(Týngi әngime)

Auyl әlde bir úiqysyz jangha beymәlim tereng úiqygha ketipti. Qys ekesh qys ta búghan bóget bola almapty. Esesine qalyng jaughan aq úlpa qardy maqta kórpe etip oranyp alghanday. Aragidik keybir itter ghana tau jaqqa qarap ózining saqshy ekenin dәleldemek bolyp ýrip qoyady. Ótken kýni jaughan qar beti aiqysh-úiqysh izderge tolghan. Mal men itterding izderimen shiyrlansa da adamnyng basqan izderi erekshe sayrap jatyr. Keshegi jaughan qar da qansha tyryssa da izderdi jasyra almapty. Osynau adam izderine qarap olardyng qanday adam ekenderin, qanday kýy keship qar basqandaryn bayqaugha bolatynday. Tipti keybir alghashqy izderdi kelesi bir izderding basqany kórinip túr. IYә, ómirde de osynday qansha ghasyr ótse de izderin «qarlary» jasyra almaghan ónegeli taqualar bar desenizshi. Áytse de biz solardyng izin ónege tútyp basa aldyq pa eken?! Sonyng biri sonau hijrattyng ýshinshi ghasyrynan keyingi jyldarda ghúmyr keshken aty beymәlim bolsa da zaty mәlim Mәkkiyding taqua qyzy edi. Ál-qissa:

Birde Abdulla ibn Ahmәd ibn Bәkir ol turaly bylaysha әngimeleydi. Ábul-Hasan әl-Mәkkiyding Mekkede túratyn salihaly taqua bir qyzy bar edi. Oghan әkesi jylyna otyz dirham jiberip, sol qyz sonymen kýn kóretin edi. Birde sol Ábul-Hasannyng kórshisi әt-Tәmmar degen kisi sol qyzgha qatysty ózining basynan ótken oqighasyn aityp berdi. Sony óz auzynan kórkemdep tyndalyq.
«Qajylyqqa ketip bara jatqanmyn. Kórshim Ábul-Hasangha baryp batasyn almaq boldym. Ol maghan aq jol tilep qolyma aqsha ústatyp: «Mynany Mekkede pәlen kóshede túratyn qyzyma ber» - dep amanat tapsyrdy. Mekkege kelgende amanatty bermek bolyp әlgi taqua qyzdy izdey bastadym. Alghashqyda «taba alsam bolar edi» degen oy kelgen edi. Sóitsem elding bәri әlgi qyzdy tanityn bolyp shyqty. Qúlshylyghy, ghajap minez qúlqy, elge nasihaty, jýris-túrysy bәri de halyqqa anyzday taraghan eken. Eshbir jannan sadaqa da kómek te almaydy eken. Mekkening ne bir baylary kirpigin qaqsa qol úshyn beruge dayar. Tipti bay bolyp ómir sýruine bolady. Biraq ol eshkimnen bir dirham da almaydy. Sosyn maghan bir oy keldi. Osynday taqua qyzgha aqshalay kómektesip elding ala almaghan sauabyn alsam, qanday ghajap bolar edi! Áytse de qalay bersem eken? IYә, dәl solay beremin. Ákesining jibergen otyz dirhamynyng arasyna jiyrma dirham qosyp әlgi qyzgha elu dirham úsyndym. Ol aqshany alghan son: «Ákemning hali qalay, jaqsy ma?»- dep súrady. Men: «IYә, әriyne, sәlemi bar» - dep jauap qayyrdym. Ol sózin әri qaray jalghap: «Joq, әlde dýnie jinap, qolyn bylghap Alla Taghalamen bolghan kórkem qatynasyn joghaltyp aldy ma?» - dep súrady. Men sózge tosylyp: «Jo-joq, sol bayaghy bәz qalpy» - dedim. Ol kózin tómen salghan kýii: «Myna aqshagha siz aqsha qosqanyz ba?» - dedi. Men sasyp qalyp: «IYә, ony qaydan bildin?» - dep súradym. Ol: «Ákem maghan jylda otyz dirham ghana jiberedi. Odan artyq jiberuge onyng әl-auqaty kótermeydi. Ol taqualyq ómirin ózgertip dýnie jinaugha kirisse ghana kóp qarjy taba alady. Eger siz әkemning dýnie jinaugha bet búrghanyn aitqanynyzda men mynanyng eshbirin almaytyn edim. Áytse de myna aqshanyng bәrin qaytyp alynyz!- dedi. Men oghan: «Jaraydy, әkeng onday bolmaghanyna qaraghanda onda nege barlyq aqshany qaytaryp túrsyng qyzym?» - dedim. Ol: «Men ne әkemning ne ózimning tapqan tabysynan ózge eshbir pendening aqshasyn almaymyn. Bireuding qay jolmen tapqany belgisiz dýniyeni men qaytpekpin» - dedi. Men odan sayyn sasyp: «Jarqynym, jaraydy endeshe onda otyz dirhamyn alyp, qalghanyn keri bermeymisin? – dedim mingirlep. Ol әu bastaghy bәseng dauysynyng qalpyn búzbay: «Eger әkemning jibergen aqshalaryn tanyghanda olardy alatyn edim. Al qazir ol sizding aqshalarynyzben aralasyp ketken ghoy. Sol sebepti ala almaymyn» - dedi.

Amal joq, aqshany bәrin keri alyp ishtey ózimdi qarghap-silep qajylyqtan song elge qayttym. Aqshany týgeldey әkesine bermek bolyp úsyndym. Oghan bolghan jaydy týgel bayan ettim. Ol úsynghan aqshany almady. «Myna dirhamgha sening aqshalaryng aralasyp ketipti. Endeshe múny ala almaymyn» - dedi. Men bir jaghynan odan sayyn tanyrqap, bir jaghynan ózimning isime ishtey kýiip ketip: «Endi men ne isteymin?» - dep súradym. Ol azyraq oilanyp túrdy da: «Eng dauasy kedeylerge tarqat!» - dedi. Men bir jaghynan amal tabylghanyna quanyp, bir jaghynan jaqsylyq isteymin dep zalalym tiygenine ishtey quaryp sol aqshanyng bәri kedey-kepshikterge taratyp berdim».

Múhiddin Isa

Facebook-tegi paraqshasynan