Kýni keshe ghana Qazaqstan Jazushylar odaghynda plenum ótti. VI Plenum. 800-ge juyq mýshening 80-ge juyghy jinalghan alqa-qotan jiyn túp-tura 5 saghatqa sozyldy.

Plenumnyng qarauy tiyis qos mәselening biri: Jazushylar odaghynyng kezekti qúryltayynyng uaqytyn belgileu; ekinshisi, songhy 5 jylda odaq oryndaghan júmystardy jiyntyqtau bolatyn.

Degenmen, odaqtaghy oy talas qyzyp, jaryssózge shyqqan jazushylar JO-ny 22 jyl basqaryp kelgen Núrlan Orazalinge jeke arazdyqtaryn da, oghan degen jeke razylyqtaryn da bildirip jatty.  Al Núrlan Orazalin Jazushylar odaghyn 22 jyl basqarghanyn aita otyryp, kelesi saylaugha kandidaturasyn úsynbaytynyn birden aitty.

Sóitip, eski odaqta jana tóragha saylanatyn boldy. Plenum mýshelerining 5 saghatta bir keliskeni – jalpy Qúryltaydy 12-Nauryzgha belgiledi. Siezd sol kýni ótedi. Jana tóragha sol kýni saylanady.

Sonymen Jazushylar odaghyna jana tóragha keledi. «Tóragha Pәlenbay bolady eken, joq Týgenbay bolady eken» degen gu-gu ósek qazir jazushy qauymnyng ortasynda qyzu talqylanyp jatyr. Árkim ózinshe pikirde.

Bizdegi qalamger ortada jas qalamgerler kóbine kóp agha buyn qalamgerlerding tasasynda qalyp qoya beretini belgili. Olardyng ýnine qúlaq asyp jatqan kim bar deysiz, taghy. Odaqtyng tóniregindegi eki-ýsh jigitti aitpaghanda, jaghday solay.

Dese de, biz búl joly saualnamany dәl osy orta buyn men jas buynnyng arasynda jasaghandy jón kórdik. Búl jana buynnyng pikiri. Kenestik kesir iydeologiyadan sanasy azat buynnyng pikiri. Al saual mynau: Odaq tóraghalyghyna kim kelse de, siz jana tóraghadan qanday janalyq kýtesiz? Odaqqa qanday reforma jasaluy kerek? Odaq jayly oiynyz qanday?

Jazushyny ósiretin odaq emes...

Quandyq Shamahayúly, QR mәdeniyet qayratkeri, jazushy-audarmashy:

- Qazaqstan Jazushylar odaghynyng sovet zamanyndaghy dәuirin saghyna eske alushylar kóp. Ol jyldar shynymen de qazaq-sovet jazushylarynyng altyn dәuiri boldy. Endi, ol dәuir qayta kelmes, Jazushylar odaghy saqtalyp qalsa da dәl solay «oynap kýlmes». Ony tәuelsizdik jyldarynda kózben kórdik qoy. Jalpy, naryqtyq ekonomikanyng qatal zanyna qalasang da, qalamasang da baghynuyna tura keledi. Qazirgi oqyrman keshegiden ózgeshe. Sebebi, tandau kóp. Álem әdebiyetining inju-marjandaryn audarma arqyly ghana emes, týpnúsqadan tikeley oqityndardyng qatary da ósken. Búghan say talgham da biyiktep barady. Odaqty jelep-jebep kelgen kompartiya da, onyng qyzyl iydeologiyasy da qúrydymgha ketken. Sonda da dem berip osy kýnge deyin jetkizgen qazirgi ýkimetke jazushylar alghys aitulary kerek shyghar.

Ýkimet jazushylardyng kitaptaryn az taralymmen bolsa da shygharyp keldi, ótken jyldan bastap qalamaqy taghayyndady. Endi, osydan  artyq qamqorlyqty eshbir memleket jasay almaydy. Jasaugha yqylasy da kórinbeydi. Jazushylar odaghy ózi sekildi qoghamdyq birlestikter sanalatyn Qazaqstan Assambleyasy jәne «Núr otan» partiyasy sekildi  úiymdarmen bәsekelese almaydy. Shynayy jaghday osynday.

Olay bolsa, Jazushylar odaghynyng basshylyghynan Núrlan Orazalin ketkennen ózgeretin dýnie shamaly. «Bayaghy jartas sol jartas» bolyp qala beretin shyghar. Búl mening subektivtik pikirim. Mening aitqanym kelmey, mýlde basqasha baghyt alyp ketse әriyne, quanamyn.

