Ana tilimiz jayly sóz qozghalghanda eleng etpeytin jan qalmaytyndyghy belgili. Óitkeni Elbasymyzdyng ózi «Qazaq elining bolashaghy qazaq tilinde» degende beker aitpaghan bolar. Ol shyndyghynda da solay. Endeshe bolashaghymyz jayly, ertengi kýnimiz haqynda oy qozghaghanda qay-qaysymyz da alandap otyramyz. Memlekettik mәrtebe alghanymen, әli de sol biyikten kórine almay jýrgen tilimizding býgingi hal-jaghdayy «men qazaqpyn» degen jandy bey-jay qaldyrmaytyndyghy taghy da shyndyq. Onyng jetistigine sýiinemiz, kemshiligine kýiinemiz.

Jaqynda osy Abai.kz aqparattyq portalynan Ayatjan Ahmetjannyng «Balasyn orys synyptaryna beretinderge janym ashidy» degen saraptamalyq maqalasyn oqyp, mereyimiz ósip, bir quanyp qaldyq. Endi she. Avtordyng naqty dәlel-dәiekterimen tiyanaqtaghan tújyrymy qazirgi tanda qazaq mektepterindegi bilim sapasy orys mektepterine qaraghanda әldeqayda joghary ekendigin taygha tanba basqanday etip kórsetip beredi. Qazaq mektebining týlekteri birynghay últtyq testileude de orys mektebindegi qúrdastarynan oq boyy alda keledi eken. Olar halyqaralyq olimpiadada da joghary jetistikterge jetip jýrgen kórinedi. Jalpy býgingi tanda qazaq mektebining týlekterining bilim sapasy óte joghary dengeyde, al orys synyptarynyng bolashaghy tym búlynghyr. Mine sondyqtan da, qay-qaysy ata-ana da býldirshinderdi qay mektepke beretindiginen kelgende qatty oilanghandary dúrys. Orys synyptarynyng búrynghy bedeli joq, qazirgisi qazaq synyptarynan әldeqayda tómen. Maqalany oqyghanda múnymen kelispeske bolmaydy.

Qazaq tiline qatysty qay maqala da qyzu pikirtalasqa úlasatyndyghy belgili jayt. Óitkeni bizde orys tilining pәrmeni әli de kýshti. Ol tilde jazyp, sóileytinder múndayda birden óre týregeletindigin kórip te bilip te jýrmiz. Búl joly da solay boldy. «Vremya» gazetining ótkendegi sanynda Tólegen Baytukenov degen tilshi Ayatjannyng aitqandaryn týgelimen joqqa shygharugha tyrysady. Onyng keltirgen dәlelderining bәrimen birdey kelise qoy qiyn. Mәselen, qazaq mektepterining týlekterining testileude joghary kórsetkishke jetuleri olargha beriletin súraqtardyng tym jenildiginde kórinedi. Mәselen, onda «Shúbat qanday sýtten dayyndalady?» degen súraq bar eken. Sonday-aq Bayan Esentaeva men Ermek Túrsynov jayly súraqtar da dәl osynday testige engen. Tólegenning búl dәlelderi tym qisynsyz әri shyndyqtan góri ótirikke jaqyndau. Aytalyq, shúbat jayly maldyng jayyn jaqsy biletin dәl qazaq balasynan súralmaghanda, tipti sol shúbattyng ne ekendigin bilmeytin orys synybynyng týleginen súrala ma? Al Bayan Esentaeva men Ermek Túrsynovqa keler bolsaq, búlardyng ekeui de qazaq tilinen mýldem maqúrym, maqalalaryn tek orys tilinde jazatyn «myqtylar». Demek, búlar orys tildi auditoriyagha jaqyn adamdar. Eger dәl osynday súraqtar bolsa, onda olardyng qazaq mektepterining týlekterine qoyyluy mýldem týsiniksiz. Múny az deseniz, avtordyng payymdauynsha qazaq mektepterining múghalimderi tym ústamsyz, qit etse balagha qol kóteretin kórinedi. Onyng ýstine bittep ketu de osy mektepterden tabylady. Qysqasy, qazaq synyptarynyng orys synyptarynan artyq bolmaq týgili, onyng dengeyine jetuge erterek.

