ءCالافيزم جايلى داڭقتى عۇلامالاردىڭ ءپاتۋاسى
سوڭعى ۋاقىتتا حالىقتىڭ اۋزىندا «ءسالافيزم» دەگەن ءدىني تەرمين كوپ قولدانىپ كەلەدى. بۇل تەرميننىڭ ماڭىزدىلىعى ارتقانى سونشا، ەندى بۇل تەك ءدىني ەمەس ساياسي تەرمين رەتىندە دە ەلەۋلى ازاماتتاردىڭ اۋزىندا ءجۇر.
كوپتەگەن ءدىني ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، ءسالافيزم – ساياسي باعىتتى كوزدەگەن زاماناۋي ءدىني قوزعالىس. وسىعان بايلانىستى بۇگىندە يسلام عۇلامالارى اتالمىش قوزعالىستىڭ قوعامعا قاۋپى جايلى كوپتەگەن ەڭبەكتەر مەن كوزقاراستارىن جارىسىپ جازۋدا. ەندەشە، ءسالافيزمنىڭ نەگىزگى بەت-بەينەسىن انىقتاۋ ماقساتىندا بىرنەشە داڭقتى عۇلامالاردىڭ ءسالافيزم يدەولوگياسىنا قاتىستى ءپاتۋالارىنا جۇگىنگەندى ءجون كوردىك.
احمەد تايپ،
ءال-ازحار ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ شەيحى، مۇسىلماندار كەڭەسىنىڭ توراعاسى :
(أحمد محمد أحمد الطيب - الإمام الأكبر شيخ الجامع الأزهر، رئيس مجلس حكماء المسلمين)
«ءاھلي سۋننا ۋال جاماعا» دەپ ءبىز سەنىمدە ماتۋرۋديا مەن اشاريا، ال ءمازھابتا ۇلى ءتورت ءمازھاب حانافي، حانبالي، شافيعي، ماليكي جولىن ۇستانۋشىلاردى ايتامىز. كىمدە-كىم وسى جولدان تايماي، ءبىلىمى مەن كوركەم مىنەزىمەن ەرەكشەلەنەتىن بولسا، ول «ءاھلي سۋننا ۋال جاماعا» توبىنا كىرەدى. الايدا، بۇل توپقا بۇگىندە مۇسىلماندار اراسىنان ءبولىنىپ شىققان ءسالافيزم باعىتىن ۇستانۋشىلار كىرمەيدى. سونداي-اق، ءسالافيزم يدەولوگياسىن ناسيحاتتايتىن كەز-كەلگەن ءدىني ورىندار مەن مەكەمەلەر دە «ءاھلي سۋننا ۋال جاماعا» توبىنىڭ جاماعاتى بولىپ تابىلمايدى.
بۇگىندە الەم كورىپ جاتقان اسىرا سىلتەۋشى ەكسترەميستىك توپ مۇشەلەرى «ءاھلي سۋننا ۋال جاماعا» ءۇشىن كۇرەسىپ جاتقان جوق. سەبەبى، ولار «ءاھلي سۋننا ۋال جاماعانى» بەتپەردە ەتىپ وزدەرىنىڭ جاسىرىن پاسىق ساياسي كوزقاراستارىن جۇزەگە اسىرىپ وتىر. وسىنداي كەرىتارتپا كۇشتەردىڭ كەسىرىنەن قازىرگى تاڭدا كوپشىلىكتىڭ يسلام دىنىنە دەگەن كوزقاراسى وزگەرىپ، يسلامنىڭ تاريحي ساحناسىندا وشپەستەي قارا داق قالدى (گروزنىي قالاسىندا «ءاھلي سۋننا ۋال جاماعا» دەگەن كىمدەر؟» اتتى تاقىرىپتا وتكەن كونفەرەنتسياسىندا سويلەگەن بايانداماسىنان ءۇزىندى).
مۇحاممەد سايد رامازان ءال-بۋتي،
شام عۇلامالار بىرلەستىگىنىڭ بۇرىنعى توراعاسى،
بەلگىلى يسلام عالىمى:
(محمد سعيد رمضان البوطي – رئيس إتحاد علماء بلاد الشام)
ءبىز بۇگىنگە دەيىن «ءسالاف» ءسوزىن ەستىگەندە بۇگىنگى ء"سالافتاردى" تاريح بەتىندەگى مۇحاممەد (س.ا.ۋ.) پايعامباردان كەيىنگى ىزگى ساحابالار جانە ولاردىڭ جولىن ۇستانۋشى ءۇش داۋىردەگى مۇسىلماندار دەپ ءتۇسىنىپ كەلگەن ەدىك. ول زامانعى مۇسىلماندار شىنىمەن دە اللانىڭ تۋرا جولىنان تايماعان ءجۇزى جارقىن تۇلعالار ەدى. سولاردىڭ ارقاسىندا بىزدەرگە يسلام ءدىنى قايماعى شايقالماي جەتىپ وتىر. سوندىقتان، ولاردى «ءسالاف اس-ساليح» ياعني، ىلگەرىدە وتكەن ىزگى مۇسىلماندار دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار. سەبەبى، ولار دىندە قانداي ءبىر كوزقاراستار تۋىنداسا ءوزارا داۋ تۋعىزباستان بەيبىت جولمەن شەشەتىن جانە دە ولار سول ماسەلەدە ءبىر-ءبىرىنىڭ ساعىن سىندىرماستان، سوكپەستەن نەگىزگى قاينار قۇران مەن سۇننەتكە جۇگىنەتىن. بۇعان قوسا، ولار تەرىس كوزقاراستا بولعان مۇسىلمانداردى بيداعاتشى، كاپىر دەگەن اۋىر سوزدەرمەن ايىپتاماعان. وسىنداي ىزگىلىگىمەن ەرەكشەلەنگەن مۇسىلمانداردى پايعامبار (س.ا.ۋ.) كوزى تىرىسىندە ماقتاپ بىزگە سولاردىڭ جولىمەن مىقتاپ ۇستانۋعا بۇيىرعان بولاتىن.
بۇگىندە «ءسالاف» دەگەن ءسوزدىڭ اتىنا كىر كەلتىرگەن ءسالافيزم دەگەن توپ بوي كوتەردى. ولار وزدەرىن ىلگەرىدەگى ءسالافتاردىڭ جولىن ۇستانامىز دەپ كوكىرەك قاعىپ ىزگى ساحابالاردىڭ جولىمەن ۇشتاسپايتىن جاڭا ءدىني باعىت قۇردى. ءسويتىپ ۋاقىت وتە وزدەرىن ءسالافيزم يدەولوگياسىن ۇستانۋشىمىز دەپ تانىتا باستادى.
ولاردىڭ ءدىني باعىتتارى ىزگى ساحابالاردىڭ جولىمەن سايكەس كەلمەيدى. ويتكەنى، ولار دىندە قانداي دا ءبىر ماسەلە تۋىنداسا بەيبىت جولمەن شەشۋگە تالپىنبايدى ءارى وزدەرىمەن كەلىسپەگەندەردى «تۋرا جولدان شىققان» دەپ ايىپتايدى. بۇل ءوز كەزەگىندە ىزگى ءسالافتاردىڭ ۇستانىمىنا قاراما قايشى كەلەدى. مۇنداي باعىتتاعى ءسالافيزم ۇستانۋشىلارىن بۇعان دەيىنگى ەشبىر تاريح بەتىندە كەزدەستىرە المايمىز جانە ولار ىزگى ساحابالاردىڭ جولىن داتتاپ وتىرعانىن ەسكەرە كەتكەنىمىز ءجون. وسىلايشا ولاردى دىندە جاڭادان پايدا بولعان بيداعاتشىلار جانە اداسقاندار دەپ ايتۋىمىزعا نەگىز بار ء(سالاف – ءمازحاب ەمەس ىزگىلەردىڭ ورنەكتى ءداۋىرى» كىتابىنان). (السلفية مرحلة زمنية مباركة لا مذهب محمد سعيد رمضان البوطي : إسلامي)
يبن ابيدين ءال-حانافي:
(ابن عابدين الحنفي – مفسر و فقيه)
