilgeride ótken izgi músylmandar dep aitugha tolyq negiz bar. Sebebi, olar dinde qanday bir kózqarastar tuyndasa ózara dau tughyzbastan beybit jolmen sheshetin jәne de olar sol mәselede bir-birining saghyn syndyrmastan, sókpesten negizgi qaynar Qúran men sýnnetke jýginetin. Búghan qosa, olar teris kózqarasta bolghan músylmandardy bidaghatshy, kәpir degen auyr sózdermen aiyptamaghan. Osynday izgiligimen erekshelengen músylmandardy payghambar (s.a.u.) kózi tirisinde maqtap bizge solardyng jolymen myqtap ústanugha búiyrghan bolatyn.

Býginde «sәlәf» degen sózding atyna kir keltirgen sәlәfizm degen top boy kóterdi. Olar ózderin ilgeridegi sәlәftardyng jolyn ústanamyz dep kókirek qaghyp izgi sahabalardyng jolymen úshtaspaytyn jana diny baghyt qúrdy. Sóitip uaqyt óte ózderin sәlәfizm iydeologiyasyn ústanushymyz dep tanyta bastady.

Olardyng diny baghyttary izgi sahabalardyng jolymen sәikes kelmeydi. Óitkeni, olar dinde qanday da bir mәsele tuyndasa beybit jolmen sheshuge talpynbaydy әri ózderimen kelispegenderdi «tura joldan shyqqan» dep aiyptaydy. Búl óz kezeginde izgi sәlәftardyng ústanymyna qarama qayshy keledi. Múnday baghyttaghy sәlәfizm ústanushylaryn búghan deyingi eshbir tarih betinde kezdestire almaymyz jәne olar izgi sahabalardyng jolyn dattap otyrghanyn eskere ketkenimiz jón. Osylaysha olardy dinde janadan payda bolghan bidaghatshylar jәne adasqandar dep aituymyzgha negiz bar (Sәlәf – mәzhab emes izgilerding órnekti dәuiri» kitabynan). (السلفية مرحلة زمنية مباركة لا مذهب محمد سعيد رمضان البوطي : إسلامي)

Ibn Abidin әl-HANAFIY:

(ابن عابدين الحنفي – مفسر و فقيه)

Múhammed ibn Abdul Uahhabtyng jolyn ústanushylar bizding zamanymyzda hauarijdermen ten. Hauarij dep aty aityp túrghanday, olar óz uaqytynda Payghamardyng (s.a.u.) izgi sahabalaryn kýpirmen aiyptap bólinip shyqqan top sekildi Abdul Uahhabtyng sonynan erushiler de sol hauarijder sekildi Najd jerinen shyghyp eki kiyeni (Haram meshiti men Payghambar (s.a.u.) meshitin) basyp aldy. Búghan qosa, olar Hanbaly mәzhabyn ústanushymyz dep ózderine Ahmad ibn Hanbaldyng jolyn betperde etip aldy. Sóitip, olar ózderin seniminde janylmaghan naghyz músylman sanap ózgelerdi mýshrikter dep aiyptady («Rad әl-Múhtar» kitabynan). (رد المحتار - ابن عابدين)

Haviz ibn Hajar әl-Haytamiy,

belgili tәpsirshi, faqiyh, hadisshy:

 (ابن حجر الهيتمي – الفقيه و المحدث)

Songhy uaqytta aramyzda seniminde janylghan, sózderinde shynayylyq joq, Ibn Taymiyanyng sonynan erushi músylmandar payda boldy. Olardyng negizgi «әl-Uasita» degen kitaby bar. Búl kitapta Ibn Taymiya Qúran men sýnnetke jәne «Áhly sýnnet ual jamagha» ghúlamalarynyng kózqarasyna qarsy mәlimetter kezdesedi. Osylaysha, olar úiqyda jatqan aidahardy oyatyp, músylmandardyng arasynda býlik shyghardy. Bizder birigip osy kitaptyng teris mazmúnyna naqty diny túrghyda jauap beretin enbekter jazuymyz kerek. Búghan deyin belgili ghalym Taqy ad-Din Ábu Hasan as-Sabky «Bishifa siqam fy ziyarat hayrul anam» degen kitabynda Ibn Taymiyanyng payghambar (s.a.u.) qabirin ziyarat etuge baylanysty teris kózqarasyna jauap jazylghan. Sondyqtan, biz de osynday enbekterdi jaryqqa shygharyp, býginde qogham dertine ainalghan Ibn Taymiyanyng jolynyng taraluyna barynsha tosqauyl qongymyz kerek.

Alla Taghala Ibn Taymiyany tura joldan adastyrdy, kózin kór etip tilin mylqau etti. Ibn Taymiyanyng ótirigin, býligin anyqtaghan islam ghúlamalary dәl osylay ony aiyptaghan. Eger kimde-kim búghan kýmәndanatyn bolsa belgili danqy әri senimdi Ábu Hasan as-Sabky jәne onyng әkesi Imam Iz ibn Jamagha jәne osy sekildi Hanafi, Maliyk, Shafighy ghalymdarynyng Ibn Taymiyagha qarasty aitqan sózderine sholu jasasyn.

Múhammed ibn Abdul Uahhabtyng negizgi ústanymy Allanyng birligine shaqyryp, týrli shirk amaldarynan saqtandyru ekeni belgili. Alayda, búl syrtqy beynesi ghana. Eger ishki beynesine ýnilip qarar bolsaq, onda biz búl toptyng qúryluynan bergi maqsaty músylmandardy qorlau, týrli sebeptermen býlik shygharyp músylmandardy bir-birimen jaulastyru ekenin angharamyz. Búl toptyng negizgi ústanymy (yaghni, Allanyng birligine shaqyru) ol әlsiz músylmandardy óz qataryna tartudyng alghy sharttary. Sebebi, olar osylaysha әrbir músylmandy Allahtyng birligin tanugha úmtyldyryp, óz qataryn kóbeytudi kózdeydi. Sondyqtan, olardyng negizi ústanymy olargha erushilerge túzaq bolyp tabylady(«Tathir әl-fuad min dәnәs әl-itiqad» kitabynan). (تطهير الفؤاد من دنس الاعتقاد)

Dayyndaghan Jalghas ASHATÚLY

Abai.kz