Mәselening bayybyna barmau ma, әlde jalghan namysshyldyq pa, qaydam, әiteuir býkil әlem bizge auzyn ashyp, kózin júmyp tamsanyp otyr dep jyrtylyp-ayrylatyn býgingi qazaqtar arghy-bergi tarihymyzda dýniyadan ótken  túlghalarymyzdyng keybir pendeshilik kemshilikterin, tiipti, últymyzgha zalalyn tiygizgen tústaryn útyry kelgende aita qalsan, seni jýndey týtuge dayar túrady. Ánebir kezde kýni keshe derlik baqilyq bolghan daryndy jazushy Rahymjan Otarbaev ózining oi-tújyrymdarynyng birinde Abay Qúnanbaevqa qatysty qatyp qalghan shet-sheksiz maqtau-madaqqa qayshylau keletin sóz aityp edi, keybireuler úlarday shulap bayghústy talap tastady, qany әbden qarayghan bireuler internette Rahymjannyng kitabyn órtegenderin kórsetipti. Au, Abay jany da, tәni de qylauday minsiz jaratylghan Allataghala emes qoy, aita bersek túlaboyy tolghan min ekenin onyng ózi de aityp edi ghoy. Ol – bir. Ekinshiden, Abay dýniyadan ótkeli qanshama zaman ózgerdi, qogham ózgerdi, adam ózgerdi, jer, su, tipti, isher-as, kiyer-kiyim ózgerdi. Bir adamdy tútas bir halyqtyng ghasyrlar boyghy tabynatyn tәnirine ainaldyryp otyra bersek, qalay damimyz, qalay zamana kóshine ilesemiz,-dep edik taghy bәlege qaldyq. Árkimning ishinde ózine jeterlik bir-bir qap jyny bar, sol jynymyz ústap sol jerde: «Abay  orystar qazaqtyng tilin de, dinin de, jerin de, suyn da  qanshengel ezgige, qorlyq-zorlyqqa salyp otarlauynyng qaynap túrghan kezinde ómir sýrdi. Abay sonyng bәrin kýnige óz kózimen kórip otyrsa da ne ólenderinde, ne qarasózinde sol otarshyldyq qorlyq-zorlyq turaly bir auyz sóz aitpaghany qalay? Al Múhtar Áuezovtyng «Abay jolynda» ol әkesimen jaghalasyp, әkesimen kerildesip jýrgen bireu ghoy» dedim kýigennen. Endi qayran Maghjan Júmabaevtyng Kenestik Reseyding tirilerge arnalghan tozaghyna týsuine M.Áuezovting sebepshi bolghany turaly naqty derekti aitamyn dep aqyn M.Shahanovtyng basy daugha qaldy. Búl dau  Qazaqstan Jazushylar Odaghynyng tóraghasy bolyp 22 jyl otyrsa da ketkisi kelmeytin Núrlan Orazalindi ornynan әupirimmen әzer bosatqan Qúryltayynda Múhtar Shahanovtyng Núrlangha baghyshtap aitqan әzil-syqaqqa jaqyndau sóz aituynan bastaldy. Sol Qúryltay kezinde elimizge esimi әigili biraz qalamgerler N. Orazalinning nebir qolaysyzdau is-әreketteri turaly batyryp ta, bipazdap ta aitqan-dy. Al Orazalindi qorghashtaushy keybireulerding M. Shahanovty nysanagha aluyna onyng qazaqsha aitqanda son-a-au bir «it ólgen jyldary» aqyn M. Maqataevqa arnaghan әzil-shyny aralas óleni sebep boldy. Ol búl óleninde Múqaghalidy onyng júrttan bir somnan aqsha jinap almaqshy bolghany ýshin Júqaghaly dep әzildep aitqany da ras eken. Múqaghaly aqyn sol bir somy týspegirdi sol kezde QazMÚU-da oqyp jýrgen birde-ash, birde-toq student bizden de talay súrap alghan. Onyng osy bir әdetin býginde kózi tiri talay qalamgerler aityp ta jýr. «Taz ashuyn tyrnaumen alady» degendey Orazalinning tóraghalyqtan ketkenine әli de kýiinip jýrgen keybireulerding M.Shahanovtyng sonyna týsetindey ol ne qylmys istep edi. Jasyratyny joq Odaq tóraghalyghyn auystyrmasaq bolmaydy, Jazushylar Odaghynyng qadir-qasiyeti qalmay barady dep talay ret maqala da, Elbasynyng atyna qayta-qayta hat ta jazyp jýrip ony ornynan әzer ketirgenimizdi ekining biri biledi ghoy dedik.

