1951 jyly qazannyng 28-i kýni Abay ólenderining taghy bir kóshirme qoljazbasy aqyn muzeyine týsken edi. Aqyn ólenderi arab әrpimen dәpterge jazylghan eken. Qoljazbanyng negizgi iyesi, ruy tobyqty, búrynghy Shynghys bolysynyng azamaty Orazke Uaqbay balasy.  Orazke oqyp jýrgen kezinde, 1895-1900 jyldary Abay ólenderin jazyp alady.

Orazke әkesi Uaqbaydyng kózi tiri kezinde Shynghys elinen kóship, qazirgi Semey oblysy, Novo-Pokrovka  audanyna kelip mekendeydi. Uaqbaev Orazke  1942 jyldary qaytys bolghan.

Orazkening ómirbayany turaly maghlúmat bergen,  ony jaqsy biletin auyldasy  72 jastaghy  Núrtóleu Masaqbaev degen aqsaqal 1951 jyly Orazke qoljazbasy turaly aita kelip:

- Orazkening artynan kóp úzamay әieli de qaytys boldy.  Jalghyz balasy әskerde edi. Sonan son, Abay ólenderi jazylghan Orazkening dәpterin men aldym. Menen búryn auylda túratyn Dulat Orazov súrap alghan, - deydi.

Sóitip әuelde dәpterge ýlken qalammen jazylghan  Abay ólenderi qoldan-qolgha kóship, kýtimsiz ústalyp, tozghan. Dәpterding kóp betteri jyrtylyp, joghalghan. Osynday ókinishti kýige úshyraghan qoljazbanyng júrnaghy  Orazke qaytys bolghannan keyin, on jyldan son,  Abay múrajayynyng qoryna kelip týsedi.

Osy qoljazbanyng aman saqtalyp qalghan betterinde Abaydyng on ýsh óleni jazylypty. Ólenderining ishinde basylyp jýrgen 1886 jyly jazylghan jeti óleni, 1890 jyly jazylghan eki óleni, 1896 jyly jazylghan bir óleni, 1898 jyly jazylghan «Jýrekte qayrat bolmasa» dep bastalatyn ólenderi bar.

Sonyng ishinde «Terennen qozghap» dep bastalatyn úzaq óleng jazylghan.   Sol úzaq  ólenning bastapqy segiz joly:

Terennen qozghap,

Jýrekten tolghap,

Buyndy boydy bosatqan;

Kórgishting kónilin,

Bilgishting ómirin

Janartyp, jayyp jasartqan.

Jalyndy, núrly kýshti til,

Sayraymyn deseng ózing bil, - dep bastalady.

Búl shumaqtar Abaydyng jaryq kórgen jinaqtarynda jariyalanbaghan.  Endi osy ólenning songhy segiz jolyn keltireyik:

Basynda myy joq,

Qoryqpasa syy joq,

Eki jýzdi qayda joq.

Tasbiyqsyz iman,

Taghatynda payda joq,

Múnafiq minez shyny joq,

Paydadan basqa múny joq.

Kәdimgi «Segiz ayaq» dep atalatyn ólen. Orazke qoljazbasynda osydan әri, «Alystan sermep, jýrekten terbep» dep belgili «Segiz ayaq» óleni týgel jazylghan. Biz ólenning osy kýnge deyin belgisiz bolyp kelgen, «Alystan sermeptin» aldynda keletin jiyrma tórt jolyn ghana jariyalap otyrmyz. Ólendi Abay jazghanyn dәleldep jatpay-aq, Múhtar Áuezovtyng osy ólenge qatysty aitqan sózin keltireyik: «Abaydyng әdetinde bir jazghan ólenin qayta týzep jazyp, qaytadan qarastyru mashyghy joq. Jalghyz ghana «Segiz ayaq» degen ólenning basyn qayta bir týrli qylyp aityp edi» degen sóz bar. Basqa jalpy ólenderi turaly; «Qayta jazsam, búdan jaqsyraq, tolyghyraq bolar edi» dep qana aitady eken», - deydi, Múhtar Áuezovtyng 1933 jylghy tolyq jinaghynyn  382- shi betinde.

Orazke qoljazbasynyng tarihy qúndylyghy Múhtardyng «Segiz ayaq» óleni turaly estigen sózin rasqa shygharyp otyrghandyghy.

(Búl maqala  Qayym Múhamedhanovtyng «Janadan tabylghan segiz óleng jayynda» enbeginen yqshamdalyp alyndy).

Dayyndaghan:  Almahan Múhametqaliqyzy

Abai.kz