Cara Tynyshtyghúlova. «Shalap» siyaqty әnshiler qaptap ketti
- Otbasyn, oshaq qasyng -qashanda qasiyetti qúthana. Ol - qadir tútyp, sýiispenshilik sezim arnalghan jer. Bar jaqsylyqtyng basy. Ángimemizdi ómirinizdegi eleuli quanyshynyzdan bastasaq...
- Ekinshi nemerem ómirge keldi. Tughaly janymda: kýlgenin de, jylaghanyn de kórip әje bolyp otyrghan jaghdayym bar. Búdan artyq qanday quanysh boluy mýmkin?!
Ylghy gastrolidik saparlarda jýrip, otbasyma qaray almadym. Týnde jylap, kórpege «mama» dep jazyp qoyatyn balamdy qolyma 10 jasqa tolghanda bir-aq aldym. Qazir ol: «Nemerelerindi asyra endi, maghan qaramap edin», - dep әzildeydi.
- Bauy berik bolsyn! Nemerenizding aldy mektep tabaldyryghyn attaghan da bolar?
- IYә. Bir auyz qazaqsha bilmeytin nemeremdi qazaq mektebine berdim. Mektep oqushylarynyng baghdarlamasynda kóptegen olqylyqtar kózge úrady. Baghdarlamagha HIH-HH ghasyrdaghy dýniyeni, qazirgi zamangha keregi joq shygharmalardy engizgen. Óte qiyn. Janynda saghattap otyryp, oquyna kómektesemin.
- Bilim men ónerdi shygharmashylyq jolyna qalay jalghadynyz?
- Otbasyn, oshaq qasyng -qashanda qasiyetti qúthana. Ol - qadir tútyp, sýiispenshilik sezim arnalghan jer. Bar jaqsylyqtyng basy. Ángimemizdi ómirinizdegi eleuli quanyshynyzdan bastasaq...
- Ekinshi nemerem ómirge keldi. Tughaly janymda: kýlgenin de, jylaghanyn de kórip әje bolyp otyrghan jaghdayym bar. Búdan artyq qanday quanysh boluy mýmkin?!
Ylghy gastrolidik saparlarda jýrip, otbasyma qaray almadym. Týnde jylap, kórpege «mama» dep jazyp qoyatyn balamdy qolyma 10 jasqa tolghanda bir-aq aldym. Qazir ol: «Nemerelerindi asyra endi, maghan qaramap edin», - dep әzildeydi.
- Bauy berik bolsyn! Nemerenizding aldy mektep tabaldyryghyn attaghan da bolar?
- IYә. Bir auyz qazaqsha bilmeytin nemeremdi qazaq mektebine berdim. Mektep oqushylarynyng baghdarlamasynda kóptegen olqylyqtar kózge úrady. Baghdarlamagha HIH-HH ghasyrdaghy dýniyeni, qazirgi zamangha keregi joq shygharmalardy engizgen. Óte qiyn. Janynda saghattap otyryp, oquyna kómektesemin.
- Bilim men ónerdi shygharmashylyq jolyna qalay jalghadynyz?
- Lepsining qúmynan shyghyp, Múqan Tólebaev, Erkeghaly Rahmadiyev bilim alghan mektepte oqydym. Mәskeudegi estrada studiyasyn, Qazaq Memlekettik uniyversiytetining filologiya fakulitetin bitirdim. Jamal apaygha shәkirt bolyp, ýiinde túrdym. Filarmoniyanyng kórkemdik jetekshisi E.Rahmadiyev «Jer jannaty Jetisudin, Lepsining qyzdary osynday talantty bolady», - dep, fiylarmoniyagha júmysqa alghan bolatyn. Ónerge kelgenime biyl 50 jyl boldy. Ýstimizdegi jyldyng aqpan aiynda eki orkestrding sýiemeldeuimen 21 әn aityp, jeke konsertimdi bergenmin. 12 qarashada «Qazaqkonserttin» 50 jyldyghyna arnalghan konsertke dayyndaludamyn.