مۇحاممەد يبن ابدۋل ۋاححابتىڭ جولىن ۇستانۋشىلار ءبىزدىڭ زامانىمىزدا حاۋاريجدەرمەن تەڭ. حاۋاريج دەپ اتى ايتىپ تۇرعانداي، ولار ءوز ۋاقىتىندا پايعاماردىڭ (س.ا.ۋ.) ىزگى ساحابالارىن كۇپىرمەن ايىپتاپ ءبولىنىپ شىققان توپ سەكىلدى ابدۋل ۋاححابتىڭ سوڭىنان ەرۋشىلەر دە سول حاۋاريجدەر سەكىلدى ناجد جەرىنەن شىعىپ ەكى كيەنى (حارام مەشىتى مەن پايعامبار (س.ا.ۋ.) مەشىتىن) باسىپ الدى. بۇعان قوسا، ولار حانبالي ءمازحابىن ۇستانۋشىمىز دەپ وزدەرىنە احماد يبن حانبالدىڭ جولىن بەتپەردە ەتىپ الدى. ءسويتىپ، ولار وزدەرىن سەنىمىندە جاڭىلماعان ناعىز مۇسىلمان ساناپ وزگەلەردى مۇشريكتەر دەپ ايىپتادى («راد ءال-مۇحتار» كىتابىنان). (رد المحتار - ابن عابدين)
حاۆيز يبن حاجار ءال-حايتامي،
بەلگىلى ءتاپسىرشى، فاقيھ، حاديسشى:
(ابن حجر الهيتمي – الفقيه و المحدث)
سوڭعى ۋاقىتتا ارامىزدا سەنىمىندە جاڭىلعان، سوزدەرىندە شىنايىلىق جوق، يبن تايميانىڭ سوڭىنان ەرۋشى مۇسىلماندار پايدا بولدى. ولاردىڭ نەگىزگى «ءال-ۋاسيتا» دەگەن كىتابى بار. بۇل كىتاپتا يبن تايميا قۇران مەن سۇننەتكە جانە «ءاھلي سۇننەت ۋال جاماعا» عۇلامالارىنىڭ كوزقاراسىنا قارسى مالىمەتتەر كەزدەسەدى. وسىلايشا، ولار ۇيقىدا جاتقان ايداھاردى وياتىپ، مۇسىلمانداردىڭ اراسىندا بۇلىك شىعاردى. بىزدەر بىرىگىپ وسى كىتاپتىڭ تەرىس مازمۇنىنا ناقتى ءدىني تۇرعىدا جاۋاپ بەرەتىن ەڭبەكتەر جازۋىمىز كەرەك. بۇعان دەيىن بەلگىلى عالىم تاقي اد-دين ءابۋ حاسان اس-سابكي «بيشيفا سيقام في زيارات حايرۋل انام» دەگەن كىتابىندا يبن تايميانىڭ پايعامبار (س.ا.ۋ.) قابىرىن زيارات ەتۋگە بايلانىستى تەرىس كوزقاراسىنا جاۋاپ جازىلعان. سوندىقتان، ءبىز دە وسىنداي ەڭبەكتەردى جارىققا شىعارىپ، بۇگىندە قوعام دەرتىنە اينالعان يبن تايميانىڭ جولىنىڭ تارالۋىنا بارىنشا توسقاۋىل قويۋىمىز كەرەك.
اللا تاعالا يبن تايميانى تۋرا جولدان اداستىردى، كوزىن كور ەتىپ ءتىلىن مىلقاۋ ەتتى. يبن تايميانىڭ وتىرىگىن، بۇلىگىن انىقتاعان يسلام عۇلامالارى ءدال وسىلاي ونى ايىپتاعان. ەگەر كىمدە-كىم بۇعان كۇمانداناتىن بولسا بەلگىلى داڭقى ءارى سەنىمدى ءابۋ حاسان اس-سابكي جانە ونىڭ اكەسى يمام يز يبن جاماعا جانە وسى سەكىلدى حانافي، ماليك، شافيعي عالىمدارىنىڭ يبن تايمياعا قاراستى ايتقان سوزدەرىنە شولۋ جاساسىن.
مۇحاممەد يبن ابدۋل ۋاححابتىڭ نەگىزگى ۇستانىمى اللانىڭ بىرلىگىنە شاقىرىپ، ءتۇرلى شيرك امالدارىنان ساقتاندىرۋ ەكەنى بەلگىلى. الايدا، بۇل سىرتقى بەينەسى عانا. ەگەر ىشكى بەينەسىنە ءۇڭىلىپ قارار بولساق، وندا ءبىز بۇل توپتىڭ قۇرىلۋىنان بەرگى ماقساتى مۇسىلمانداردى قورلاۋ، ءتۇرلى سەبەپتەرمەن بۇلىك شىعارىپ مۇسىلمانداردى ءبىر-بىرىمەن جاۋلاستىرۋ ەكەنىن اڭعارامىز. بۇل توپتىڭ نەگىزگى ۇستانىمى (ياعني، اللانىڭ بىرلىگىنە شاقىرۋ) ول ءالسىز مۇسىلمانداردى ءوز قاتارىنا تارتۋدىڭ العى شارتتارى. سەبەبى، ولار وسىلايشا ءاربىر مۇسىلماندى اللاھتىڭ بىرلىگىن تانۋعا ۇمتىلدىرىپ، ءوز قاتارىن كوبەيتۋدى كوزدەيدى. سوندىقتان، ولاردىڭ نەگىزى ۇستانىمى ولارعا ەرۋشىلەرگە تۇزاق بولىپ تابىلادى(«تاتحير ءال-فۋاد مين ءداناس ءال-يتيقاد» كىتابىنان). (تطهير الفؤاد من دنس الاعتقاد)
دايىنداعان جالعاس اسحاتۇلى
Abai.kz