Jaraydy, pikirtalasynda qyza-qyza kele ne demeydi. Alayda avtordyng keltirgen bir faktisine toqtalmay ótuge bolmas. Tólegenning aituynsha, qazaq mektepteri halyqaralyq testileude orys mektepterinen eng kemi bir jarym jyl arta qalatyndyghy belgili bolypty. Búl ras bolsa, qúrghaq maqtampazdyqqa boy úra bermey, osynau dabyl qagharlyq jaghdaydan dúrys qorytyndy shygharyp, kemshilikti týzeuge jedel kirisu qajet shyghar. «Jauyrdy jaba toqugha bolmas». Óz ishimizde jaqsy bolghanmen, onymyzdy halyqaralyq dәrejede dәleldey almay jatsaq, jaman aty kimge keledi? Áriyne, ózimizge.

Tólegenning búl aitqandaryna onsha seninkiremey, ózge de aqparattyq kózderge zer saldyq. Sóitsek avtordyng pikirining de jany bar kórinedi. Búghan camoniter.kz saytynda keltirilgen biraz jayttar kuә. Onda PISA-2015 halyqaralyq zertteu shenberinde ótkizilgen tabighattanu-ghylymy pәnder boyynsha testileuding qorytyndysy turaly Últtyq esep keltirilgen. Ol Bilim jәne ghylym ministrligi men «Aqparattyq-saraptamalyq ortalyq» AQ  basshylyghymen dayyndalghan. Avtorlary S.Irsaliyev, A.Kultumanova, E.Sabyrúly men M.Amanghazy delingen. Osynau esepte keltirilgen faktiler kim-kimge de oy salarlyq. Eger ras bolsa, onda býkil qazaq mektepterining baghdarlamasyn qayta qarau kerek, al ótirik bolsa, onda múny ony әzirlegen ghalymdardyng ar-úyatyna qaldyrdyq. Degenmen, búl esepten qorytyndy jasamasaq, kemshiligimizdi jasyryp, qymtap qoyyp otyrghanymyz demeske laj joq. Endi sol atalmysh esepting týiindi túsyna zar salyp kórelik.  Sózimizdi búrmalady demes ýshin, túpnúsqada qalay jazylsa, sol kýiinde berudi jón kórdik.

«Pokazateli uspeshnosty vypolneniya estestvennonauchnoy chasty mejdunarodnogo testa PISA-2015 kazahstanskimy 15-letnimy obuchayshimisya sostavil 456 ballov. Vysokie pokazately kompetensiy dannogo napravleniya demonstriruit uchastniky Singapura (556), Yaponiy (538) y Estoniy (534).

V PISA-2015 Kazahstan predstavily 3 562 15-letnih uchastnika s kazahskim y 2 218 s russkim yazykamy obucheniya. Kazahstanskie uchastniki, obuchaishiyesya na russkom yazyke, pokazaly bolee uspeshnoe vypolnenie testa PISA v sravneniy so sverstnikamy s kazahskim yazykom obucheniya. Raznisa v pokazatelyah v razreze yazykov obucheniya sostavlyaet 50 ballov. Soglasno peresmotrennoy metodiyke OESR, raznisa v 30 ballov po mejdunarodnoy shkale PISA ravna odnomu godu obucheniya. Takim obrazom, razryv funksionalinyh kompetensiy uchastnikov organizasiy obrazovaniya s kazahskim y russkim yazykamy sostavlyaet bolee chem poltora goda obucheniya».

Al endi búghan Bilim jәne ghylym ministrligi ne der eken? Jauap kýtemiz.

Jaybergen Bolatov

Abai.kz