Qazaqstan men Resey arasyndaghy keden atauly joyylatyn boldy. Búl mәlimet keshegi Ýkimettegi selektorlyq keneste jariya etildi. Ýkimet basshysynyng birinshi orynbasary Ó.Shókeevting aituynsha, 2011 jyldyng shildesinen bastap Resey, Qazaqstan jәne Belarusi arasyndaghy shekaralarda últtyq kedendik, salyqtyq, fitosanitarlyq, veterinarlyq qyzmetter óz júmystaryn tolyghymen toqtatugha tiyis. Olardy joiy jónindegi kelisimderdi ýsh elding ýkimetbasylary aldaghy aidyng 9-yndaghy Mәskeudegi kezdesude barmaqtaryn basyp, bekitpek. Osylaysha, postkenestik kenistikte shekaralardy joyyp, elderdi birtútas Euraziyalyq Odaqqa biriktiru jónindegi 1994 jyly jariya etilgen Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaevtyng iydeyasyn jýzege asyru baghytynda ýlken qadam jasalatyn bolypty.

Qazaqstan men Resey arasyndaghy keden atauly joyylatyn boldy. Búl mәlimet keshegi Ýkimettegi selektorlyq keneste jariya etildi. Ýkimet basshysynyng birinshi orynbasary Ó.Shókeevting aituynsha, 2011 jyldyng shildesinen bastap Resey, Qazaqstan jәne Belarusi arasyndaghy shekaralarda últtyq kedendik, salyqtyq, fitosanitarlyq, veterinarlyq qyzmetter óz júmystaryn tolyghymen toqtatugha tiyis. Olardy joiy jónindegi kelisimderdi ýsh elding ýkimetbasylary aldaghy aidyng 9-yndaghy Mәskeudegi kezdesude barmaqtaryn basyp, bekitpek. Osylaysha, postkenestik kenistikte shekaralardy joyyp, elderdi birtútas Euraziyalyq Odaqqa biriktiru jónindegi 1994 jyly jariya etilgen Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaevtyng iydeyasyn jýzege asyru baghytynda ýlken qadam jasalatyn bolypty.
Búrynyraqta bolashaghy búlynghyrlau kórinetin búl jobanyng ómirge joldama alyp, kenet jedeldetilui keden men salyqqa jauapty organdardyng basshylaryn abdyratyp tastaghan. Óitkeni bas qatyratyn mәseleler jeterlik. Mәselenki, ortaq shekaralardaghy últtyq kedenderding «kózi qúryghannan» keyin kedendik tólemder Kedendik odaqtyng ortaq esepshotyna qúiyla bastaydy eken. Endi sol ortaq qazandaghy qazynany ýsh el arasynda bólu jayy qazirden kelispeushilikter tughyzuda. Qazaqstanda Salyq, Kedendik baqylau komiytetteri Qarjy ministrligining qanatynyng astynda ekendigi mәlim, osyny nazargha alyp, Premier K.Mәsimov Qarjy ministri B.Jәmishevke sóz bergen. Qazaqstannyng mýddesin qorghaydy dep otyrghan jauapty túlghanyng osy mezet kýmiljip, kidirip qalghandyghyna qabaghyn týigen Kәrim Qajymqanúly ony toqtatyp tastady: «Jaqsylap dayyndalynyz! Mәskeuge attanar aldynda ortaq ústanym týzu ýshin qayta jinalamyz». Osy orayda birinshi viyse-premier Ómirzaq Shókeev Kedendik odaqtyng «Keden kodeksin» әzirleu Qazaqstangha, dәlirek aitqanda, Qarjy ministrligine jýktelgendigin eske saldy. «Keden kodeksin әzirleuge bizding el jauapty, – dedi ol. – Búl qújat 2009 jylghy qyrkýiekte memleket basshylarynyng qarauyna úsynylady. Onda kedendik tólemder boyynsha ortaq esepshot mehanizmi úsynylghan, biraq sony ýsh el arasynda bólu bir óte kýrdeli mәsele bolyp túr. Qazaqstannyng Qarjy ministrligine aldaghy 9 mausymgha deyin ortaq esepshotqa kedendik tólemder qalay týsetindigi jәne odan qalaysha bólinetindigi jóninde úsynys әzirleu jýktelgen». Yaghny Bolat Jәmishevting komandasyna ortaq qazyna bóliske týskende últymyz útylmaytynday, qayta úpayy týgendeletindey joldy izdeuge jәne jyldamdatyp izdep tabugha tura keledi.
«Ýshtik Odaqqa» Qazaqstan aldynghy ekeuding sonyn ala kiredi eken. «Sebebi Resey men Belarusi búrynnan eki memleketting odaghynda ómir sýrude, – dep týsindirdi Ómirzaq Estayúly. – Olarda kóptegen mәseleler endigi sheshilgen. Resey men Belorussiyanyng shekaralarynda is jýzinde bizdegidey tolyqqandy kedendik rәsimdeu degen joq, jenildetilgen júmys formatyna kóship alghan. Qazir olar mynaday kelisimge kelipti: eger tauar jetkilikti óndeu ólshemderine jauap berse, yaghny qarapayym tilmen aitqanda, ol Reseyde ne Belarusite jasalsa, 2010 jyldyng 1 qantarynan 1 shildesine deyingi aralyqta múnday jýkter «sertifikat proishojdeniya» dep atalatyn qújatty kórsetip, eki jaqqa erkin óte beretin bolady. Al 2010 jyldyng 1 shildesinen bastap jýkter mýlde eshqanday rәsimdeusiz tasylmaq» degen birinshi viyse-premier Qazaqstan men Resey shekarasynan әlgindey sertifikatpen ótkizuge 2010 jyldyng 1 shildesinen kirisuge bel bughandaryn mәlim etti. Al 2011 jylghy 1 shildeden bastap eki el shekarasynan әri-beri tasylatyn jýkterge kedendik rәsimdeu mýlde jýrgizilmeytin bolady.
