Germaniyadaghy qandasymyz Ómirhan Altyn ótken jolghy qúryltayda Qytaydaghy qysymgha úshyraghan qazaqtyng mәselesin Elbasygha tikeley jetkizgeni belgili. Osydan keyin búl mәsele Germaniya parlamentine deyin jetip, qazir Germaniyanyng «Jasyldar» partiyasy Qytay qysymyna úshyraghan qazaqtardyng janayqayyn Bundestagta talqygha salatynyn aitty.

Shettegi qazaqtyng mәselesi әrdayym «Abai.kz» aqparattyq portalynyng nazarynda ekenin bilesizder. Portalymyz kótergen kóp mәsele býginde sheshimin tauyp jatyr.

Osy rette biz Qytaydaghy qazaqtar mәselesin Germaniya parlamentining qúlaghyna jetkizgen Ómirhan Altyn myrzany sózge tarttyq.

- Ómirhan agha, jalpy dýniyejýzi qazaqtarynyng qúryltayy osy uaqytqa deyin birsydyrghy ssenariy boyynsha ótip kelgeni belgili. Maqtau, marapattau t.b. Búl joly qúryltaygha jiylghan elding de, Elbasynyng da nazaryn audartqan sóz sizding auzynyzdan estildi. Ol әriyne, Qytaydaghy qandas bauyrlardyng sayasy qysymgha úshyrauy...

- Búl mәseleni Elbasynyng tikeley ózine jetkizuimizge jalghyz ghana sebep bar. Ol shette shashyrap jýrgen qazaqtyng janayqayy. Bauyrlarymyzdyng jiyrma birinshi ghasyrda, keshegi kenestik jýie kezindegidey aidau, qughyn-sýrgin kórui aqylgha qonymsyz dýniye. Sondyqtan, sózding reti kelgende aittym. Dýniyejýzi qazaqtary qúryltaydyng maqsaty da sol emes pe?! Mәseleni aitu kerek. Sonyng sheshilu joldaryn talqylau kerek. Sheshim shygharu kerek.

Biz qúryltaygha ne ýshin keldik? Qazaqtyng mәselesin, shettegi bauyrlardyng problemalaryn ortagha salu ýshin jinalady. Sondyqtan, adamy pozisiyadan, Preziydentting aldyna kelip túrghanda bir sózdi, bir qazaqtyng mәselesin aityp qalayyn dep oiladym.

- Rasynda, shettegi qazaqtyng eng ýlken bóligi Qytayda túrady. Onyng ýstine biz Qytaydy seriktes memleket retinde tanimyz. Ótkende, bir jiynda mynaday qyzyq derek aityldy. Qazaqstan Qytaydyng azamattardy kóshiruge tyiym salynghan 26 elining qatarynda eken-mys...

- Dúrys aitasyz, basqa-basqa, Qytayda shettegi qazaqtyng ýlken bir bóligi túryp jatyr. Olardyng qazirgi kýndegi  jaghdayyna qúryltay nazar audarmasa, onda búnday qúryltaydyng ne keregi bar degen de súraq tuady. Biz qansha aitqanymyzben, Qytaydy joqqa shyghara almaymyz. Tarihy bar, mәdeniyeti bar memleket. Geografiyalyq jaghynan da Qazaqstanmen kórshiles ornalasqan. Sondyqtan, eki elding arasy tynysh bolghany jaqsy. Biz ótken joly «Jibek joly» deytin ortaq jobany ashtyq. Qazaqstan men Qytay arasynda ýlken sauda-sattyq jýrip jatyr. Sondaghysy, bizding súrap otyrghanymyz, Qytay jerinde jýrgen qazaqtyng qúqyghyn shektemey tendik beru ghana. Ol kisi sayasatker ghoy. Qytay men Resey siyaqty derjavalardyng ortasynda otyrghanda saqtyq kerek. Sonyng ózinde, qúryltayda qabyldanghan mәseleler, atqarylghan sharalar kónilden shyqty. Preziydentimiz kóp nәrseni dúrys oilaydy. Kóbine kóp, qolastyndaghy azamattardyng yntasy jetpey qala ma, kónilsizdik pe, onyng jaqsy bastamalary ayaqsyz qalatyn kezderi bolady.

- Ómirhan agha, siz demokratiyalyq prinsipter sóz jýzinde ghana emes, is jýzinde de oryndalyp jýrgen Germaniyadan keldiniz. Jalpy, bizde búnday mәseleler tótesinen qoyylatyn kezder siyrek. Siz kezekten tys sóz alyp, osy mәseleni elding de, Elbasynyng da nazaryna úsyndynyz. Myna biz, ekrannyng syrtynda «әp, bәrekeldi!» degenimizben, Aq ordanyng ainalasyndaghy key kisilerge múnday batyrlyq únay bermeydi. Bireuding jolyn kesip kettim dep oilamaysyz ba?

- Joq, bireuding jolyn kesip, isine kedergi keltirdim dep oilamaymyn. Men sóz súradym. Elbasynyng ózi sóile dedi. Sol qúryltayda Preziydent Núrsúltan Nzaarbaevtyng ózi: «biz Tәuelsizdik alghan jyldary sanymyz 40 payyz edi. Qazir qazaqstandaghy qazaqtyng sany 70 payyzdyng ýstine shyqty» dedi. Ózi bastamashy bolghan latyn әlipbiyine kóshu turaly aitqanda da, «men 2025 jylgha deyin uaqyt bergen edim. Qazir kórip otyrmyn, biz latyngha erten-aq kóshuge dayar ekenbiz» dedi.

Demek, ol kisi de bilip otyr. Shartarapqa taryday shashylghan qazaqtyng ósip kele jatqanyn  Elbasy biledi. Qazaqstannyng qazaqilanyp kele jatqanyn biledi. Biz týbinde qazaqy memleket bolamyz.

- Negizi búl Dýniyejýzi qazaqtary qauymdastyghynyng kóteretin mәselesi edi...

- Endi ony men aitpasam, mening ornymda basqa bir qazaq kóterer edi. Mynany aita keteyikshi, qazirgi memlekettik sayasat dúrys. Europadaghy qazaqtargha 1 jylgha viza berse, Qytaydaghy qazaqtargha 3 jylgha viza ashyp otyr. Demek, ol jaqtaghy aghayyngha kónil bólingen degen sóz. Endi eptep jaghdaylaryn jasau kerek. Qazaqstan milliard halqy bar memleket emes qoy. Áste-әste bolady bәri. Tek qana Elbasynyng tóniregindegi azamattar salghyrt qaramasa bolghany.

- Ómirhan agha, siz dәl osy mәseleni Germaniya parlamentine deyin jetkizdiniz. Ol jaqtan qanday sheshim nemese yqpal boluy mýmkin? Germaniya Bundestagy – Euro parlament nemese BÚÚ emes qoy. Germaniya búl jaghdayda ýshinshi tarap. Geografiyalyq ornalasuy da basqa.

- Ol jaqta әrbir sayasy partiyanyng ishinde adam qúqyqtary mәselesimen ainalysatyn bólimder bar. Men solarmen habarlastym. Olar maghan mәlimetterdi jinap ber dedi. Margarete Baues hanym «Jasyldar» partiyasynyng deputaty. Ol kisining qoly úzyn.

Aldymen, әriyne, Qazaqstannyng óz Ýkimeti aralasatyn sharua ghoy. Eger Qazaqstannyng qúzyrly mekemelerining kýshi jetpey jatatyn bolsa, Nemis Bundestagy arqyly mәseleni Halyqaralyq dengeyde talqylaugha әbden ýmkindik bar. Búl mәselege AQSh-ta, Europarlament te beyjay qaramaytyny anyq.

- Sizding qolynyzda, qandas azamattardan kelgen aryz-shaghym, ótinish, hattar bar ma?

- Áriyne, bizge birinshi kezekte fakti jinau kerek. Onyng ýstine búl mәsele әli Bundestagqa barghan joq. Tek qana oblystyq parlamentting qarauynda. Kýzde Germaniyada parlament saylauy ótedi. Búl kisi, Margarat Baues hanym sol Bundestagqa ótetin kandidat. «Jasyldar» partiyasy, kýlli әlemlegi adam qúqyqtarynyng shektelui mәselesimen tikeley ainalysatyn partiya. Al bizge Bundeske shyghuy ýshin naqtyly dәlelder kerek. Men alghash ret, Margaret hanymgha osy jaytty aitqanymda, ol kisi Qytaydaghy qazaq azamattarynyng jaghdayyn Ýlken Bundestagta talqygha salugha uәde berdi.

Negizi, biz Qytaydan kóp nәrse súrap otyrghan joqpyz. Men ishki Qytaydy baryp kórdim. Ishki Qytaydyng halqy qalay ómir sýrip jatsa, bizding qandas aghayyndargha da tendey jaghday jasaluy tiyis. Qazirgi tanda albaty bir syltaularmen adam qúqyqtaryn shektep, sayasi, qala berdi adamy qysym jasap jatqany aqylgha qonymsyz. Bayaghyda әkelerimiz ben atalarymyz 70 jyl kórgen qorlyqty jiyrma birinshi ghasyrda kórsetip otyrghany migha syimaydy.

Mynany úytpaghan jón! Qytaydaghy qazaqtar, Qazaqstan-Qytay qarym-qatynasyn jalghaytyn altyn kópir. Ol jaqta da bir әperbaqandar bar siyaqty. Tipti, búl aimaqtyq basshylardyng jasap otyrghany boluy mýmkin. Onyng bәrin aqylmen sheshuge bolady ghoy.

- Álemde ýsh el óz qandastaryn shaqyrtty. Aldyrtty. Qazaqstan, Izrail jәne Germaniya. Germaniyanyng qandastardy aldyrtu sayasaty men Qazaqstannyng sayasatynyng aiyrmashylyghy qanday?

- Nemisterding bir isteytini – olar nemis ekenin dәleldese, konsuldyqtan pasport alyp shyghady. Myna Qazaqstannan kóship jatqan nemis azamattarynan Qazaqstanda sottalghandyghy bar ma, joq pa degen qújat jinap jatqan joq. Sen nemissing be, demek, sen Germaniya azamatysyn! Boldy, bitti.

Men oilaymyn, Qazaqstan da soghan kele jatyr. Bir ereksheligi bizding keshe qabyldaghan keybir sharalar nemisterde de joq. Mysaly, «Otandastar» qoryn qúru iydeyasy bizde ghana bar. Nemisterde jýz jyldyq sistema – sayasat. Al bizding jýie jana jýie. Tolyqtyrylyp, jetildirilip kele jatqan jýie. Sonyng ózinde, ýlken sharalar, júmystar istelip jatyr.

Biz Qytaydaghy, Reseydegi qazaqtardyng mәselesin kótereyik, ainalyp kelgende bir qazaqtyng sózi, bir qazaqtyng mәselesi. Qazaqstannyng bolashaghy ýshin. Eki el tynysh bolsa, azamattar aman bolsa degennen basqa ne súraymyz?. Bizge birinshi keregi – Qazaqstannyng tәuelsizdigining mәngilik boluy.

- Rahmet agha! Amandyqta jýzdeseyik!

- Ózderinizge de rahmet!

Súhbattasqan  Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz