- Birinshiden, osynday konfrensiya úiymdasttyrghandaryna rahmet.
Mening Ábekene mynanday saualdarym bar. Artyq bolsa keshirim súraymyn.
Nege siz ylghy bireuding kólenkesinde jýresiz. Boy bar, oy bar, talant bar degendey...

Boyym bar, 187 santiymetr. Qazaqty oyatsam degen taghy da bir oiym bar... Eshkimning kólenkesiende jýrgim kelmeydi.

Jalpy men baqytty adammyn. Óitkeni kezinde myqty azamattarmen júmystas boldym. Mәselen, әrtýrli jyldary myna kisilerding orynbasary bolyppyn. KazGU jurfagynyng ataqty 5-jataqhanasy studenttik kenesining tóraghasy Ermúrat Bapi, Qazaqstan Respublikasy Jastara isteri jónindegi Memlekettik komiytetining tóraghasy Imanaghaly Tasmaghambetov, RNPK basshysy Ákejan Qajygeldiyn, RNPK atqaru komiytetining tóraghasy Ghaziz Aldamjarov, JSDP tóraghasy Jarmahan Túyaqbay men qazirgi JSDP «AZAT» teng tóraghasy Bolat Ábilev. Árqaysysy jeke bir kitapqa layyqty azamat. Árqaysysynan bir nәrse bolsa da ýirenuge tyrystym.

Sosyn adamdar da eki týrli bolady ghoy. Biri kólenkesin týsiredi, al biri sәulesin shashady.

- Jarmahandy qaytesiz, ol ispisannyy variant. Al Butya tek Jandosovty oilaydy, yaghny KazKom degen sóz. Siz solardy qaytesiz?

Jәkendi «ispisannyi» dep sanamaymyn, ol mening «ispytannyi» әriptesim. Ábilev pen Jandosovpen de birge talay synnan birge óttik. Kazkom degen estuimshe jaqsy bank, biraq onda mening shotym joq.

- Preziydenttik saylaugha óziniz týse alasyz ba, әlde aqsha jetpey me?

Preziydenttik saylaugha kez kelgen qazaq týse alady.

Alayda, meninshe, kelesi preziydenttik saylaudyng bolu-bolmauynyng ózi neghaybyl. «Elbasy» degen mәrtebe resmy týrde bekitildi. Núrekeng sol «doljnosty» iygerip, sol beymaza saylaudy uaqytsha doghara salatyn siyaqty. Neghylady basqa bireumen aitysyp, talasyp. Onyng ýstine manayyndaghy jaghympazdary da «dúrystap» aqyl-kenes beretin shyghar.

Shynymdy aitsam, kóp aqsham joq. Bir әiel men ýsh balamdy asyraugha jetedi. Saylaugha jetpeytin shyghar. Biraq songhy kezde biz siyaqty partiyagha kómektesip jýrgen qaltaly azamattar bar. Qoghamdyq júmysqa sol qarjy jarar...

- Án salyp, óleng aitady deydi Sizdi. Aytyp jýrsiz be?

Shygharyp jýrmin, aityp ta jýrmin. 20 shaqty әnim bar, Dostarym biledi. Bir toptamamdy әzirlep qoydym. Alayda keybir ólenderim ashylau. Baspalargha úsynyp kórermin.

Ánderimdi de diskige jazbaq oiym bar. Biraq onyng da taghdyry qiyndau bolar. «Habardyn» bir basshysy, kezinde studenttik jataqhanada bir bólmede bes jyl birge túrghan Serik Abbasov dosymnyng sol sharua qolynan kelmey qoydy әiteuir. Jaqynda qaytys bolghan Dosymov Tabyldyng kebin kiyip qalmayyn dep oghan býgin taghy da zvondap qoydym. Biraq bayaghy Abbasov - sol Abbasov...

Myna bir ólendi qabyl alynyz:

Bolghaysyn, balam

nemese úlgha ósiyet

Sharlasang shaqyrymdy,

Qysamyn taqymymdy.

Ózine balam býgin

Aytamyn aqylymdy.

Atadan bata almaghan

Teksizdi kim qoldaghan?

Qúdaygha qúl bol, balam,

Últyna úl bol, balam!

Bilimning ashqany - baq,

Tarihtyng dastany úzaq.

Oyatar oi-qiyaldy

Kitapty jastanyp jat.

Jalghyzgha - myng bol, balam,

Jauapqa- tyng bol, balam.

Jalghangha - shyn bol, balam,

Ýlkenge - jym bol, balam.

Kirpishin qashap Eldin,

Erligin jasap Erdin,

Úlynnan keyin qalyp

Ákeden asa bergin.

Jetkizer biyikterge

Túghyryng - Túran-Dalan.

Otanyng - dúghan, balam,

Kitabyng - «Qúran», balam!

Minezdi jóndep kórgin,

Kerekse tentek bolghyn.

