Qazaq halqynyng birtuar memleket qayratkeri, iri sayasy túlghasy Mústafa Shoqaygha arnalyp  Fransiyada sayabaq ashylyp, mýsini qoyyldy. Qazaqstan preziydenti Núrsúltan Nazarbaevtyng qazan aiynyng 27-28 kýnderi Fransiyagha barghan sapary kezinde Mústafa Shoqaygha arnalghan sayabaq onyng mýsini somdalgha eskertkishting túsaukeseri rәsimi ótkizildi. Túsaukeserdi Qazaqstan atynan Mәdeniyet ministri Múhtar Qúl-Múhammed, Fransiya atynan sayabaq ornalasqan Nojan audany әkimining mәdeniyet jóninde jauapty orynbasary Madam Tome jasady.

Qazaq halqynyng birtuar memleket qayratkeri, iri sayasy túlghasy Mústafa Shoqaygha arnalyp  Fransiyada sayabaq ashylyp, mýsini qoyyldy. Qazaqstan preziydenti Núrsúltan Nazarbaevtyng qazan aiynyng 27-28 kýnderi Fransiyagha barghan sapary kezinde Mústafa Shoqaygha arnalghan sayabaq onyng mýsini somdalgha eskertkishting túsaukeseri rәsimi ótkizildi. Túsaukeserdi Qazaqstan atynan Mәdeniyet ministri Múhtar Qúl-Múhammed, Fransiya atynan sayabaq ornalasqan Nojan audany әkimining mәdeniyet jóninde jauapty orynbasary Madam Tome jasady.

Óz sózinde Mәdeniyet ministri Múhtar Qúl-Múhammed Mústafa Shoqaydy qazaq demokratiyasynyng atasy dep sipattay kelip, býgingi túsaukeserdi elbasynyng tapsyrmasy boyynsha iske asyryp otyrghandyghyn atap ótti. Mústafa Shoqaydyng tek qazaq halqy ýshin emes, kýlli Ortalyq Aziyanyn, atap aitqanda Týrkistan halyqtarynyng sayasy tәuelsizdigi ýshin atqarghan qyzmetterin atap ótken Qúl-Múhammed II dýniyejýzilik soghys kezinde fashister ony paydalanbaq bolghandyghynda atap kórsetti. « Biraq, - dedi ol, - Mústafa Shoqay fashistermen istes bolugha ýzildi- kesildi qarsy boldy. Aqyry, Berlin qalasynda qaytys boldy. Onyng ólimi de júmbaq ólim. Fashisterdin qastandyq jasap óltirgendigi turaly derekter bar. Shoqay Fransiyany ekinshi otany retinde kórdi. Onyng Parij qalasyna degen mahabbaty erekshe boldy. Sondyqtan býgingi is-shara әdildikting saltanat qúruy bolyp tabylady. »

Ministerden keyin sóz sóilegen Fransiya - Qazaqstan parlamenttik dostyq tobynyng tóraghasy, deputat Tery Mariya osynday is-sharagha qatysyp otyrghanyma quanyshtamyn, dedi. Ol óz sózinde odan әri : « Osy kýnde eki elding preziydentteri kezdesu ótkizip eki el baylanstaryn kýsheytuding joldaryn qarastyruda. Qazaqstan men Fransiya arasynda baylanystardyng ornauyna kóp jyl boldy. Ózim Qazaqstan - Fransiya parlamenttik dostyq tobyn basqaryp kelemin. Sonymen qatar, Fransiyanyng Europadaghy qauipsizdik jәne yntymaqtastyq  úiymyndaghy ókilimin. Qazaqstannyng 2010 jylynda oghan tóraghalyq etui ýlken jetistik. Qazaqstanda 20 ret bolyp qayttym. Biyl Mústafa Shoqaydyng 120 jyldyghyna oray Fransiyada eki mәdeny shara oryn alady. Onyng birinshisi mine, biz kuә bolyp otyrghan Mústafa Shoqay sayabaghy men mýsinining ashyluy. Al ekinshisi bolsa, biz Fransiya parlamenti retinde túnghysh ret Qazaqstan turaly bir kitaptyng fransuz tiline audarylyp osynda jaryq kóruine demeushi bolyp otyrmyz. Ol kitap Ábdiuaqap Qaranyng Mústafa Shoqay atty enbegi. Ol kitaptyng audarma júmystary bitip qaldy. Jyl ayaghyna deyin baspadan jaryq kóretin bolady. Sóitip, fransuzdar Mústafa Shoqaydy biletin bolady. Fransiya - Qazaqstan baylanystardy kóbinese sayasat pen saudagha negizdelip otyr. Osy orayda mәdeny baylanystardyng kóbeygeni dúrys. Biz biyl iske asyryp otyrghan Shoqaygha mýsin qoyu jәne kitap shygharu eki el arasyndaghy mәdeny baylanystardy kýsheyte týspek. », dedi.

