«L.N. Gumiylev atyndaghy Euraziya últtyq uniyversiyteti týlekterining assosiasiyasy» qo­ghamdyq birlestiginen QR Bilim jәne ghylym miy­nistrligine qarasty Memleket tarihy ins­titutyna oryn alghan mәselege qatysty ghylymy saraptama  men týsinikteme beru turaly resmy súrau joldanghan bolatyn. Osy negizde QR Ta­rihshylary men qoghamtanushylary ligasymen eskertkish-mýsinderge tarihi-antropologiyalyq saraptama jasau jónindegi arnayy komissiya qúrylyp, atalghan mәseleni zerttedi.

Komissiya qúramyna QR ÚGhA akademiygi, tarih ghylymdarynyng doktory, professor, Bo­lon ghylym akademiyasynyng korrespondent-mý­shesi, elimizding әlemge tanymal túnghysh an­tro­pologi Orazaq Smaghúlúly; Memleket tarihy institutynyng diyrektory, tarih ghylymdary­nyng doktory, professor Býrkitbay Ayaghan; tarih ghylymdarynyng doktory, professor Hangeldi Ábjanov; tarih ghylymdarynyng doktory, professor Seyitqaly Maduanov; L.N. Gumiylev atyndaghy Euraziya últtyq uniyversiytetining do­senti, tarih ghylymdarynyng kandidaty Maral Habdullina; tarih ghylymdarynyng kandidaty Qúralay Sәrsembina syndy belgili tarihshy, ghalym-mamandar engizildi.

«L.N. Gumiylev atyndaghy Euraziya últtyq uniyversiyteti týlekterining assosiasiyasy» qo­ghamdyq birlestiginen QR Bilim jәne ghylym miy­nistrligine qarasty Memleket tarihy ins­titutyna oryn alghan mәselege qatysty ghylymy saraptama  men týsinikteme beru turaly resmy súrau joldanghan bolatyn. Osy negizde QR Ta­rihshylary men qoghamtanushylary ligasymen eskertkish-mýsinderge tarihi-antropologiyalyq saraptama jasau jónindegi arnayy komissiya qúrylyp, atalghan mәseleni zerttedi.

Komissiya qúramyna QR ÚGhA akademiygi, tarih ghylymdarynyng doktory, professor, Bo­lon ghylym akademiyasynyng korrespondent-mý­shesi, elimizding әlemge tanymal túnghysh an­tro­pologi Orazaq Smaghúlúly; Memleket tarihy institutynyng diyrektory, tarih ghylymdary­nyng doktory, professor Býrkitbay Ayaghan; tarih ghylymdarynyng doktory, professor Hangeldi Ábjanov; tarih ghylymdarynyng doktory, professor Seyitqaly Maduanov; L.N. Gumiylev atyndaghy Euraziya últtyq uniyversiytetining do­senti, tarih ghylymdarynyng kandidaty Maral Habdullina; tarih ghylymdarynyng kandidaty Qúralay Sәrsembina syndy belgili tarihshy, ghalym-mamandar engizildi.

Ghylymy sarapshylardyng aituynsha búnday eskertkishterdi әzirlemes búryn, aldymen ony mýsinshilerding jan-jaqty talqysy men sa­rap­tamalarynan ótkizip alu qajet. Sebebi ta­riy­­hy túlghalardyng syrt-pishindi jalpy erek­she­likterin, últtyq jәne emosionaldyq jaq­taryn jan-jaqty ashyp kórsetu has sheber­lerding kәsibiyligin talap etedi. Búl orayda, qaradýrsin ýlgige ghana iyek artugha әste bolmaq emes. Ásirese basty nazardy tarihy túlghalardyng anturajy­na, sol kezendegi jauyngerlerding qaru-jaraq­ta­ry men syrt kiyimderining ýlgilerine audarghan jón. Sebebi sol kezende ómir sýrgen tarihy túlghalardyng syrt-pishinderi óz dәuirining últtyq sipatymen sәikesui qajet.

Álemge әigili antropolog O. Smaghúlúlynyng aituynsha, mýsinderding syrtqy pishinderi men ýlgilerine basty nazar audaryluy tiyis. Antro­pologiyada bet-pishin morfologiyalyq erek­she­likterden qalyptasady. Yaghni, qalpyna kel­tirilgen bas sýiekting mýsin-beynesine obraz­dyq, emosiyalyq kórinisterdi bermey, qarapayym tiri kezindegi morfologiyalyq erekshelikterin saqtap qalugha tyrysady. Qazaq últynyng an­tropologiyasy boyynsha, әsirese orta ghasyr­larda qazaqtardyng beti jalpaqtau, әri biyik bo­lyp kelgen, saqal-múrttary aitarlyqtay ósip-óngen, kóz úyalarynyng qúrylymy ortasha dengeyde jetilgen, keybireulerining múryn qyry qayqylau bolghan. Al bizge úsynylghan mýsinder núsqasynda sol zamandaghy atropologiyalyq erekshelikter mýldem eskerilmegen.

- Mýsinderdi qúi barysynda sol zamannyng kiyim ýlgileri men qaru-jaraqtarynyng erekshelikteri de eskerilmegen. Tipti sauytsaymandar da bir ýlgide. Al ol handarda әrtýrli bolghan, - deydi Maral Habdullina.

Tarihshylar bәrinen búryn eskertkish mý­sin­derding óndiristik sapasy anaghúrlym myqty óz elimizde emes, Qytay jerinde qúiylghanyna qapalanyp otyr.

- Bizding elimizde búl jobany tolyghymen oryndap shyghudyng barlyq mýmkindikteri bar. Odan basqa, mýsinderding kórkemdik qúndylyqtary men ony әzirleu barysynda qatelikter­ge úrynbau ýshin arnayy saraptama komissiya­sy qúryluy tiyis edi, - deydi Hangeldi Ábjan.

Saraptamalyq komissiyanyng qorytyndysy boyynsha, atalghan obekt sәulettik-iydeologiyalyq jaghynan da, kórkemdik jәne tarihiy-mәdeny túrghysynan da eshbir syn men sapany kótermeydi.

Eskertkish-mýsinderdi әzirleudegi oryn alghan týrli tarihi, praktikalyq jәne zandyq kóptegen qatelikter býgingi jәne bolashaq últ úrpaqtaryn shatastyratyn shala dýnie bolyp tabylady. Búl atalghan mýsinderding úsynylyp otyrghan qazirgi núsqasynda olardy qoghamdyq oryndargha ornalastyrugha mýldem bolmaytyndyghyn kórsetedi. Mýsinderdi dәl osy qalyptarynda ornalastyru Qazaq Handyghynyng negizin qalaghan tarihy túlghalardyng danqyna daq týsirip, ruhy men әruaghyn qorlap, sýiekke tanba salatyn, últ tarihyn masqaralaugha úryndyratyn dýnie bolmaq.

Komissiya mýshelerining pikirinshe, Kerey men Jәnibek handargha arnalatyn eskertkishter - kәsiby túrghyda talqylanyp, óte múqiyat oryndau­dy qajet etetin qasterli dýniye. Son­dyq­tan da memlekettik dengeyde jalpy últtyq talqylau men eng ýzdik jobany anyqtaytyn konkurs jariyalaghan jón.

«Qazaq tarihy» jurnalynan