Jylanqy bop aldyq. Anau joq, mynau jetispeydi, anda barmadym, mynaghan qolym jetpedi... «Qayghymyz» kóp. Úsaq-týiek dýniyege qol jetkize almay qalsaq – tragediya. Tórt mýshesi sau adam «el siyaqty shet elge barmadym, Parijdi, Londondy, Deliydi kózimmen  kórmedim» dep qapalanady. Al zaghip jan «shirkin, myna jaryq dýniyeni, balalarymnyn, nemerelerimning jýzin bir kórsem, dauysyn estisem» dep armandaydy. Tórt mýshesi sau, auru-syrqaudan ada pende «shýkir», «tәube» dese kerek-ti. Tek tәube dep ghana qoymay ainalamyzda osynday bizding kómegimizge, demeuimizge zәru jandar baryn da úmytpay, olargha bóz jyluy men sóz jyluyn syilap, qúqyqtary men mýddelerin qorghap otyrghanda ghana qogham imanjýzdi bolmaq. Desek te, adamdardyng týr-poshymy ghana emes, minez qúlyqtary da, adamgershilik dengeyleri de әrtýrli. Zaghip nemese tuabitti mýgedek, kemistigi bar balalardyng problemalaryna at ýstinen qarau nemese qanday da basqa múqtajdyqtarynyng boluy qoghamda oryn almaugha tiyis. Nashar estiytin jәne estimeytin balalargha qatysty kóptegen sheshilmegen týitkilder bar. Kópshiligi el qatarly mektepke bara almaydy. Arnayy mektepke barghan kýnning ózinde qúral jabdyqtar, oqulyqtar jetispeydi. Senator Birghanym Áytimova osy taqilettes qordalanghan mәselelerge oray Ýkimet basshysy B.Saghyntaevtyng nazaryna deputattyq saual jariya etip, onda olardyng elimizde bilim alugha birdey qoljetimdilikti qamtamasyz etudi erekshe baqylaugha aluyn talap etti. Deputattyq saual mәtini tómendegidey:

«Qazirgi uaqytta erekshe bilim beru qajettilikteri bar balalardyng sany elimizde 147 396. Olardyng ishinde estu qabileti zaqymdalghandar – 6 357, (mýlde estimeytinder 1 917, nashar estiytinder 4 440), kóru qabileti zaqymdalghandar – 7091.

Jýrgizilgen zertteuler estimeytin balalardyng 70 payyzynyng ata-analarynyng  estu qabileti qalypty ekenin kórsetip otyr. Sondyqtan bolashaqta sau ata-analardan estiytin nemese estimeytin bala tuylatynyn boljau mýmkin emes.

Elimizde estu qabileti zaqymdalghan balalar ýshin psihologiyalyq-medisinalyq-pedagogikalyq kenester, onaltu ortalyqtary, psihologiyalyq-pedagogikalyq týzetu kabiynetteri, arnayy bala baqshalar jәne estu qabileti zaqymdalghan nemese zaghip balalargha arnalghan arnayy bilim beru úiymdary bar. Bar bolghanymen olardyng múqtajyn tolyq qamtu ýshin jetkiliksiz.

Nashar estiytin balalar tap bolatyn negizgi problemalar retinde tómendegilerdi ataugha bolady:

estu jәne sóileu qabileti zaqymdalghan balalardy oqytugha arnalghan oqulyqtardyng jәne әdebiyetting jetkiliksizdigi;

Qazaqstan Respublikasynyng Bilim jәne ghylym ministrining 2009 jylghy 8 shildedegi № 333 búiryghymen bekitilgen estimeytin balalargha arnalghan arnayy týzetu mektepteri jәne arnayy synyptar ýshin ymmen sóileu jónindegi arnayy oqytudyng ýlgi baghdarlamalary júmys istemeydi jәne jan-jaqty pysyqtaudy qajet etedi. Nәtiyjesinde, estu qabileti zaqymdalghan balalargha arnalghan arnayy (týzetu) mektepteri týlekterining kópshiligi ymmen sóilesu tilin mengermegen;

elimizde estimeytin balalar men eresekterding baylanysuy men qatynasuyna arnalghan mamandandyrylghan klubtar, oryndar joq;

surdoaudarma jәne kadrlardy dayarlau boyynsha mamandardyng naryqtaghy qajettiligine taldau jasalmaydy. Mәselen, «Surdopedagogika» mamandanuy Abay atyndaghy Qazaq últtyq pedagogikalyq uniyversiytetinde jәne tek «Defektologiya» mamandyghy shenberinde úsynylghan;

estu patologiyasy bar balalar ýshin qymbat túratyn hirurgiyalyq operasiyalargha qol jetkizu mýmkindigine qaramastan, onaltu sharalary joq, búl múnday operasiyalardyng tiyimdiligining tómendeuine, keyde paydasyzdyghyna alyp keledi;

memlekettik tilde oqytu baghdarlamasy jәne arnayy oqytatyn әdebiyet, qazaq tilinde bekitilgen Daktili әlippesi joq. Últy qazaq estimeytin jәne nashar estiytin balalar orys tilinde oqidy».

Osy aitylghan mәselelerdi eskere otyryp, estu kemistikteri bar (estimeytin, nashar estiytin, keyinnen estimey qalghan) balalardyng zamangha say orta bilim aluyn jappay qoljetimdi boluyn, olardyng eresek ómirge beyimdeluin dúrys úiymdastyru qajet ekenin eske salghan senator B.Áytimova men S. Bektúrghanov deputattyq saualda Ýkimet basshysyna mynanday sharalardy qolgha aludy úsyndy:

nashar estiytinder ýshin memlekettik tilde Daktili әlippesin (ymmen sóilesu tili) әzirleu jәne bekitu;

mýlde estimeytin jәne nashar estiytin balalargha olardyng ómirge tolyqqandy beyimdelui ýshin kәdimgi balabaqshalargha baru mýmkindigin beru, bala baqshalarda tәrbiyeleuding arnayy baghdarlamasy, ymdaugha jәne sóileuge ýiretu boyynsha әdistemening boluy;

ymmen sóilesudi iygergen, arnayy dayarlanghan pedagogtardy shaqyra otyryp, kәdimgi jalpy bilim beretin mektepterde kereng jәne nashar estiytin balalar ýshin synyptar ashu;

nashar estiytin jәne estimeytin balalardyng bilim beruding barlyq dengeylerine, sonyng ishinde tehnikalyq jәne kәsibi, orta bilimnen keyingi jәne joghary bilimderge meyilinshe qol jetimdiligin kózdeytin, arnayy baghdarlama әzirleu jәne bekitu;

estu qabileti zaqymdalghan balalar men eresekter ýshin oqu әdebiyetterin, sonyng ishinde memlekettik tilde әzirleu;

pedagogikalyq qyzmetkerlerdi dayarlaytyn barlyq joghary oqu oryndarynda ymdau tilining negizderin ýiretu boyynsha mindetti praktikalyq pәndi engizu mýmkindigin qarastyru;

nashar estiytin jәne estimeytin adamdar júmys isteui mýmkin mamandyqtar tizbesin (Qazaqstanda múnday tizbe joq) әzirleu jәne bekitu;

osy sanattaghy azamattar ýshin arnayy memlekettik qyzmetter standarttaryn әzirleu jәne bekitu;

әr týrli salalardyng qyzmetkerlerin, sonyng ishinde memlekettik qyzmetterdi kórsetetin qyzmetkerlerdi memlekettik әleumettik tapsyrystyng negizinde ymdau tilining qarapayym negizderine ýiretu boyynsha ýlgi әzirleu jәne bekitu mýmkindigin qarastyru qajet.

Estu patologiyasy bar mýgedekterding әleumettik integrasiyalanuy mәselesin sheshu býkil qoghamnyn, memlekettik jәne ýkimettik emes úiymdardyn, respublikalyq jәne jergilikti dengeydegi mamandardyn, ghalymdar men praktikterding birlese әreket etuin talap etedi.

Deputattar Ýkimet basshysynyng atalghan mәseleni óz baqylauynda ústauyn súrady.

Ádilbek Qaba

Abai.kz