- Óner adamdary ózimshil bolmasa, biyikke shygha almaytyny ras pa?
- Ózimshildik - tek ózim ghana bolyp, basqanyng joly bolmasa eken deytin ishi tar jandargha tәn qasiyet. Múnday ishtarlyq mening tabighatyma jat.
- Sonda ónerde baqtalastyq joq dep aita alasyz ba?
- Dostoevskiy: «Adal adam adaldyghymen ózine jau jinaydy» degen eken. Ónerge әr әnshi óz dengeyimen keledi. Basqany qaydam, ózim osy bir baqtalastyqtan qorlyq kórgen adammyn. Ayaghymnan shalghan adamnyng kim ekenin de bilmeytinmin. Elim, jerim, Otanym dep ómir sýrip kelemin. Shetelding qay týkpirinde jýrsem de, «qazaqtyng әnshisi shetelding әnin aita alady eken» dep tamsanatynday izdenispen enbektendim. Vietnam, Mongholiya, Germaniya, Beligiya jerlerinen kóptegen marapatqa ie boldym. Sodan endi, baqtalastyq tumaghanda qaytsin?
- Qazir әnshilerding kompiuterlengen dauystaryn bir-birinen ajyrata almaymyz. Sizding dauysynyz nesimen erekshe?
- Mening dauysym - «kontralito» dauys. Búl, «tenor» siyaqty, әielderding eng tómengi dauysy. Ándi aitqan kezde qomaqty diapazongha jetkize alatyndyghymen erekshe.
- Óner baghytyndaghy kózdegen mejege jettim dep oilaysyz ba?
- Qazir jaghday qiyn. Mysaly, bir jaqqa baryp, әn salghyng keledi. Qansha saqyldap, әn aityp túrghanynmen, ony úiymdastyru ýshin ýlken qarajat kerek. Jatar oryn, jol shyghyny - barlyghy kezekte túrady. Adam óle-ólgenshe kózdegen mejesine jetuge talpynsa da, ol әrkez mýmkin bola bermeydi. Mәselen, ýsh bólmeli ýide bes adam qansha jyldan beri tirshilik keshudemiz. Pәter mәselesi meni qatty qinaydy. Jaghday jasau ýshin baru kerek, jýru kerek. Ózim súraghandy, bireuge jalynyp jýgirgendi únatpaytyn adammyn.
- Ánshining bәri fonogrammasyz әn aitugha «anau» joq, toygha shyqpayyq desek «mynau» joq dep, «jylay» bergenshe, sol «joqtyn» kiltin basqasha jolmen tabugha bolmay ma?
- Úsynys aitu onay, oryndaluy qiyn ghoy. Ánshiler, әriyne, fonogrammamen aitady. Óitkeni orkestr alyp jýru mýmkin emes. Taza orkestrge aranjirovka jasau ýshin eng arzan bagha - 1000 dollar.
Ótken joly 21 әnimning eki-ýsheuining óndeluine filarmoniya kómektesti jәne de «Otyrar sazynda» bar aranjirovkany óz dauysyma layyqtap aittym. Ánshilerding jaghdayyn týsinemin. Eger halyq jandy dauysty estigisi kelse, әnshi «akapelino» aityp bersin.
- Jan dýniyenizding tasasynda qalyp qoyghan ónerdi kórsete almadym, kórsetuim kerek edi degen «әttegenaylarynyz» bar ma?
- Áriyne, bar. Kinogha týsken joqpyn, kitap jazbadym, diskim shyqpady. Ókimetting tapsyrmasyn oryndaymyn dep, konsertten bas kótermedim.
- Birde-bir disk shyghara almadynyz ba?