M.Shahanovqa tanylghan taghy bir «qylmys» ta oilanbasqa qoymaydy eken. «Aytyp ótken aqynda arman bar ma?!»-dep sol Múqaghalidyng ózi aitqanday M. Shahanov qashanda Ádilet pen Aqiqat jolynda aitaryn aityp ótetin aqyn. IYә, Maghjan Júmabaev ózin NKVD ústap әketip baratqanda jan jary Zlihanyng qúlaghyna ózining tútqyndaluyna Múhtar Áuezov sebep bolghanyn sybyrlap aityp ýlgiredi. Ony sol Zliha apamyzdyng ózi Mәskeuden shyqqan kitabynda jazghan. «Aqiqatyn aitpasa, tarihattan ne payda?» dep kemenger shayyr Ábubәkir Kerderi aitqanday M.Shahanov sol kitaptan ózi oqyghan osy aqiqatty aitamyn dep taghy bәlege qaldy. Au, sonau 1986 jyldyng jeltoqsanynda orys soldattary aq qar, kók múzdyng ýstin qyzylala qan qylyp qazaqtyng úl-qyzdaryn qorlap-zorlaghany turaly aqiqatty Kremliding sezder sarayynda KSRO Preziydenti M.Gorbachevting kózine shúqyp, sanqyldap túryp jer jýzine jar salyp  aitqan da bir ghana M. Shahanov emes pe edi? Sony sol kezde de, odan keyin de dәl Shahanovqa úqsap qay ministr, qay deputat, qay ýkimbas (Ýkimet basshysy) aita alyp edi deging keledi osyndayda. Ony aitpaq týgil sol úl-qyzdarymyzdy sol kýnderi narkomandar, maskýnemder, búzaqylar degender osy kýni ordennen orden, medalidan medali alyp, senator bolghany senator bolyp, balalaryn ministr qoydyryp el aqsaqaly atanyp otyrghanyn da shyqqyr kózimiz kórip otyr. Qazir olardyng osy isi turaly bir auyz sóz aitsaq keybireuler shetimizden M. Shahanovqa úqsatyp talap tastauy bek mýmkin-au, ә!

Óz basym «Ayman-Sholpan» spektaklin kórgen talay adamnyn. «Apyr-ay, myna Múhang (Áuezov) Kótibardy kim qyp qoyghan? Au, Kótibar qazaq jerin Resey basqynshylyghynan qorghap ótken әri batyr, әri bi, әri kiyeli әulie edi ghoy. Myna piesada ony әumeserleu bireu qyp qoyypty ghoy» degenin de estigenmin. Al M. Shahanov osynyng birde-birin oidan shygharyp, ne jala jauyp, ne bir aram pighylmen aityp otyrghan joq. Óz әuliyelerinen góri sheteldikterden mysal keltirsem bilimdirek, kýshtirek bolamyn dep oilaytyn býgingi qazekemder «Platon mening dosym, biraq shyndyq odan әldeqayda qymbat» degendi jii aitudy shen kóredi. Sóite túra, arghysy patshalyq, bergisi Kenestik Reseyding qandy shengelinde ómir sýrgen әigili túlghalarymyzdyng da ózi ómir sýrip otyrghan qoghamgha beyimdelemin dep tura joldan talay ret tayqyp ketken tústaryn azat el bolghannan keyin, onyng berjaghynda «ruhany janghyramyn» dep úrandatyp jýrgende de aita almasaq qalay damimyz, qalay ilgeri basamyz? Qashanda shyndyqty aityp otyru – shyryq búzu emes ekenin, ol tipti әr músylmannyng paryzy ekenin esten shygharmayyq, aghayyn.

Myrzan Kenjebay, aqyn

Abai.kz