Ótken plenumda aitylghan syndargha nazar audarylghany dúrys shyghar. Degenmen, jazushylardyng odaqqa qarap qalghan nesi bar? Jazatyn shygharmalaryn odaqsyz da jazyp, jasay berulerine bolady ghoy. Odaqtyng qajettiligi, shygharmashylyq orta bola alatyndyghy bolsa kerek. Múnday orta әr jazushy ýshin mindetti týrde qajet. Biraq, ol býgingidey әlde bir burokratiyalyq apparat emes, shyn mәnindegi shygharmashylyq odaq bolghany abzal.

Jazushylardyng sóilegen sózderinen, jazghan maqalalarynan angharylatyny, odaqqa mýshe 800 jazushynyng bәri keremet yntymaqtasyp ketpegenderi anyq angharylyp túr. Osynshama kóp «qoshqardyng basy bir qazangha syiyp» ketuning ózi mýmkin emesi anyq. Jikke, topqa bólingenderi ashyq kórinip túrady. «Anau anany jaqtaydy, mynau mynany jaqtaydy» degendi syrttay qarap, kórip-bilip túramyz. Olay bolsa, sol mýddeles toptar bas qosyp nege jeke odaq bolyp bólinip ketpeydi? Qyryq pyshaq bolyp, bir odaqqa syiyspay jýrgenshe onasha otau tigip ózara bәsekege týsulerine ne kedergi?

Jazushyny ósiretin odaq emes, baspa isi men kitap sauda menedjmenti  dep oilaymyn. Baspahanalardyng eshbirine  monopoliya berilmey shynayy bәsekelestik orta qalyptasuymen qatar kitap saudasy menedjmenti jetildirilse, qazaq jazushylarynyng arasynan talayy algha suyrylyp shyghary anyq.

Odaq proletariat jazushylardyng basyn biriktirip, sosializmning iydeologiyasyn iske asyru ýshin ashylghan

Aynúr Tóleu, әdebiyettanushy:

- Aldymen bizge Jazushylar Odaghy ne ýshin kerek? Odaq basynda proletariat jazushylardyng basyn biriktirip, sosializmning iydeologiyasyn iske asyru ýshin ashylghan dep esepteymin. Bilemin, Odaqtyng kerek ekenin dәleldeytinder tabylady. Biri әdeby ýderisting baghyt-baghdaryn bilip otyruymyz kerek deytin shyghar, endi biri jazushylardyng imidjin qalyptastyratyn orta boluy kerek degen sebepti aldygha tartatyn bolar. Onda osynyng barlyghyn jýzege asyra alatyn, menedjmentten habary bar, naghyz úiymdastyrushy tóraghalyq etui tiyis. Qalamgerlerding qoghamdaghy orynyna qatysty zamangha sәikes әreketter jasaluy tiyis. Jazushy degen belgili bir jiyn-toylarda әdemi sózderdi monshaq sekildi tizip beretin, jay kezde eshkimge keregi joq múrajaydaghy eksponat sekildi bolmauy kerek.

Ádebiyetti tiptik beyne degen bar ghoy. Odaqtyng tóraghasy dese, bizding oiymyzgha agha buyn, tipti aqsaqal buyn keledi. Nege? Jas qalamgerlerding әlgi atap ótken eki buyngha sózi ótpeytin bolghandyqtan ba?

Tóragha saylau, Jazushylar Odaghy, qalamgerler mәselesi - aita bersen, tausylmas jyrday. Biraq qoghamgha mәsele emes, nәtiyje kerek. Ary-beri tartqylaghannan biz myqty әdebiyet jasay alamyz ba, әlde uaqyt joghaltamyz ba? Býgingi oqyrmannyng talghamyna say enbek jazyp jatqan jazushylardan bәlkim oqyrman beyhabar shyghar. Nege Odaq myqty jazuyshylardyng imidjin qalyptastyryp, shygharmalaryn trendke ainaldyrmaydy. Kýlkili bolsa da, men endigi tóraghadan osynday janalyq kýtemin.

Jas qalamgerlerdi shetelge tәjiriybe almasugha jiberuding jolyn qarastyrsa

Tilek Yrysbek, jas aqyn:

- Qazaq әdebiyeti ne sebepti әlemdik dengeyge kóterile almaydy nemese әlem oqyrmandary qazaq jazushylarynyng shygharmalarymen ne sebepti tanys emes degen syndy әbden jauyr bolghan saualdardyng kópten beri kópting oiyn mazalap jýrgeni  anyq.  Jәne, qit etse boldy oghan Jazushylar odaghan kinәlәy jóneludi әdetke de ainaldyryp alghandaymyz. Áriyne, búl qayshylyqtardyng tuyndauy bir jaghynan dúrys ta shyghar, biraq qúdayym-au býginde biz HHI ghasyrda ghasyrda ómir sýrip jatyrmyz ghoy (Jәne, osy tústa postkenestik el ekenimizdi taghy bir mәrte eske sala ketkim keledi), Qazaq әdebiyeti ne sebepti damymay otyr? Bylaysha aitqanda, nege bizding әdebiyet әlemdik kenistikte joq?