- Kenes Odaghynyng kezinde Mәskeuden birneshe plastinkam shyqqan. Egemendik alghaly beri mende qarajat joq. Tapqan ailyqqa tamaq iship, kiyinbeymiz be, endi? Konserttik kiyimge demeushi kómektespese, oghan shamam kelmeydi. «Jaqsylyqtyng erte, keshi joq». Oghan Mәdeniyet ministrligi kómektesse degen oiym bar. «Men de bir kirpish dýniyege...» degen siyaqty ghoy. Ánderim halyq auzynda jýr, diskim shyqsa, taza qazaqtar satyp alatynyna kәmil senemin.
- Kitap jazsam degeninizge qaraghanda, týrli tolghanystar súranyp túr ma?
- Kenes Odaghyn týgel araladym. Sibirde, týrli shetelde, Aughanstanda, Chernobyli apatynda, auylda, shopandar ortasyndaghy bolghan oqighalardy kitapqa jazar bolsa, mening ómirimnen óte qyzghylyqty dýnie bayandalar edi. Erteng ólip ketsem, úrpaghym kórip otyrar estelik te kerek qoy.
Adamdar birin-biri qudalamasa eken
- «Arsyz bolmay ataq joq, aldamshy bolmay baq qayda» degen ghoy Abay. Ataqqa degen qyzyghushylyq kónilinizdi mazalamay ma?
- Ataq alu ýshin ailap, jyldap, bireulerding artynan jýgiru kerek. Shetelden alghan 3 medali, Kenes Odaghynan alghan 9 medalim bar. Polishagha barghanda polyaktar súrap qoymaghan son, «Halyq әrtisi» ataghyn aldym.
Áytpese mende memlekettik syilyq ta, orden de joq. Qazir preziydenttik stiypendiyagha ie bolyp jatqandargha qarap, solar qalay alady eken dep oigha shomam. Nege bizge bermeydi? Otbasym keneydi, maghan da qarjy kerek. Ataghy da jaqsy.
- «Zamanyng týlki bolsa, tazy bop shal», «Jylamaghan balagha...» degen siyaqty qazaqy maqal-mәtelder bar emes pe...
- Ol da dúrys. Qatty qinalyp bara jatsaq, jylarmyz endi... Bәri de jaqsy bolady, sabyr saqta dep, ózimdi-ózim ylghy qamshylap otyramyn. Qúdaygha shýkir, dauysym ornynda, әli de әn salamyn dep oilaymyn.
- Kinogha da ýlken qyzyghushylyqpen qaraysyz. Búl salagha aitylyp jatqan syndargha kózqarasynyz qalay?
- Gazet oqyghyshtardyng qatarynanmyn. Óner men mәdeniyet janalyqtaryn jiti qadaghalap otyramyn. Jana filimder, daryndy talanttar shyghyp jatqanyna quanyshtymyn. Ómir degening ylghy aldygha jyljyp otyrady. Qazir jahandanu zamany. Kiyiz ýidi alyp kelip, sonda otyramyn deuge bolmaydy. Ótkendi kóksey bermey, әr nәrsege jana kózqaraspen qarau kerek.
- Kógildir ekrandaghy týrli baghdarlamalargha kileng jas әnshiler shaqyrylady. Sonda agha buyn ókilderine úsynys aitylmay ma?
- «Bez proshlogo net nastoyashego, bez nastoyashego net budushego». Bizde uaghyzdau degen joq. Qaltasy qalyng adamdar kórermendi mezi etip shygha beredi, shygha beredi. Mәselen, Kenes Odaghynan kele jatqan ýlkenderdi, myna bizdi qosyp baghdarlama dayyndasa, maghynaly әnmen ýlken tәrbie kórsetuge bolady. Áytpese kompiutermen jazylghan sýidim, kýidim dep toy dengeyinde konsert beredi. Sahna degen - kiyeli dýniye. Sahnada adam myna halyqtan da joghary túruy kerek.
Halyqqa ónermen qorek beretin basshynyng talghamy, kәsiby dengeyi biyiktikti qajet etedi. Yaghny óz tilin, tariyhyn, mәdeniyetin, әdebiyetin biletin adam basqarghany dúrys. Qazir olar eki baghytta júmys isteydi. Birinshisi - bayaghy zamandy dәripteu, ekinshisi tek algha jastar degen úrandy ústap alghan.
- Toygha shaqyrylyp túrasyz ba?
- Bizde millionerler kóp. Olar rep, roktardy qalaydy. Talghamgha talas joq qoy. Keybir jerde anda-sanda bolamyn. Men de jastarynnan kem týsip jatqan joqpyn. Halyq qoshemeti әrqashan ystyq qarsy alady.
- Keyingi tolqyngha kóz jiberseniz, kimning ónerine jýreginiz jylidy?
- Qazir sahnada diksiyasy, tembri joq, әiteuir «shalap» siyaqty әnshiler qaptap jýr. «Novaya volnany» Q.Týntekov ýshin kórdim. 3-shi oryndy aluy kerek edi. Soghan jýregim auyrdy. «MuzArt» tobynyng jigitteri jeke aitsa da, birge aitsa da erekshe, M.Arapbaevanyng tabiyghaty jaqsy, repertuaryn dúrystasa - bolashaghy zor әnshi.
- Qoghamda oryn alyp jatqan qanday mәselege alandaulysyz?
- Bir-birine jamanshylyq oilaytyn adamdar bar siyaqty qoghamda. Ayta-rym - bir adamdy ekinshisi qudalamasa eken. Oghan berilgen lauazymdy adam berdi, Alla taghala ony kóterdi. «Qudalaytyn kimmin men?» - dep, sol adamdar ózderine súrau qoygha tiyis. Bireuge jamanshylyq jasaugha eshkimning qaqysy joq.
- Al, qolynyzda biylik bolsa eng aldymen qanday mәselege kónil bóler ediniz?
- Kempir-shaldardyng jaghdayyn týzetken bolar edim. TMD-da eng nashar túratyndar - bizding qazaqtar. Kenes Ýkimeti qúlaghan jyldary tarshylyqta bir orys Reseyge kóshti. Ýii toly jihaz, qalada 2-3 pәteri bar. Men, Halyq әrtisi olay túrmaymyn. Al qanghyryp jýrgender - ózimizding bauyrlarymyz. Sol qandastarymnyng túrmys jaghdayyn kóterip, jastargha kómekteser edim. Men últshyl emespin. Basqa últtyng balasyn da jýregim jibip, jaqsy kóremin. Degenmen de óz halqymyzdy saqtau ýshin, eng aldymen ózimizge kónil bólgenimiz dúrys. Kәri-jasty enbekke baulyp, alqashtar men nashaqorlardy emdeu kerek.
- Basqa elden kóshirdi dese de shou-biznes damyp keledi. Sonyng biri «Eki júldyz» shou-baghdarlamasyna qazylyq etkende ne bayqadynyz?
- «Eki júldyz» baghdarlamasynda әnshilerge 1 balldyng qoyylu jýiesi dúrys emes. Eng bolmaghanda 5-10 ballgha deyin kóteru kerek. Onda qazylyq jasap, ruhany sharshap keldim. Sonsha enbektengen әrtiske 1 balldyng әseri ony óltirip jiberui mýmkin. Jәne ýlken әnshilerding qatysuy dúrys emes, әrkim óz ornyn bilgeni jón.
- Áninizdi estuge qúmar el-júrtqa ne aitasyz?
- Mening kýsh-qayratym әnimde, halqymda. Kórermenderimiz bay, baquatty tirlik keshse, beybitshilik bayandy bolsa biz de baqytty әnshi bolamyz.
Ángimelesken -
Ardaq IMANBEKQYZY
«Obshestvennaya pozisiya»
(proekt «DAT» № 40 (77) 10 qarasha 2010 jyl
«D»
