Dәuren Quat. Myng jasynmen mәngilikterden oralghan, Almaty!
Qazaqstangha shekesinen qarap Shveysariyagha bir kýnde tayyp túrghan Hrapunov deytin qutúyaqtyng Almatygha әkim bolyp túrghan kezinde orystildi basylymdar júrtty qaraday basynyp «Vernyy bekinisining irge tasy qalanghanyna 150 jyl toldy» dep jamyraghan edi. Onymen qoymay, Almatyny «Alma-Ata» atau qajet degen mәsele kóterip jәne dýrlikti. Álgi dýrmekke Ermek Serkebaev siyaqty tabandy pikiri joq «tarlandarymyzdyn» da ilese shapqany esimizde. Tipti, «Kazahskaya pravda» gazetining bas redaktory, marqúm Aldan Ayymbetovtay arda tughan aghamyz da jansaq ketip, «Almata - almanyng atasy degen maghnany bildiredi, sondyqtan «Alma-Ata» dúrys» dep búrysqa tartqan bolatyn. Sol kezde, biylik tapsyrmasa túrghan ornynan tabjylmaytyn tarihshylarymyz ayauly Almatyday iri shahardyng tamyry terende jatqanyn dәleldeuge tyrysqan qazaq baspasózin jerege qaratyp, «Almaatashalargha» dәiketi jauap bermegen edi. Áytkenmende, qashanda «eshten kesh jaqsy». Mine, kesheli bermen Almatynyng jasy myng jyldan asyp jyghylghany turaly jaghymdy janalyq taray bastady. Búl janalyqty jariya etuge ghalymdarymyz jan-jaqty dayarlyqpen kelipti.
Qazaqstangha shekesinen qarap Shveysariyagha bir kýnde tayyp túrghan Hrapunov deytin qutúyaqtyng Almatygha әkim bolyp túrghan kezinde orystildi basylymdar júrtty qaraday basynyp «Vernyy bekinisining irge tasy qalanghanyna 150 jyl toldy» dep jamyraghan edi. Onymen qoymay, Almatyny «Alma-Ata» atau qajet degen mәsele kóterip jәne dýrlikti. Álgi dýrmekke Ermek Serkebaev siyaqty tabandy pikiri joq «tarlandarymyzdyn» da ilese shapqany esimizde. Tipti, «Kazahskaya pravda» gazetining bas redaktory, marqúm Aldan Ayymbetovtay arda tughan aghamyz da jansaq ketip, «Almata - almanyng atasy degen maghnany bildiredi, sondyqtan «Alma-Ata» dúrys» dep búrysqa tartqan bolatyn. Sol kezde, biylik tapsyrmasa túrghan ornynan tabjylmaytyn tarihshylarymyz ayauly Almatyday iri shahardyng tamyry terende jatqanyn dәleldeuge tyrysqan qazaq baspasózin jerege qaratyp, «Almaatashalargha» dәiketi jauap bermegen edi. Áytkenmende, qashanda «eshten kesh jaqsy». Mine, kesheli bermen Almatynyng jasy myng jyldan asyp jyghylghany turaly jaghymdy janalyq taray bastady. Búl janalyqty jariya etuge ghalymdarymyz jan-jaqty dayarlyqpen kelipti.
«Qazaqstan» qonaqýiine jinalghan kenttanushylar «Euraziyanyng ejelgi jәne orta ghasyrlyq kenttenui: Almaty qalasynyng qalyptasuy, damuy jәne jasy» atty halyqaralyq ghylymiy-tәjiriybelik konferensiya ótkizip, әlemdik mәdeniyet pen tarihtyng olqy bir túsyn jan sýisinerlik janalyqpen toltyrdy. Konferensiyagha Angliya, Germaniya, Italiya, Beligiya, Albaniya, Týrik, Japon, Korey, Resey, Ózbekstan jәne Qyrghyzstan memleketterining ortaghasyrlyq kenttenu mәselesin zertteushi ghalymdary qatysypty. Keng otyryp kenesken keleli jiynnyng qortyndysynda býgingi Almaty qalasynyng qabyrghasy búdan myng jyl búryn qalanghany anyqtaldy. Osymen sóz tәmam. Endi «Alma-Ata» dep auyz ashatyndar men «Vernyi» dep bedireytinderdi bet qaratpaugha әbden bolady. Aldaghy kýnderding sharuasy - Shyghys shayyrlary tamsana jyrlaghan Taraz ben kiyeli Týrkistannyng myng jyldyqtaryn atap ótkenimizdey alys-jaqyngha sauyn aityp Almatynyng da alysta qalghan danyqty kýnderin dýniyagha pash eteu.
«Qazaqstan» qonaqýiinde ótken Konferensiya endi Qazaqstannyng ózge de qalalarynda jalghasyn tabuy kerek. Mysaly, Qyzyljarda. Sosyn Kerekude, t.b. Qazaqqa qalash nan jeudi ýiretip, qala salyp qatargha qosqanday tanauraytyndardyng tauanyn qaytaratyn joldyng biri - osy. Tarihty taranshasyna salyp, sýiretip әkelgen eshkim joq. Dýniye, zaman auyspaly shyghar, biraq zamanalar kóshin keudesinen órgizgen qazaqtyng qasiyetti qara jeri yqylyman beri ornynda. Endeshe, eldi meken, eski júrttyng bәri de - qazaqtiki. Myng jasynmen, mәngilikterden oralghan Almaty!
P.S. Almatynyng jasy myngha keldi degen qortynydy jasalghanymen mynanday da qyzyqty derekter bar. Bolashaqta ony da qaperge alghan jón bolar.
«Qazaq Sovet ensiklopediyasynda» «Almatyny adam erte zamannan beri mekendegen. Bizding eramyzdan búryn VII-III ghasyrlarda Saq taypalary qonystanghan. Saqtardan keyin sayasy basshylyqqa ie bolghan Ýisin taypalary. Orta ghasyrda Almaty qazirgi ózining atymen belgili bolghan. Al, Jetisu aimaghy Rossiyagha baghynghan kezde múnda dulattardyng «Almaty» atty qystaghy boldy. Tek 1854 jyldan bastap, «Vernoe» degen atpen mәlim bolghan orys bekinisi ornyqty. Keyin ol Vernyy qalasy bolyp ataldy» dep jazylghan.
..............................................................................................................................
1990 jyly «Búl dirhem Almatuda basylghan» degen arabsha jazuy bar XIII ghasyrdyng kóne tengesi tabyldy ..................................................................................................................
X-IX ghasyrlarda qazirgi Almaty qalasynyng aumaghynda jer ýilerden túratyn eldi mekender bolghan.
..........................................................................................................................
IX-XIII ghasyrlardaghy sazdan jasalghan zattar, XI-XII ghasyrdaghy ústalardyng sheberhanasynyng qaldyqtary da Almatynyng manyndaghy qazba júmystary barysynda tabylghan.
............................................................................................................................
Almatygha jaqyn jerlerding birinde aqsýiek saqtar men ýisin kósemderining 47 qorghany saqtalghan. Eng ýlken qorghannyng kólemi - 100, al biyiktigi 15 metrge jetedi. Búl qorghandar 2,500 - 3 000 jyl búryn salynghan kórinedi.
«Abay-aqparat»