– Osylaysha, Kedendik odaq 2011 jyldyng 1 shildesinen bastap tolyqqandy júmys jasay bastaydy, – dedi senimdi týrde Ómirzaq Shókeev. – Osy kezde reseylik-qazaqstandyq shekaradaghy barlyq rәsimdeu atauly elderimizding syrtqy shekaralaryna sheginedi. Fitosanitarlyq, veterinarlyq baqylau, tariftik retteu – bәri-bәri joyylady. Búl mәseleler tegis ózara kelisildi jәne aldaghy Ýkimet basshylarynyng kenesining otyrysyna Kedendik odaqty qalyptastyrudyng kezenderi men merzimderi turaly naqty kelisim shygharylady. Al Qarjy ministri B.Jәmishev búl iste asyqpaudy jaqtaytyndyghyn jasyrmady: «Bizding úsynystarymyz kedendik rәsimdeuding de, kedendik baqylaudyng da jana jýiesin engizu ýshin ótpeli kezeng belgileuge sayady, – dedi ministr, – «Baqylaudyng barlyq týrin jongdy» alyp tastap, ony «baqylau funksiyalarynyng kelisilgen tizbesimen» almastyru qajet. Sebebi shekaralar joyylghan song veterinarlyq, kóliktik, fitosanitarlyq baqylau jýielerining qalay júmys isteytindigi әli pysyqtalmaghan, olardyng shemalary tipti talqylanghan da joq. Ol ol ma, kýni býginge deyin aksizder qalay jinalatyndyghy da pysyqtalmaghan. Odaqqa kiretin elderding óz tauarlaryna keng óris ashu ýshin qoldanatyn qorghanyshtyq, dempingtik sharalarynan qalay qorghanamyz? Tútas tetikter anyqtalmay qaluda. Áriyne, shekaradaghy baqylaudyng barlyq týrin jong baghytynda jyljitynymyz anyq, biraq tetikterding iske qosyluyna qaray ilgerileuge tiyis emespiz be?!» dedi B.Jәmishev. Qarjy ministri taghy bir derek keltirdi: «Ásirese, Reseymen qiyn bolady, olarda onlayndyq qazynashylyq esepshot joq. Olarda belgili bir bólik «offlaynda» (yaghni, elektrondy jeliden tys – avt.) jatyr...» dep toryqty ministr.
Áytse de, jiyn sonynda Ýkimet basshysy Kedendik odaqtyng qalyptasu ýderisi jaqsy qarqynmen kele jatqandyghyn aityp, Ómirzaq Shókeev bastaghan qazaqstandyq kelissózshilerding júmysyna rizashylyq tanytty. Áneugýni Putin Elbasymen kezdeskende, tarifterge qatysty 11 myng 214 ústanymnyng 88%-y boyynsha eki elding kelisimge kelgendigi aitylghan. «Sodan beri búl kórsetkish 95%-gha jetti. Qalghandary – dәri-dәrmekke, metalóndeuish stanoktargha, túrmystyq tehnikagha, avtokólikke, úshaqqa jәne basqasyna qatysty, asa saqtyqty talap etetin ústanymdar, olarmen әli júmys isteymiz. Búlar boyynsha ótpeli kezeng núsqalaryn qoldanamyz. Áytkenmen, Kedendik odaq 2010 jyldyng 1 qantarynan bastap qalyptastyrylady deuge bolady, óitkeni klassikalyq úghymdaghy Kedendik odaq ózaralyq jәne ýshinshi elderge arnalghan ortaq kedendik tarifting boluyn túspaldaydy, oghan biz keler jyldyng basynda-aq qol jetkizemiz» dep týidi Ýkimet basshysynyng birinshi orynbasary.
Osy jiynda «Jol kartasyndaghy» halyqty júmyspen qamtu sharalarynyng oryndalu barysy jóninde Ýkimet basshysyna Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministri Gýlshara Ábdihalyqova bayandady. Ministr hanym dayyndyq júmystary ayaqtalghandyghyn jәne ony is jýzinde jýzege asyrugha kirisip ketkenderin jariya etti. Oblystardyn, Almaty jәne Astana qalalarynyng әkimderine jóndeu júmystaryn jýrgizuge 14,6 mlrd tenge, әleumettik júmys oryndaryn jәne jastar tәjiriybesin qúrugha 324 mln tenge, kadrlardy qayta dayarlau jónindegi mindetterdi iske asyrugha 334 mln tenge somasynda qarjy audarylghan. «Mamyrdyng 26-syndaghy jaghday boyynsha 2313 joba boyynsha memlekettik satyp alular konkursy ótkizildi. Búl – jobalardyng jalpy sanynyng 48,4 payyzy» dedi G.Ábdihalyqova. Al Premier bolsa, oblystardy aralaghanda key jerde esep-qisaptardyng dúrys jasalmaghandyghyn jetkizip, Elbasy tapsyrghan isting sozbaygha salynuyna, al el qarjysynyng jelge úshuyna jol bermeu qajettigin qadap tapsyrdy.

«Ayqyn» gazeti, 03.06.09