Úiqygha kóp berilmey,

Kýn-týni sergek bolghyn.

Babalar eldi qorghap

San myng qol jasaqtaghan.

Úranyng - "Qazaq", balam,

Bolghaysyng azat, balam!

Jamanmen úryspaghyn,

Bolmasqa - tyryspaghyn.

Tektilik - yrys-baghyn,

Boyyndy tik ústaghyn.

Senbe sen eshqashanda

Sózderge bylshyldaghan.

Jasynnan qylshyldaghan

Bolghaysyng shynshyl, balam!

Qazaqta - kýsh bir tuma,

Ie bol týs-syrtyna.

Shýbәli ermey sózge,

Birdey bol ýsh júrtyna.

Jyghatyn tek jalghyzdy

Senbe tek kýshke, balam.

Túzaqqa týspe, balam,

Araqty ishpe, balam.

Qazaqtyng boldy ma eken

Kezderi qorlanbaghan?

Bolghaysyng Tarlan, balam,

Eline - qorghan, balam!

Qayteyin kóz bergesin,

Túrpatyng ózgermesin

Ózine sóz erse de,

Ákene sóz kelmesin.

Anaday shartarap bar,

Ol barda shalqalap qal.

Sheshendi Mekke jaqqa

Jeti ret arqalap bar!

Inige iyinaghash bol,

Aghagha - adalbaqan,

Ózine - qatal,balam

Sózine - adal,balam

Biregey oiyng bolsa,

Qarama jaytqa, balam.

Aytqannan qaytpa, balam,

Ótirik aitpa, balam.

Adasyp jýrseng eger

Salady jónge baban.

Jamandyq kórme, balam

Oza ber tórge, balam

Armandy kóksep kel de,

Jete ber kóp shepterge.

Ózine aitqan sózdi

Jetkizshi shópshekterge.

- Songhy oqyghan kitabynyz qanday? Tek «Abay jolyn» oqyp edim dep aitpanyzshy!

«Abay jolyn» aittynyz. Osydan biraz uaqyt búryn katalajkada Tólen Toqtasynov, Asylbek Qojahmetov ýsheuimiz bir kamerada jatqanbyz. 10 kýn. Zamanbek pen Altynbekti eske alu rәsimin úiymdastyrghanymyz ýshin. Sonda Asekeng súrady: «Qazaq tilin ýireneyin. Neden bastayyn?», - dep. Mening aitqanym bar emes pe «Abay jolynan basta!», - dep. Qaydan bileyin Asekenning tastay ekenin! Ertenine kómekshisi alyp keldi sol kitapty! Asekeng dauystap oqy bastady! Árbir «qiyn» (ózi ýshin, әriyne!) sózding audarmasy men maghynasyn kamerada birge jatqan Tólen ekeumizden súray bastaghany! Onsyz da byt-shyt bop jatqan bizding mazamyzdy alyp boldy! Onyng ýstine semeylik Tólen men araldyq Ámirjan keybir sózding etimologiyasy jóninde aitysyp qalatynyn qaytersiz! Dialekt degen bar emes pe!

Sondyqtan «Abay jolyn» sol kýnderi taghy da Asekenmen birge oqugha tura keldi. Aytpaqshy, Abaydyng da katalajkada jatqan jeri bar ghoy sol kitapta. Men ashyp qalsam, sol jerding túsyna týsippin. Keshiriniz. ózimdi sol sәtte Abaymen birdey sezindim!

Mening otbasylyq dәstýrim bar. Bir-eki aptada  bala-shaghamdy kitap dýkenine aparamyn. «Fantastika men detektivten basqanyng bәrin alyndar!», - deymin.

Jas keldi me, bilmeymin, songhy kezde әdeby klassikagha qayta oralyp jýrmin. Getening «Faustyn» әdemi ghyp shygharypty, sony aldym, erterek oqyghanbyz. Búl joly basqasha әser aldym. Ásirese, sol kitaptaghy Mefistofeli bizding Qazaqstanda jýr me qazir dep oilap qaldym. Sonyng azghyrghanyna kóngen qanshama faust jýr aramyzda!

Múqtar Maghauinning tandamalysy, qazaqtyng kózi tiri úly aqyny Esenghaly Raushanovtyng «Qústar bizding dosymyz» degen  kitaby, Ábish Kekilbaev «Ýrker» - songhy oqyghanym osy.

- Oppozisiyada biraz jýrsiniz. Sondaghy adamdar turaly oiynyz.

Oppozisiyada jýru onay emes. Sondyqtan qoghamda bolyp jatqan oqighalar turaly óz pikirin ashyq aityp jýrgen әrbir adamgha qúrmetpen qaraymyn. Ol ýshin, eng keminde, jýrek kerek!