Parij qalasy Nojan audanyndaghy túsaukeser rәsiminde Qyzylorda әkimining orynbasary Múrat Múhammed, Qyzylordadaghy Mústafa Shoqay qorynyng preziydenti Bazarbay Atabay jәne Mústafa Shoqay Fransuz - Qazaq dostyq qoghamynyng tóraghasy Kópjasar Dinish sóz sóiledi.

Qyzylordalyq mýsinshi Amangeldi Kenenbay tarapynan somdalghan sayabaútaghy Shoqay mýsininde fransuz tilinde « Mústafa Shoqay 1890-1941 tәuelsizdik kýreskeri » dep jazghylghan. Al mýsinning ayaq jaghynda « qazaq halqy tarapynan 28/10/2010 » delingen sózderge oryn berilgen. Nojan әkimining mәdeniyet jónindegi jauapty orynbasary Madam Tome mýsinning ózderine qatty únaghandyghyn túsaukeserden birneshe kýnnen keyin Mústafa Shoqay fransuz-qazaq dostyq qoghamy tóraghasy Yashar Dinish myrzagha atap ótken. Ol mýsinning qala әkimine jәne qala túrghyndaryna da qatty únaghanyn, Qazaqstan mýsin ónerining dengeyining joghary ekenin osydan bayqap otyrghandyqtaryn da tilge tiyek etken.

Parkke Qyzylordadan әkelingen eki taldyng bireuin Mәdeniyet jәne aqparat ministri Qúl-Múhammed, ekinshisin deputat Tery Mariyan otyrghyzdy. Qyzylordaghy Mústafa Shoqay qorynyng preziydenti Bazarbay Atabay bolsa, parkke Mústafanyng tughan jerinen әkelgen bir uys topyraqty saldy.

Túsaukeserden keyin Sharl dó Gol zalynda furshet, Mәulana atyndaghy meshitte sauaby Músatfa Shoqaydyng aruaghyna baghyshtalyp Qúran hatym oqytyldy. Sodan song kelgen qonaqtargha as berildi.

Nojan qalashyghy әkimi Jalq Martan myrza Qyzylorda әkiminin orynbasary Múrat Múhammedke eki el arasyndaghy baylanystardy odan әri kýsheytu ýshin tek Shoqaydyng eskertkishin ashumen shekteluge bolmaytynyn, búdan keyin Nojan qalashyghyna qazaqtyng muzyka, teatr ónerlerin saparlatyp, qazaqty fransuz halqyna týrli qyrynan tanystyryp túrudyng qajettiligin basa kórsetti.

Sonymen tughanyna 120 jyl toluyna baylanysty Mústafa Shoqaygha arnalyp Fransiyanyng astanasy Parijde park ashylyp onyng mýsini qoyyluyn tarihy uaqigha dep ataugha tolyq negiz bar. Óitkeni, europada túnghysh ret qazaq halqynyng tarihy túlghasyna mýsin ornatylyp otyr. Múnyng ózi kezdeysoq bolyp otyrghan joq. Ózin bostandyqtar, tendikter jәne bauyrlastyqtar eli retinde kóretin Fransiya HH ghasyrdaghy memleketterding asyly retinde Shoqay syndy azamattarda tughan otandarynyng tәuelsizdigi, halyqtarynyng bostandyghy ýshin sayasy kýres jýrgizulerine jaghday jasaghan edi. Al, Mústafa Shoqay bolsa, tek sayasy oi- órisining biyiktigimen ghana emes, sonymen qatar adaldyq, otansýigishtik jәne adamgershilik syndy qasiyetterimen de tanyldy. Sóitip, ol fransuz halqyna ózining túlghalyq qasiyetin tanyta bildi.

Ábdiuaqap Qara

Shoqaytanushy,

Ystambúldaghy Mimar Sinan kórkem óner uniyversiytetining professory