Qazaqstan tәuelsizdigin jariyalaghan kezden bastap qazaq lingvisteri men ziyaly qauymynyng arasynda latyn әlipbiyine kóshuding paydasy men ziyany turaly pikirtalastar jýrgizile bastady. 2006 jyldyng 24 qazanynda ótken Qazaqstan halyqtary Assambleyasynyng HII sessiyasynda Elbasy Núrsúltan Nazarbaev: «Qazaq әlipbiyin latyngha kóshiru jónindegi mәselege qayta oralu kerek. Bir kezderi biz ony keyinge qaldyrghan edik. Áytse de latyn qarpi kommunikasiyalyq kenistikte basymdyqqa ie jәne kóptegen elder, sonyng ishinde postkenestik elderding latyn qarpine kóshui kezdeysoqtyq emes. Mamandar jarty jyldyng ishinde mәseleni zerttep, naqty úsynystarmen shyghuy tiyis. Álbette, biz búl jerde asyghystyqqa boy aldyrmay, onyng artyqshylyqtary men kemshilikterin zerdelep aluymyz kerek», - degen bolatyn. Latyn әlipbiyine kóshirilgen kórshiles memleketterding tәjiriybesin nazardan tys qaldyrmaudy da osy jiynda tapsyrghan edi.
Kezinde týrki mәdeniyeti jәne ónerin zertteu, ony әlemdik dengeyde nasihattau maqsatynda qúrylghan TÝRKSOY-dyng jiynynda týrkitildes elder latyn әlipbiyine kóshudi bir auyzdan qoldaghan bolatyn. Týrki halyqtary tili úqsas bolsa da osy kezge deyin әr týrli әlipbiymen jazyp jýr, latyn әlipbiyin paydalanatyntýrki tildes memleketterding jazuy da bir izge týsirilgen emes.

Qazaqstan tәuelsizdigin jariyalaghan kezden bastap qazaq lingvisteri men ziyaly qauymynyng arasynda latyn әlipbiyine kóshuding paydasy men ziyany turaly pikirtalastar jýrgizile bastady. 2006 jyldyng 24 qazanynda ótken Qazaqstan halyqtary Assambleyasynyng HII sessiyasynda Elbasy Núrsúltan Nazarbaev: «Qazaq әlipbiyin latyngha kóshiru jónindegi mәselege qayta oralu kerek. Bir kezderi biz ony keyinge qaldyrghan edik. Áytse de latyn qarpi kommunikasiyalyq kenistikte basymdyqqa ie jәne kóptegen elder, sonyng ishinde postkenestik elderding latyn qarpine kóshui kezdeysoqtyq emes. Mamandar jarty jyldyng ishinde mәseleni zerttep, naqty úsynystarmen shyghuy tiyis. Álbette, biz búl jerde asyghystyqqa boy aldyrmay, onyng artyqshylyqtary men kemshilikterin zerdelep aluymyz kerek», - degen bolatyn. Latyn әlipbiyine kóshirilgen kórshiles memleketterding tәjiriybesin nazardan tys qaldyrmaudy da osy jiynda tapsyrghan edi.
Kezinde týrki mәdeniyeti jәne ónerin zertteu, ony әlemdik dengeyde nasihattau maqsatynda qúrylghan TÝRKSOY-dyng jiynynda týrkitildes elder latyn әlipbiyine kóshudi bir auyzdan qoldaghan bolatyn. Týrki halyqtary tili úqsas bolsa da osy kezge deyin әr týrli әlipbiymen jazyp jýr, latyn әlipbiyin paydalanatyntýrki tildes memleketterding jazuy da bir izge týsirilgen emes.
Býgingi tanda elimizde latyn әlipbiyine kóshu әli de eki jaqty tartys pen talas tudyryp otyrghan mәsele bolyp tabylady. Halyqaralyq dengeyde oilaytyn oishyldarymyz ben últtyng naghyz janashyrlary latyngha kóshudi dәriptese, orysqa moyyn búrghan kóz aldyn ghana kóretin ziyandy ziyalylar qauymy tarihtyng búl ýrdisine әlige deyin qarsy bolyp keledi.

Múrat ÁUEZOV, mәdeniyettanushy ghalym:

- Óz basym qazaq qoghamynyng latyn gra­­fiy­kasyna kóshu kerektigin jaqtaushy­lar­dyng bi­­rimin. Osy mәselege qatysty oi-pikir­le­rimdi bú­rynnan beri aityp ta, jazyp ta kelemin. Jal­py, búl iydeyadan biz basy­myz­dy alyp qash­pauymyz kerek. Kezindegi Kenes ýki­meti tú­syn­da bizben bauyrlas keybir ha­lyq­tar la­tyngha kóshkende, ara­myz­daghy ruhany bay­­la­nystar ýzilip, bir-bi­rimizding ja­zuy­myzdy tý­sine almaytyn den­geyge týsip kettik. Biz búghan deyin otar­shyldyq sayasattyng qúr­ba­ny bolyp keldik. Al latyn grafikasyn qa­byldau ar­qy­ly biz ruhani, sayasy der­bes­ti­gimizdi de ny­ghayta tý­ser edik. Olay bolsa, la­tyn grafikasy jal­py týrki halyq­ta­rynyng ortaq týsinisetin ja­zuy bolary sózsiz. Qa­zirgi uaqytta latyn әr­pin qoldanu, eng bi­rin­shiden, zaman talaby bo­lyp otyr. Son­dyqtan da zamanauy teh­no­lo­­giya­largha tәueldi eke­nimizdi moyyndap, kez kelgen jana dý­niyelermen sanasuymyz kerek.

Sovet-Han Ghabbasúly, professor:

Latyn grafikasyna kóshu Qazaq memleketi ýshin daulasatyn mәsele emes, tek oilanatyn problema dep úqqan jón.. Tek, búl mәselening bir tetigi bar. Sol tәsilge Gharifolla bir taban jaqynday týsken eken. Búl tәsildi men eki jyldan beri aityp ta, tiyisti mekemelerge hat retinde jazyp ta jýrmin. Búl tәsil ózining pәrmendiligimen jәne qoghamgha auyr salmaq týsirmeytindigimen qúndy. Ol ýshin unitarly memleket - ekijaqtylyqty, qostildilikti, qoldan jasalynghan jartykeshtikten qútyluy kerek. Qoghamdaghy osynday dertten qútyludyng da, latyn әlipbiyin auyrlatpay kirgizuding de jenil tәsili, kelesi oqu jylyna deyin jaqsylap jappay әzirlenip, 2011 jyldyng qyrqýieginen býkil memleket qarjylandyryp, ústazdaryna ailyq tólep otyrghan  - orys, úighyr, ózbek, dýngen t.b. - mektepterining birinshi synybynan negizgi pәnderdi memlekettik tilde jýrgizip,  latyn әlәpbiyin birge kirgizetin bolsa, qoghamda eshqanday alasapyran bolmaydy. Núrekeng aitqanday: «Qazaqstan halqynyng basyn biriktiretin memlekettik til», - deytin qaghidasynyng ómirge qoldanyluy da osy jolmen iske asady. Sondyqtan, býkil qogham bolyp memlekettik dengeyde osy úsynysty oilanyp kórsenizder eken. Alla rahymyn, auyzbirligi men berekesin bergey...

Túrsynbek KÁKIShÚLY, filologiya ghylymdarynyng doktory, professor:

Latyn әlippesine kóshudi biz sәl keshirek qolgha alyp otyrmyz. Latyngha kó­shuge kelgende qatardaghy kóp­shilikting biri emes, aka­de­mikting alaqanday diplomy, pro­fessorlyq mandaty bar­lardyng qaysybiri kirilisa arqyly jariyalanghan ruhany baylyqtan alystap, eki orta­da bos dalaqtaymyz degen ózi­ning joramalyn aityp, is basynda jýrgenderdi oilan­dy­ryp tastady. Álippe auystyrudyng payda-ziyanyn bilmeytinderding ýreyshildigi ózgelerden jaman bolady. Ataghy barlardyng ýreyine is basyndaghylar amalsyz ýr­piyisip qaraydy.

Sondyqtan adamzat qogha­mynyng damu baghytyn әrqa­shan esten shygharmau kerek. Zamana aghymyna ilese alma­saq, seni bireu qoltyghynnan demeydi dep ýmittenbe! Der kezinde ýrdiske ilespeseng "qap" dep sanyndy soghumen bolasyn.

Latyngha kóshu kerek. Biz qatarymyzdan keshigudemiz. Ázirbayjandar birden kóship, tehnika tiline ýirenip qaldy. Al qasymyzdaghy Ózbekstan osydan on jyl búryn mek­tep­terin latynshagha kóshir­gen. Balalardyng oquyn latynshagha kóshiru arqyly olardyng ata-analarynyng da sauatyn ashyp aldy. Olargha endi onsha qiyndyq kelmeydi. Al qyrghyz bauyrlarymyz orys tilin memlekettik til dep jariyalap, kórip jatqan kýnderi mynau. Al bizding Qazaqstan orys tilin resmy tilge ainaldyryp aldy da, ana tilin dau-damaydyng obek­­tisine ainaldyryp ji­berdi. Qazaq qazaqpen qazaq­sha sóilese almay әlektenu­demiz, tipti týsinu jaghynda da qiyndyq kóp. Osynday shyn­­dyqa kónil audarghan Pre­ziydent Núrsúltan Ábish­úly Qazaqstan halyqtary Assam­bleyasynyng HII sessiya­synda qazaq tilinde is jýrg­izudi memlekettik qyzmetker­lerge myqtap eskertip, latyn әlippesine kóshu mindetin algha qoyghan bolatyn.

Aghayyndar, býkil adamzat­tyng 60-70 payyzdayy latyn әlippesin qoldanady. Dýniyejýzindegi tehnikalyq qúral-aspaptar latyn әripine negiz­delgen. Órkendeu zany ja­salghandy saqtap, bauyryna basyp jata ber demeydi. Sha­mang barda basqalardyng pay­da­ly da útymdy is-әreketin qoldanugha talaptan deydi. Slavyandarmen ókpe-bauyry­myz jabysa tumaghan bolar. Biz latyngha kóshsek, olar on­sha qinala da qoymas. Son­dyqtan latynshagha kóshken jón. Endi tartynshaqtay bersek, kósh sonynda qalyp qon onaydyng onayy. Elu elding qataryna kiremiz desek, latyn әrpining paydasy tiymese, ziyany tiymeydi.

Islam QABYShÚLY, akademiyk, doktor, professor, Halyqaralyq Týrkologiya ortalyghynyng preziydenti, «Altyn orda» mәdeniyet ortalyghynyng bas diyrektory:

- Biz latyn әlipbiyine kóshu turaly úsynysty qoldaymyz. Óitkeni týrik aghayyndardyng deni latyngha kóship qoydy. Shynjandaghy qazaqtar bolsa, arab әrpimen otyr. Bizding ishki Mongholiyadaghy adamdar úighyr jazuyn paydalanyp keledi. Sondyqtan latyngha kóshken dúrys. Biraq múnyng bir qiyndyghy bar. Ádebiyetttegi, mәdeniyettegi bay múralarymyzdyng barlyghy kirill әrpimen jazylyp qalghandyqtan, múny da býgin-erteng asyghys qolgha alugha da bolmaydy. Eger Qazaqstan latyngha kóshetin bolsa, Shynjan qazaqtary men Mongholiya qazaqtary bir jyldyng ishinde kóshedi dep oilaymyn.

Búl dýniyejýzining halyqtary bet búryp otyrghan nәrse ghoy. Sondyqtan búdan qashudyng da jóni joq.

Nәbijan MÚQAMETHANÚLY, tarih ghylymdarynyng doktory, professor:

Latyn jazuy qazaqqa beytanys emes. Búl әrip Qytay elinde 1961 jyl­dan 1983 jylgha deyin qolda­nysta bolghan.

Ne ýshin latyn әrpine kóshuimiz kerek? Sayasy manyzdylyghy jaghy­nan aitqanda, kirillisamen sinip kir­gen otarlyq sanadan arylu ýshin de onyng sayasy manyzy zor. Ekinshi­den, latyn jazuy qoldanysqa onay, iyge­ruge ynghayly. Oghan qosa jaraty­lys ghylymdary jaghynda da qolda­nysta dәldiligi men eptiligin dýnie jýzining ómir tәjiriybesi dәleldedi.

Latyn әrpine kóshu qazirgi qa­jettilik dep esepteu kerek. Otandyq azamattarda mynaday teris týsinik bar: eger latyn әrpine kóship ketsek, osy uaqytqa deyin jazylghan býkil әdeby múralarymyz qoldanystan qalyp qoyady. Búl orynsyz uayym. Sebebi, eger múnyng bәri qazaq halqynyng naghyz mәdeny múrasy bolsa, keyingi kez­­derde ony la­tyn­gha kóshiruding esh qiyndyghy joq. Kerisinshe, latyn әrpine kóshsek,  Kenes ókimeti kezindegi  naghyz әdeby jau­harlarymyzdy latyn әrpine kóshi­re­tin edik te, sol kezde jazylghan, kenestik iydeologiyany uaghyzdaytyn dýniyelerden arylar edik.

Qazaq mәdeniyeti dýniyejýzining әdebiyetimen, mәdeniyetimen tezirek qauyshu ýshin latyn әrpine 10-15 jyldyng ishinde birtindep kóshuge bolady. Ári búl әlem qazaqtary latyn әrpi arqyly ala-qúlalyqtan da arylar edi. Ortaq jazuymyz, ortaq últtyq mәdeniye­timiz qalyptasar edi.

«Jas Qazaq ýni» gazeti