Alayda, uaqyt ótken sayyn oppozisiya da ózgerdi. IYdeyalyq oppozisiyadan basqa, klandyq, toptyq «oppozisiyanyn» elementteri payda boldy. Yaghni, qalyptasqan sayasy jýieni emes, belgili bir adamnyng ne toptyng soyylyn soghyp, úpay jinaghysy keletinder. Biraq olar da jalpy prosess ýshin ong qyzmet jasap jatyr. Bir-birining kemshiligin aitu arqyly qoghamdy tazartyp jatyr!

- Biylikke qarsy oppozisiya tek qazirgi biylikting bәrine mәlim osal tústaryn kinәlay bermey, oghan saliqaly qarsy túratynday, eldi sonynan erte alatyn, ailany da, amaldy da mol biletin kýsh bolu kerek dep oilaymyn. Sonymen qosa oppozisiya degenderding maqsattary bir, yaghny el túrmysyn jaqsartu. Biraq әrqaysysy Abaysha aitqanda "bas basyna biy". Olardyng basyn biriktiruding joly qanday dep oilaysyz?

Oppozisiya bir nәrseni úghynsa ghana jeniske jetedi: yaghny mening «provodniyk» bop istep jýrgen Asqar degen klastasym ne oilaydy, ne ýshin dauys beredi, neni qadirleydi, ne ýshin kóshege shygha alady, sony tap basa aluymyz kerek. Mine, sayasy kvintessensiya qayda!

Bas birigu turaly bylay: әrkim ózinshe bolyp, men qazaqtyng basshysy bolamyn, preziydent bolamyn dep mәlimdeme jasau ýshin basqalarmen aqyldasu kerek!

-  Núrsúltan Nazarbaev kezdesuge shaqyrsa ne aitar ediniz?

- Birinshiden, ol kisi men siyaqty sayasy opponentin ózine shaqyryp, «Ámirjan, bauyrym, qalaysyn? El dep enirep jýrgen azamatsyng ghoy, Qazaqstandy jaqsartu turaly kýnde jazasyn. Sol turaly aqyldasayyqshy», - dep, aitatynyna senbeymin. Óitkeni, ol kisining qazirgi kózqarasy mýldem basqasha. Oryssha aitsaq, «on davno zvezdu poymal!». Onyng ýsitne manayyndaghy jaghympazdar tiyisti pikirdi qalyptastyryp qoydy ghoy  bayaghydan.

Al әgәrikәm sonday kezdesu bop qalsa, men Núrekendi últtyq dialogqa, yaghny mәmilege shaqyrar edim. Alysta, jaqynda jýrgen abzal azamatttardyng basyn qosyp, el ishinde bop jatqan jaghdaylargha әdil kózben qarap, bagha beruge shaqyrar edim. Ózin tipti, masqara etip bitken birqaltalyq Parlamentti taratyp, barsha sayasy kýshterdi biriktire alatyn janasha Parlament qúrayyq dep aitar edim. Biraq onday ashyq pikirli, Ámirjanmen kezdesetin býgingi Núrekeng bar ma...

- Pochemu ne podderjaly Kozlova, kandidata preziydenty?

- Ya podderjivai stremleniya y deystviya otdelino vzyatogo Vladimira Kozlova y vozglavlyaemoy im partiy «Alga». My proshly vmeste cherez terniy politicheskogo opponirovaniya rejimu.

No, ya schitai, chto v nyneshnih usloviyah ot demokraticheskoy oppozisiy na predstoyashih preziydentskih vyborah doljen byti edinyy kandidat, kak v 2005 godu, kogda vse my podderjaly Jarmahana Tuyakbaya. Inache my prosto proigraem! V etom plane moy drug Volodya postupil ne slishkom politichesky pravilino. Ne nado, mojet byti, sovetovatisya so mnoy lichno, no poluchiti podderjku u kolleg po demokraticheskomu dviyjenii nado bylo by.

- Siz komsomoldan óstiniz. Jas kezinizden bastap sayasattyng dәmin tattynyz. Býgingi qazaq jastaryna kóniliniz tola ma? Qanday liyderlerding atyn atar ediniz? Janbolat Mamay tәrizdi jastargha kózqarasynyz qalay?

- Býgingi qazaq jastary myqty! Rizamyn! 46-daghy mening eng basty oppozisiyalyq partiyanyng bas hatshysynyng ornyna erteng bir jas kelse   men tek quanamyn!

Jalpy oppozisiyada jýrgen biz de myqtap oilanuymyz kerek. 20 jyl boyyna taghynan tapjylmay otyrghan Nazarbaevqa úqsap, óz ornymyzdan ketpey, jabysyp qalsaq ne bolady?

Jas bolsa da, biylikting aldauyna mas bolmay, kerisinshe, erkin oily qazaq jastaryna bas bop jýrgen Janbolatty men syilaymyn әri qoldaymyn.

- Bolat Ábilov turaly qoghamda әrtýrli pikir bar, « jel túrmasa shópting basy qimyldamaydy». Ol kisining qateligi jóninde jәne iygi isteri turasynda ne aitasyz?

-  Kózge týsip jýrgen kez kelgen azamat ótip bara jatsa, shópting basy qimyldaydy. Bolat ta solay. Qateligin bilmedim, kezinde «Otannyn» deputaty boldy demeseniz. Men de kezinde Núrekendik biylikte bolghanmyn, endi ne deysiz? Bolat ta qazaqstandyq biylikti tanudyng ózindik jolynan ótti. Qazir «Azat» JSDP-nyng qúryltayshylarynyng biri. Myqty kómek jasap jatyr.

- Ámirjan agha Siz Qazaqstannyng óz salt-dәstýrine oray japondar siyaqty damyghanyn qalaysyz ba, joq әlde últsyz, teksiz, tek qana altyn izdep, baydy ghana kódeytin AQSh-qa úqsap tәrbiyesiz әlem-jәlem damyghanyn qalaysyz ba? Jәne Múhtar Shahanovtyng biylikke qoyyp jýrgen talaptary qanshalyqty oryndy?
- Japonnyng sushii men kimonosy bar. Harakirii taghy bar. Qazaqtyng odan nesi kem?

Osydan biraz jyl búryn Almatygha bir tanysym kelgen. AQSh Kongressining mýshesi. Ýiimde qymyz ben shúbat ishti, qazy-qarta, jal-jaya jedi. Bardy da talay jyl bala taba almay jýrgen amerikandyq jengemizge úl tapqyzdy! Qazaqtyng «sushii men sorpasyna» búdan artyq qanday nasihat kerek (men әzirshe tek qazaqtyng dastarqanyn aityp túrmyn).

Múqang mening dosym, syilaymyn. Birge últtyq mәselelerdi kóterip kelemiz.

Bir tolyqtyruym bar - mәselening bәri tek til arqyly sheshilmeydi! Qazaqsha sóileytin әkim qazaqsha sóileytin adamnan para ala berse ne ózgeredi elde?

Sony oilauymyz kerek!

Jalpy men aitar edim - bolashaq últyq iydeyada! Gete men Geyneni, Merejkovskiy men Berdyaevti, Maghjan men Ahmetti oqynyz! «Men - qazaqpyn!» dep aitatyn jalghyz Júban men Safuan emes. Qoryqpayyq, bireuding namysyna tiyip ketedi dep. Qazaqtyng namysy 1986 jylghy Jeltoqsanda taptalyp qalghan. Onyng kótergen eshkim joq әli!

- Siz talaydan beri Jarmahan Túyaqbaevpen birge jýrsiz. Jariyaly telefon tyndaularyboldy ghoy, ol Aqordadan aqsha aldy degen. Nege ol kisi ketpeydi oppozisiyadan? Nege siz ony qolday beresiz?

- Jahang turaly jogharyda aittym. Ózining jyly ornyn óz erkimen tastap, eng jogharghy biylikke synyn aitatyn adam bolsa, qazir sonyng әriptesi bolugha dayynmyn! Al «proslushkalar» deysiz be... Men biletin Jahannyng el aldynda ary taza.

Biz de biyliktegi azamattarmen aralasamyz. Asqa, toygha baramyz, kezdesemiz, pikir alysamyz. Ol qylmys pa?

- Ámirjan myrza, orys tildi qazaq ózining Otanyn, halqyn sýie ala ma? Onyng patriottyq sezimi ashyluy mýmkin be?

- Bayaghyda Leninning júbayy Nadejda Krupskaya aitypty, «naghyz intelliygent eng keminde ýsh til bilu kerek» dep. Naghyz qazaq ana tilin, orys tilin, aghylshyn jәne qytay tilin bilu kerek!

Qazaq tilin bilude «interes» bolu kerek. 11 jasar qyzym 159-gimnaziyada oqidy. Qazaqsha. Sony mashinamen  aparyp, alyp kelgende orystardy kóremin, balalaryn sonda oqytady. Mine, qazaq tilining bolashaghy qayda jatyr!

Ýsh balam qazaqsha oqyp jýr,  prinsipti týrde shetelge jibergen joqpyn! Óz tildik ortasynda óssin dep. Qazaq tilining bolashaghyn oilaghan son.

- Keyingi kezderi "Azat" JSDP-nyng últtyq mýddelerge aralaspauy bayqalady. Oghan dәlel bir ortalyqqa birigip júmys jýrgizip otyrghan qoghamdyq úiymdardyng qatarynda (Aqordalyqtar)keshiriniz "Azattyqtar" joq. Osy turaly ne aitasyz.
Sizderdi kim qarjylandyrady? Aylyq almay júmys isteu mýmkin emes qoy myna zamanda. Álde jinap qoyghan aqshalarynyz bar ma edi?

- Últtyq problemany kótermegen partiya osydan bes jyl búryn «Qazaq últyn janghyrtu» turaly tújyrymdama qabylday ma? «Núrotanda» sonday qújat bar ma?

Biylikting manayyna biz beyshara bolyp barmaymyz, barsaq teng terezeli әriptes bop, Siz aityp jatqan «bir ortalyqqa birigip jýrgen» úiymdardyng qyzmetine aralasamyz. Óitkeni, «Núrotandy» synaymyz dep biz OTANDY synamaymyz!

Aqsha turaly jogharyda aittym. Aqshagha tәueldi bolghan demokrat demokrat emes!

-  Ámirjan myrza, assalaumaghaleykum! Sizder biylikting «kormushkasynan» jem jep otyryp ózderinizdi "oppozisiyamyz" deuge úyalmaysyzdar ma?
Sizder sózben ghana qazaq últyna qamqorshy bolyp kórinip, al is jýzinde basqasha әreketteriniz arqyly teksiz, ashkóz biylikting istep otyrghan týkke túrghysyz tirshilikterin aina qatesiz qaytalap otyrsyzdar, nege olay?

- Men elimning aldynda arym taza qazaqpyn. Qaydan aqsha kelip jatqanyn ýidegi jengeniz (bәlkim, kelininiz bolar) jaqsy biledi. Osy kýnge deyin biyliktegi bireuding aldyna baryp, «bershi» dep aitqan joqpyn. Sýiip qosylghan jalghyz әielim «berish» bolghan song solay boldy ma, bilmeymin.

Eger de Siz bizdi biylikting tirligin aina-qatesiz qaytalap jatyr dep oilasanyz, erteng bizding kensege keliniz, ne telefon soghynyz. Betpe-bet sóileseyik, pikir almasayyq.

Almaty qalasy, Qajymúqan kóshesi, 70, 2965222 nemese mening jeke telefonym  77017442574

-  Sizdi biylikpen auyz jalasyp jýr degendi kóp estiymiz, ras pa sol?

- «Jalasugha» layyqty auyz bolsa, ne tәiiri. Qazirgi bireuding bir jerin jalap jýrip, kýnin kórip jýrgen biylikting býgingi ókilderimen mening auyz jalasuym qiyn bolar. Biraq, jogharyda aitqanday kezdesip túramyz, olardy da «Ózgerinder, mәngilik osylay jýre bermeysinder!» dep ýgitteymiz keyde.
- «Ministr bol», dep shaqyrsa barasyz ba? Nege barmaysyz? Qashanghy osylay jýre beresizder?

- Shynymdy aitsam, memlekettik qyzmetti saghynam. Sol kezdegi tirligimdi jaqsylyqpen eske alam. Alayda, «bir adamnyng qúly bol» degen prinsippen bastyq bolghym kelmeydi! Elge, Alashqa qúl әri úl bolghym keledi!

- Ortaq kandidat kim bolady? Óziniz bolmaysyz ba? Ertisbaevtyng ózi sizdi moyyndap edi ghoy, kandidat bola alady dep. Álde onymen de jaqsysyz ba? Jalpy oppozisiya biylikpen qalay bolu kerek?

- Ortaq kandidat bolady, saspanyz! Men Jarmahan men Bolatpen aqyldasam. Basqa da jigitter bar. Olarmen de aqyldasam. Ertisbaevtyng men turaly pikirin bilemin. Ol aqyldy jigit, biraq bir kemshiligi - rejimning standartynan shygha almaydy. Qaytsin...-

-  Bizding Shyghysta sizding Mahat degen bir kurstasynyz turaly bir әngime bar. Sizding ininizdi Qazaqstan kanalynan júmystan sol shygharyp jiberipti deydi. Ol ras pa?

- Mahat Sadyqovty syilaymyn. Kurstaspyz. Dos bolghanbyz. Qazir dospyn dep aita almaymyn, óitkeni mening biraz kurstasym, «Habardaghy» Abbasov siyaqty, qazir biylikke bir taban jaqyn. Olardy synamaymyn. Árkim óz qalauynsha kýnin kórip jatyr. Mening qazaqqa aitar úranym «Kýn kórmeyik, kýn jasayyq!».

- Ras bolsa da, moyyndaytyn adamdy kórip pe eding búl jalghanda? (Jogharydaghy saualgha aitylghan pikir. Redaksiya)

- Jaratqandy moyyndaymyn. Ákeme jәne shesheme rizamyn. Basqasyna tek syilastyq arqyly qaraymyn!

- Sayttyng bastyghy Aydos ekenin bilemiz. Ol Altynbekting aghayyny. Sizding Altynbekke kózqarasynyz?

- Aydos Sarymovty qazaqtyng bir myqty intellektualy dep bilemin. Myna saytqa qanday qatysy baryn ózi biler.

Altynbek bolsa, mening zamandasym. Biylikte boldy, sayasattyng biyigine shyqty, Aqordagha karsy shyqty. Oppozisiyada birge boldyq.

2004 jyly «Aqjol» sayasy oppozisiyagha ashyq shyqty. Men sonda bardym jigitterge, óz ayaghymmen bardym, qoldadym. Sonda Altynbekke bir sóz aitqanmyn: «2004 jylgha deyin ne boldy, ony Qúdaydyng ózi biler, endi bolashaq, Qazaqstan ne bolady, sony aitayyq» dep. Solay kele jatyrmyn...

- Qazaq tilin bilmey elding parioty bolu qanshalyqty mýmkin? Últynyng salt-dәstýrin mensinbeytin adamdardy eljandy dep aitugha bolama? Balalaryn orys tilinde oqytyp, oryssha tәrbiyelep jatqan biyliktegiler Qazaq tilin tórge shygharatynyna senesiz be?

- Senbeymin. Anda-sanda eldi dýrliktirip túratyn Statistika agenttiginen súrayyqshy: «qay bastyqtyng balasy qay tilde oqyp jatyr?», - dep.-

- Siz Elbasy bolsanyz qazaq tilin audarma til retinde paydalanugha tyiym salugha erik-jigeriniz jete me? Jalpy Memlekettik tildi neshe kýnde tolyq kýshine mindiruge bolady?

-  Birneshe kýnde.

- Býgingi oppozisiya basshylaryn júrtshylyq bile bermeydi. Oblys ortalyghyndaghy joldastary, tughan audan-auyldary ghana biledi. Eldi jii aralap jýretinder osylay deydi. Jany bar sóz. Al Ghalymjandy shettetip tyndynyzdar, ne ýshin? JSDP, basqa at qúryp qalghanday, bayaghy "Azattyn" atyn aldy, sonda búrynghy azattyqtarday ne bitirdinizder? Túyaqbay bir sózinde «Nazarbaevtan eshbir artyqshylyghym joq» degen edi, endi «jeltoqsandyqtardy Úly Otan soghysyna qatysqandargha tenestiru kerek» dedi, ol qay «janalyghy»? Soghysta qaza tapqandardyng aruaghynan attau, tirilerdi kemsitu emes pe? Qalay dәleldese de, ol soghysty Jeltoqsan kóterilisi dengeyine týsiru - oisyzdyq!

- Qazaqstan demokratiyasy tarihynda Ghalymjannyng óz orny bar. Týrmede otyryp, amnistiya súramay, minez tanytqany bar. Onday qasiyet kez kelgen adamnyng qolynan kele bermeydi! DVK-ny qúrdy, rejimmen kýresti.

Jarmahan agham turaly aitatynymdy jogharyda jetkizdim.

- Ámirjan, oppozisiyagha qalay óttin, ne sebep boldy. Ekinshi, osy oppozisiyada Marjan Aspandiyarova degen әielden basqa betke ústar nәzik jan joq pa ózi?! Butya da, sende sol әieldi dedektetip, jandarynnan tastamaysyndar, qayda barsandar da alyp jýresinder. Onyng últy tatar, búrynghy kýieui orys Yuriy Moroz degen orys, odan eki úly bar dep estidik. sol әielding qazaqqa jany ashidy degenge eshkim de sene qoymaydy, óitkeni kәpirge túrmysqa shyghyp, kәpirden úrpaq kórgen, әri últy da basqa jannyng qara qazaqqa jany ashuy ekitalay emes pe.

- 1997 jyly 22 jyl boyyna bir mekemede orynbasar bolghan әkem qaytys bolarynyng aldynda «jekeshil emes, memleketshil bol!», - dep ósiyet aityp edi. Sol ósiyetti arqalap ótemin. Balama da sony aityp kelemin.

Ómir boyy oppozisioner bolamyn dep oilaghan joqpyn. 1997 jylgha deyin biylikte boldym. El ýshin tirlik jasaugha tyrystym. Sonday biyikte jýrip, ne bir syrahana ne pәter jekeshelendirmeppin. Memlekettik budjet aldynda arym taza dep taghy aitayyn. Sol kezde biylikte әdiletsizdik prinsipteri oryn ala bastady. Solargha qarsylyghymdy bildirdim. Bildirip kelemin. Aman bolsam, biylik ózgermese, sol pikirimdi bildire berem!

Marjan - qazaqtyng abyroyly qyzy.

- Assalaumaghaleykum Ámirjan myrza. Sizdi kópten beri bilemiz. Oppozisiyadaghy eng eski oppozisionersiz. Sizder 2004 jyly ghana kýshti boldynyzdar. Artynan bir-birinmen qyrqysyp kettinizder. Bәrine Bәimenovti kinalaysyzdar, «satylyp ketti» dep. Odan keyinde «JSDP» men «Naghyz Aqjol» birese birigip, birese ajyrasyp, elding basyn qatyrdy. Sizder oppozisiyada tek biylikke kelu ýshin jýrgen siyaqtysyzdar. 2004 jyly men studentpin, Sol kezde biz studentter Aqjoldy qoldadyq. Ar jaghyn óziniz bilesiz ne bolghanyn. Nege sizder bәriniz birigip el qamy, últ qamy ýshin júmys jasamaysyzdar. Sizderdi tek saylau aldynda ghana kóremiz. Osyghan jauap berseniz.

- Biz osy jyldary, Siz aitqanday, qyrqysqan joqpyz. Oppozisiyada ne bar qyrqysyp, talasatynday? Álihan kelsin bizding qasymyzgha! Songhy jyldary shyn mәninde partiyalyq tirlik jasap jatqan kim ózi? Bizding «Azat» JSDP, 1 million qol jinady, qanshama shara ótkizdi.

Bir adamgha baghynyshty bolghan jýieni ózgerteyik degen úranmen birigeyik. Bәrin shaqyramyn!

- Demagog Janbolat Mamayga kózqarasynyzgha karap shamalarynyz ben oi- órisinizdi bilip qaldyq.

- Mamay - malades! Jas bolsa da bas bolyp jýrgen azamat! Ol turaly pikirim myqty. Osydan 25 jyl búrynghy Ámirjan Qosanovqa úqsaydy!

- Ábeke, neshedesiz? Shash nege aghardy sonsha?
Ókinbeysiz be oppozisiyagha ketkeninizge? Tym jaqsy әkim ne ministr bolatyn jigitsiz ghoy. Bizding Qyzylordagha bolsanyz orys tilin qaydan ýirendiniz? Áyeliniz orys degen sóz ras pa?
Ermúrat Bapy sizdi nege sonsha jek kóredi? Kóre almay ma, onyng antiykishijýzdik maqalalaryn qalay qaraysyz? Siz de naymanshyl bop ketkeniniz be?

- Ákem 59 jasynda ómirden ótti. Qartayghansha shashy qap-qara bolatyn. Barlyq «problema» naghashylarymda. Shesheme aitqanmyn, «sening inilerinning kesiri, 20-dan keyin shashy agharghan», - dep (qaljyng ghoy).

Sheshem aqynnyng apasy, sonyng bir sózi. «Búryn sen sheneunik bop jýrgende elge barsam tórge shygharatyn. Biraq seni qorqyp shagharatyn, qazir de shygharady tórge, biraq qoryqpay, syilap shygharady tórge».

Halyqtyng sanasy hәm syilastyghynyng tórinde otyrghym keledi.

Áyelime osydan 21 jyl búryn qosylghanmyn. Mening biluimshe, qazaq. Kishi jýz, ruy berish. Atyrau oblysy, Inder audany, Kulaginnen.

Ermúrat Bapy meni jek kóru ýshin oilanu kerek! Óitkeni meni «Ábez» dep syilaytyn eki qazaq bar. Biri - Ereken, ekinshisi - qazir Astanada bir ýlken bastyq.

«Proyty ogoni, vodu y mednye truby» degen sóz bar. Biz Erekenmen otqa da kýigenbiz, sugha da týskenbiz, tek ana «mednye truby» qaldy...

Naymandy, qazaq halqynyng bir bóligi retinde, jaqsy kóremin!

- Qayda oqydynyz?

Klastas dostarynyz bar ma?

Keden odaghy týbimizge jetpey me, Ábeke?

- Qyzylorda oblysy Aral audanyn Sapaq beketinde tughanmyn. Sonda oqudy bastadym. Sosyn әkem qyzmet barysymen Janaqazaly stansasyna kóshken. Sondaghy qazaq orta mektebin bitirdim. Kirov (qazir - Ál-Farabi) atyndaghy Kazaq memlekettik uniyversiytetining jurnalistika fakulitetining qazaq bólimin tәmamdadym. Biraz klastastarym bar. Birnesheui elde. Auyl jaqqa barghan sayyn kezdesemiz. Qazirgi formadaghy Kedendik Odaq Qazaqstannyng týpki mýddesine sәikes keledi dep oilamaymyn.

- Alangha shygha almaytyn oppozisiyadan qazaq ne kýtedi dep oilaysyz? Tipti ýnderinizde shyqpay bara jatqany qalay? Tarap ketu oilarynyzda joq pa? Áreketsiz oppozisiyanyng keregi biylikke ghana dep oilamaysyz ba? Sizding biylikte de júmys istey alatynynyzgha senemin.

- Erteng maghan habarlasynyz da, Siz ben men alangha shyghayyq. Qasynyzgha kem degende 1000 adam ertip keliniz.  Nege biz tarauymyz kerek?

- Qosanov qazaqqa jaq dep oilaymyn. Basqasyn bilmeymin. Sosyn... Ámirjandy Ermúrat jek kóredi degendi birinshi ret estuim.

- Men azat oily qazaqqa jaqpyn. Beyshara, kýnin kórgenine riza bop jýrgen qúldyq psihologiyadaghy qazaqtyng naghyz dúshpanymyn!

Erekeng turaly súraqqa jauap berdim. Býgin ýiine baryp, «sen ekeumiz turaly saualdar kóbeyip ketti» dep, Qarlyghash jengemning shayyn iship qaytamyn».

- Sizdi oppozisiyadan preziydenttike layyqty jalghyz ýmitker dep aitady, biraq siz eshqashan ózinizding saylaugha týsetininzdi ya rastamadynyz, ya joqqa da shygharmadynyz. Eger de qajet bolsa, qoldaushylarynyz talap etse, dayynsyz ba?

- Jalpy preziydent bolamyn degen oy әrbir qazaqta bolu kerek! Ol shalqayyp qalatyn qyzmet emes! Biraq ol qyzmetke barar aldynda demokratiyalyq kýshter qataryndaghy azamattarmen aqyldasam. Shynymdy aitsam, 150 adamnan túratyn Parlamentting qatardaghy mýshesi bolghym keledi.

- Keshegi qarapayym halyqqa týk qajeti joq sammit kezinde Astanada ne Almatyda eng bolmasa bir top adamnyng qoldaryna bir shýberek ústap, «Biz sammitke qarsymyz, bizde demokratiyaya joq!», dep kóshege shyqpauyn nemen týsindiresiz. Jalpy bizding oppozisiyanyng naqty oi-josparlary, atqarmaq is-әreketteri qanday, biz bilmeymiz.Ýide tyghylyp otyryp oppozisioner bolu әrkimning qolynan keledi. Biraq onday «oppozisioner» halyqtyng senimine ie bola almaydy. Mening bir qu dosym aitady, bizding oppozisionerlerding bar ýmiti - «kýn kósemnin» jasynda dep. Siz qalay oilaysyz?

- Sol dosynyzdy kenseme shaqyrugha bola ma? Sóileseyik. Qayda júmys isteydi? Erteng saghat 10-da bizding kensege kelsin. Ekeeumiz, qol ústasyp, Almatydaghy Respublika alanyna shyghayyq. Men óz basym dayynmyn!

- Óte jaqsy súraqtar qoyylghan eken. Osy súraqtargha ashyq jauap beresiz be, Ámirjan myrza?

- Ashyq jauap beruge tyrysyp jatyrmyn. Bilmeymin, qanshalyqty ashyq ekenin. Óz sózime jauap beremin.

- Týrmede uaqyt ótkizu ýshin ermek bolghan qayran «Abay joly» deseyshi!!!! mening bir bilgenim, qazirgi oppozisiya serkeleri de, qazirgi biylikte jýrgen tekeler siyaqty últtyq qúndylyqtargha onsha mәn bermeytin siyaqty. Yaghny basyndaghy «shapkany» «kepkamen» aiyrbastaghannan ne payda? Saylaugha barlyq qazaq týse alady deysiz? onda nege Kozlov degen orysty shygharyp otyrsyndar qalyng qazaq? úyattaryng qayda? Namystaryng qayda? Senderde jetisip túrghan joqsyndar-au soghan qaraghanda?!

- Kozlovty biz óz ortamyzdan biregey kandidat etip shygharghan joqpyz. Mening úghynuymsha, eger de preziydent saylauy jariyalansa, oghan barlyq demokratiyalyq kýshter qoldaytyn bir kandidat bolady!

«Abay joly» - týrmedegi ermek emes, ómirdegi bas kitap!

- Búl jauaptardan keyin, «Qazaqstanda Oppozisiya bar» degen sózge senu mýlde mýmkin emes siyaqty. Al óleninizge kelsek búdan bylayghy uaqyttarynyzda, jazbay-aq, qoyghanynyz jaqsy bolar edi. Qazir qazaq sózin týsinetin jastar kóbeyip keledi. Olar Abaydy tolyq týsinedi. Sizding óleng shala qazaqtargha ghana arnalghangha úqsaydy.

- Men ózim tek qana sa            yasat emes, poeziyada da monopoliya boluyna qarsy adammyn.  Mening ólenim únamasa, oqymay-aq qoyynyz. Maghan da myqty dep jýrgen keybir aqynnyng ólenderi únamaydy...

- Óleniniz únady, balama basyp shygharyp berem.  Bir  ghana tilek, kishi jýzdi qoldashy ainalyyn, sen songhy kezde sol jaghyn úmytyp bara jatqan siyaqtysyn.

- Ólenime degen niyetinizge rahmet. Balanyzgha menen sәlem aitarsyz!

Men - Qazaqpyn! Rugha bólinu, yaghny traybalizm tek qolynan is kelmeytin jigitterding jóni dep oilaymyn.