Dәuren Quat. Bәrekeldi, Batika!
Eng Reseyshil, eng Mәskeushil memleket basshylarynyng biri tәuelsiz Belarusi Respublikasynyng preziydenti Aleksandr Lukashenko bolyp kele jatyr edi. Alayda, sonday yqylas niyetine qaramastan ony orys baspasózi keketip-múqatyp qalugha qúmar-aq. Tipti resmy lauazymyn, esim-soyyn jalanashtap «Batika» dep badyraytyp atay salady. Onysy belarustierding әkesi atandyryp Lukashenkony «әspettegen» týrleri. Búl joly «batika» bayqús orystardyng tarpynan taghy da bir mazaqqa úshyrap, qatty qorlandy.
Mamyrdyng 29 kýni orystarmen әleumettik ekonomikalyq damu mәselesi jóninde kenes qúrghan Lukashenko baspasózge jariya etip mynany aitty. «Biz Putin ekeumiz úsaq- týiek sharuadan bastap melekettik dengeyge deyingi isting qamyn sóilesip emen-jarqyn otyrghanbyz. Osy uaqytta Resey premier-ministrining orynbasary, qarjy ministri Kudrin baspasóz maslihatyn ótkizip belarusi halqyn ýreylendiretin aqpar taratyp, qiyndyqtan shyghu ýshin ne isteu qajettigin aityp, nasihat soghypty. Eger olardyng hali bizden jaqsy bolsa, Reseyde nege jalpy ishki ónim kólemi 10 payyzgha deyin qúldyrap ketti? Al bizde basqa ekonomikalyq jýie. Alayda biz jalpy ishki ónimning 1,5 payyz ósimine qol jetkizip otyrmyz».
Eng Reseyshil, eng Mәskeushil memleket basshylarynyng biri tәuelsiz Belarusi Respublikasynyng preziydenti Aleksandr Lukashenko bolyp kele jatyr edi. Alayda, sonday yqylas niyetine qaramastan ony orys baspasózi keketip-múqatyp qalugha qúmar-aq. Tipti resmy lauazymyn, esim-soyyn jalanashtap «Batika» dep badyraytyp atay salady. Onysy belarustierding әkesi atandyryp Lukashenkony «әspettegen» týrleri. Búl joly «batika» bayqús orystardyng tarpynan taghy da bir mazaqqa úshyrap, qatty qorlandy.
Mamyrdyng 29 kýni orystarmen әleumettik ekonomikalyq damu mәselesi jóninde kenes qúrghan Lukashenko baspasózge jariya etip mynany aitty. «Biz Putin ekeumiz úsaq- týiek sharuadan bastap melekettik dengeyge deyingi isting qamyn sóilesip emen-jarqyn otyrghanbyz. Osy uaqytta Resey premier-ministrining orynbasary, qarjy ministri Kudrin baspasóz maslihatyn ótkizip belarusi halqyn ýreylendiretin aqpar taratyp, qiyndyqtan shyghu ýshin ne isteu qajettigin aityp, nasihat soghypty. Eger olardyng hali bizden jaqsy bolsa, Reseyde nege jalpy ishki ónim kólemi 10 payyzgha deyin qúldyrap ketti? Al bizde basqa ekonomikalyq jýie. Alayda biz jalpy ishki ónimning 1,5 payyz ósimine qol jetkizip otyrmyz».
Teginde, mәsele mynada kórinedi. Lukashenko Mәskeuden 500 million dollar kóleminde qaryz súraydy. Basynda jә demesten myrzalyq tanytqan Resey ýkimeti jeme- jemge kelgende qaryzdy dollarmen emes, rublimen berudi jón kóredi. Al, Lukashenkogha keregi – dollar. Jik osydan shyqsa kerek. Búdan keyin qyzba minezdi Aleksandr Lukashenko әdettegi orysshyl baghytynan mýlde ainyp, belarusi halqyna qarap: «Reseymen mәsele sheshu mýmkin emes eken, endeshe olardyng aldynda tizerleudin, jalbarynudyn, jylaudyng qajeti shamaly. Baqtymyzdy basqa әlemnen izdeymiz. Men múny sanaly týrde ashyq aitudy jón kórdim... Sender nege Reseyge jaghyna beresinder? Sender Reseyding búdan búrynda bizdi aqy-púlsyz uysyna salyp әkete jazdaghanyn qalaysha týsinbeysinder? Vladimir Putin Minskge úshyp kelerining aldynda Kudrin ekeui ne istep, ne qoi kerektigin aqyldasyp alghan. Kenesip, kesip-piship alghan» dep, mәlimdedi.