Jauabyn ózimning subektitvti pikirimmen bildiretin bolsam onyng jauaby qarapayym ghana, yaghny bizde onday jazushy joq! Jәne, aldaghy uaqytta osy jýieni betke alyp  kete beretin bolsaq payda boluy da ekitalay! Sebebi, bizde әdeby agenttikter әli qalyptaspaghan. Sondyqtan, Jazushylar odaghyna myng jerden bastyq kelse de, әdeby agenttikter qashan júmysyn bastamayynsha, oghan jarnama júmysy jasalmayynsha, jazushylarymyz jurnalist bolghany bolghan. Sondyqtan, aldaghy uaqytta odaqty óz tiziginine alar, ainalyp keteyin qúrmetti bolashaq «tóragha» egerde ghalamtordan habarynyz bolyp, osyny oqyp otyrsanyz sizge myna bir ótinishimdi aita ketkim keledi. Tym bolmaghanda jylyna bir mәrte keudesinde sәulesi bar-au dep topshalaghan talantty jastardy shet elge bilim asyryp, tәjiriybe almasugha jiberip otyrudyng amalyn qarastyrsanyz.

Sebebi, amerikandyq aqyn Tomas Sternz Eliot «әrbir jana buyn ózining әdeby synyn qalyptastyru kerek nemese әrbir úrpaq ónerge óz túrghysynan keledi, oghan óz talaptaryn qoyady jәne jana mindetter jýkteydi»,- degen oiyn algha tartqan bolatyn. Mening neni menzep otyrghanymdy jaqsy týsingen bolarsyz dep ýmittenemin.  Eger de sol jas qalamgerlerding ishinde shyn mәninde talantty әdebiyetshi shyghatyn bolsa, sol jaqtyng qalamgerleri ony ózderi aq óz tilderine audaryp alary sózsiz.

Taghy bir aita ketetini, býginde әlemdik dengeydegi danqty kózi tiri jazushylardy, atap aitqanda Mario Vargas Liosany, Orhan Pamukty, Patrik Modinony, Gunter Grassty, Kazuo Ishigurony, Haruku Murakamiydi jәne t.b sol sekildi әlem nazaryn audarta alatyn túlghalardy ýkimet aralasuymen, qalamgerlerimizben baylanys ornatudyn  jolyn qolgha alsanyzdar. Onsyz da, paydasyz is-sharalar men ónimsiz mýshәiralargha ketip jatqan aqsha ghoy. Odan da, audarma mәselesin jýieli qolgha alyp, aldaghy әdebiyetimizding damuyna jana serpin berseniz biz sizge sheksiz rizashylyghymyzdy bildiretin edik.

Jazushylar Odaghyna Jazushy emes, Finansist kerek!

Edilbek Dýisen, jas aqyn:

- Aldymen aitarym, Qazaqstan Jazushylar Odaghynda mening alty alasym-bes beresim joq. Olar Meni, Men Olardy nege izdeuimiz kerek? Árbirden son, baghyt-baghdarynan aiyrylyp qalghan Odaqtan Úly Ádebiyetke qosylar ýlesti kýtuding ózi bekershilik. Auyl arasyndaghy toy-tomalaqtardy úiymdastyrushy úiym deseniz, ol endi bólek әngime. Men kózining núry óship, aibaty qashyp, sýrensiz, tym soraqy kýige týsken Odaqty «Ardagerler ýii» dep qabyldaymyn. Óitkeni, onyng sahnasynan, sahnasy túrmaq ghimarat aldynan biz esty qalghan toptasqan jas aqyn-jazushylardyng birin de kórmeymin. Bes sausaghynyzdy toltyra da almaysyz. Bәlkim, men qatelesip otyrmyn: Odaq ýshin «jas aqyn-jazushylardyn» jas mólsherin esepteu ólshemi mýldem bólek te bolar. Keshegi plenumdaghy sózder synayynan Odaqtyng emes, ghimarattyng ghana kerektigin anghardym.

Maghan deseniz, endigi, Jazushylar Odaghyn týrli-týrli kishigirim klubtargha ýlestirip, taratyp tynu kerek. Onsyz da ol, aghalarymyzdyng az abyroyynyng ózin tógip boldy. Al, jana basshy jayly eshtene aita almaymyn. Bir agham aitady «Jazushylar Odaghyna Jazushy emes, Finansist kerek!» dep. Sonyki dúrys!

Pikirlerdi әzirlegen Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz