Topyraghyn týrtsen, tarlan tarihtan syr shertetin qazaq jerining әr púshpaghy qasiyetti. Babalar joly men atalar amanatynyng kuәgerindey kóne jәdigerdi әr tústan tabugha bolady. Mine, sonday eski bekinis Qyzylorda oblysynyng Shiyeli audanynan tabyldy.

Atalmysh audannyng IYirkól auyl­dyq okrugine qarasty Janseyit el­di mekeninde «Atamúra» deytin sha­rua qojalyghy bar. Tóraghasy – Sho­panbek Sәrekeev. Osy kisi egistik jer­degi qúmdauytty tóbege qora soqpaq bolyp, tehnika kirgizedi. Shoy­yntaban tehnika qalaqshasyn jer­ge qadap, topyraqty beluargha dey­in qazghanda este joq eski za­man­da­ghy qúmyralardyng synyq ból­shek­terin birge alyp shyghady ghoy. Dereu júmys toqtatylyp, aghasy Qoghambek Shynybekúly qazylghan shúnqyrdy qolmen arshy bastaydy. Sóitip, qatar jatqan býtin ýsh qúmyrany alyp shyghady. Sodan aghayyndy azamattar tabylghan qúndy jәdigerdi audandyq tarihy ólketanu muzeyine ótkizipti. Shiyelidegi ólketanu muzeyining agha ghylymy qyzmetkeri Bekbolat Ábu­ovtyng aituynsha, kólemi 4 sharshy metr jerden 15-ke juyq qúmyra shyq­qan. Qúmyralar әrtýrli pishinde. Týbi sýiirlene bitkenderi shyghyrgha arnalghan deydi ol. Al ydys-ayaqqa arnalghan keybir qúmyralardan kómeski boyau izderi anyq bayqalatyn kórinedi. Qúmyralar әzirge orta gha­syr­lyq jәdigerge jatady degen boljam jasalghan. Bekbolat Temirәliúly «Shyghyrgha arnalghan búl qúmyralar Syr boyynda yaghni, dәl osy Shiyeli je­rinde egistikti ejelden qoldan suaru jýiesi jaqsy damyghanyn kór­setedi. Bizge keshegi kenestik kezendegi tarihty búlay oqytpady. Al myna jәdigerler biz eginshilikpen tek HIH-HH ghasyrlarda emes odan da búryn ainalysqanymyzgha dәlel bolady», deydi. Kógerim ejelgi oghyzdardyng Bes­tam qalasynan 20 shaqyrymday qa­shyq­­tyqta ornalasqan. Syr­da­riya­nyng iyi­rimdi jaghasynan oryn tep­ken. Ha­lyq arasyndaghy anyzgha sәikes, «Aqtaban shúbyryndy» zamanynda qal­maq qontayshysy Ýnji dәl osy Kó­ge­rimnen Syrgha qaray 4 shaqyrym jer­den «Qyzyltam» dep atalatyn be­kinisti qala-qorghan túrghyzghan. Bý­ginde sol «Qyzyltam» bekinisining or­ny anadaydan menmúndalap kózge kó­ri­nedi. Muzeyding agha ghylymy qyz­metkeri B.Ábuov «Qyzyltam» qor­gha­nynyng qabyrghasy zamandar ótip, әb­den mýjilse de ýsh metrden qa­lyn, aumaghy 200 sharshy metr. Ay­na­lasynda shashylyp jatqan syn­ghan kirpishter men qúmyralar kóp» dep otyr.

Aytpaqshy, Shiyeli audanynyng Ybyray Jaqaev auylynyng manynan da ejelgi qonystyng orny tabyldy. Audandyq tarihiy-ólketanu muzeyi­ning qyzmetkerleri jýrgizgen zertteu júmystarynyng nәtiyjesinde bir­neshe qúmyra synyqtary men sýiek­ter, órtengen kýl-qoqystyng iz­deri, temir týiirshikteri tabyldy. Arnayy qúrylghy topyraqtyng te­reng qabattarynda temir jәne bas­qa da metaldardyng bar ekendigi bay­qalady. Ólketanu muzeyining qyz­metkerleri «Qorghan shym kesek­ten túrghyzylghan boluy kerek. Al syn­ghan kóze, qúmyra jәne basqa da keramikalyq ydystardyng betin­de­gi boyaular, ondaghy syzyqtar, ydys­­t­ardaghy bederler tarihtyng te­­reng qatparynan syr shertedi. Búl jer­de Qoqan, Hiua, Qazaq han­dyq­ta­rynan da búrynghy ejelgi dәu­irding mәdeniyeti aiqyn seziledi» dey­di. Qorghannyng kire- beris qaqpasy Bes­tam qalasyna qarap túr. Soghan qa­raghanda búl qorghan ejelgi oghyz-qyp­shaq dәuirine jatatyn sekildi.  Aynalasy az kýnning ishinde Shiy­eli audanynan eki birdey tariy­hy oryn­nyng tabyluy adamdy quantpay qoymaydy. Onyng ýstine, búl eshbir jazbada qalmaghan, atausyz kelgen qalalardyng orny siyaqty. Sondyqtan atalmysh oryndardy ghalymdar tereng zerttep, ishine býkken syryn ashsa degen tilek bar.