Lukashenkonyng mәselege osylaysha mәn berip jasaghan joramalyn sarapshylar da joqqa shygharmaydy. Mysaly, sayasy sarapshylar men kenesshiler Assosiasiyasy kenesining mýshesi Kirill Koktsh «Lukashenkogha mәskeulikterding masqara etkeni qiyn tiydi. Belarusi basshysy Batystyng synyn dәl osylay qabyldamas edi. Shyndyghynda Belarussiyamen odaqtas elding lauazymdy túlghalary - Putin men Kudrinning sóz biriktirip alghany bayqalady. Óitkeni, Belarussiya tayauda «Shyghys Europa әriptesigine» mýshelikke ótken bolatyn. Ángimening qaryzdan qiystap sayasatqa qaray búrylyp ketuining sebebi osynda» deydi.
Ákki sayasatker Putin ózining orynbasary Kudrinning auzymen Lukashenkonyng jýikesin jýndey týtuge jasaghan әreketin sarapshylar tez angharghangha úqsaydy. Rasynda Belarussiya «Shyghys әriptestigine» Europa Kenesi parlamenttik assambleyasynyng qoldauymen mýshelikke qabyldanghan. Atalghan parlamenttik assambleya 1997 jyly Lukashenko preziydenttikke saylanghan kýnnen bastap Belarussiyany әriptestikten shettetip tastaghan bolatyn. Endi bayqasanyz, Batys ta «batika» da bir-birine jylyúshyray bastaghan siyaqty. Belarusi preziydentining «baqytymyzdy basqa әlemnen tabamyz» deuinde әlgindey syr jatqany anyq.
Jalpy, Lukashenko orysqa ghana emes, búrynghy kenes odaghynyng ekonomikalyq basqaru әdisine de adal bolyp kelgen adam. Eldegi ekonomikalyq menedjment jana qoghamdyq qatynastardy qabyldamady. Belarussiyada óndiris, sharuashylyq ataulynyn josparly týrde júmys jasap túrghanyn Qazaqstannan barghan әriptesterimiz de tamsana aityp jýretin. «Belarusiter tek ózderi óndirgen tauarlardy satyp alady. Barlyq sauda oryndary otandyq tauarlargha syqyp túr» dep әredik Resey basylymdary da jazyp qoyatyn. Alayda, Belarussiya eksportqa tәueldilikten qútyla almapty. Jyldaghy jalpy tabystyng 70 payyzy syrtqy sauda-sattyq narqynan qúiylyp kelgen. Lukashenkonyng «Reseyden de basqa әlem bar» degen sózin dәleldey týsetin jayttyng biri osy bolsa kerek. Basqa әlem ol Belarussiya ýshin aldymen Batys ekeni dausyz. Búrynghy alys-beristi sәtti jalghay alsa Ortalyq Aziya elederimen de, Ukrainamen de, Qytaymen de tabysudyng sәti tuyp túr. Al, Resey Lukashenkonyng «basqa әlemin» esh únatpasy belgili. Resey TMD elderining qay- qaysysy bolmasyn әntek әreket etkenin qalamaydy. Mәselen, Qazaqstangha әldebir shetelden investisiya kele qalsa, Resey gazetterining zar iylep shygha keletin qashanghy әdeti. Tap bir bizding tәuelsizdigimizding saqtyq sharalary men qauipsizdigi ózderine asa qymbat dýniyedey «Qazaqstan AQSh-tyng otary bolyp ketetin boldy», «Qazaqstandy qytay basyp alatyn boldy» desip jarysa jazyp jamandyq shaqyrudan sәtke jalyqpaydy. Bizdegi Últtyq komapniyalardyng úsaq-týiek júmysyna deyin aralasyp, ókim soghatyny jәne bar. Qaybir jyly Qazaqstan temirjoly әkimshiligi qytaydan poyyz satyp alyp edi, әlgi otarbalardyng densaulyqqa ziyandy jaghyn kóterip dabyl qaqqan Resey baspasózi boldy. Nege deseniz, bizding «temirjolshylar» Reseyding anghal-sanghal, sonysyna qaramay uday qymbat poyyzdaryn satyp aludan bas tartqan kórinedi. Búl jay ghana mysal. Keyingi kezderi Resey Qazaqstandaghy múnay óndirushi sheteldik operatorlardy yghystyryp mayly jilikting basyn ózine qaray iykemdey týsude. Esesine, biraq, Resey Ortalyq Aziyanyng Batysqa shyghatyn jolyn kesip, kedergi keltirip baghuda. Shiykizat tasymalyna tipti sheksiz biylik jýrgizude. Áytkenmen, resmy Mәskuge «әi, múnyng qalay?» degen sózdi Aqordanyng ainalasyndaghy bir de bir sheneunik osy kýnge deyin estirtip aita alghan emes. Endeshe Reseyden irge bólu bylay túrsyn, birigip bir el bolugha da peyil tanytyp jýrgen Lukashenkony er demeske amalymyz kem. Bәrekeldi, «batika!»
Dәuren Quat, "Abay-inforom"