Ásili, biz osy «Oybay, pәlen qyldyq, týgilen qyldyq» dep, jariyagha jar sala bermeydi ekenbiz. Onday jarnamagha bas redaktorymyzdan bastap bәrimiz suyq qaraymyz. Alayda, reyting deytin pәlening izine týsken zamanda myna tómendegi shaghyn maqalany jazugha tura keldi.

Birden oiymdy ortagha ashyq salayyn: reyting degen ótirik dýniye. Bizdi «óksheley quyp kele jatqan» әriptesterimiz ókpelese de shyndyq – osy. Reytingti aqshagha satyp alugha da, qolmen shimaylap syzyp shyghugha da bolady. «Zero.kz» bar, basqasy bar, barlyghynda solay. Is – naqty nәtiyjemen ólshenui tiyis. Qoghamdyq sanany ózgertude, qoghamdyq pikir qalyptastyruda, keybir әleumettik mәselelerding sheshiluinde – sizding sózding salmaghy negizgi rólge iye. Qalghany – bos әnigme, qúr aiqay. Bir sózben aitqanda, «haypanutye vse». Trend quu – hayptyng jeteginde ketu – býgingi BAQ-tyng (gәzeti bar, sayty bar, telearnasy bar) sory boldy qazir. «Pәlensheden qúrsaq kóteripti», «týgilensheden tuypty». Odan qalsa, «ananyng siraghy, mynanyng múrny qisyq eken» degen aqparat. Ónsheng tós pen tósekting tóniregin toruyldaghan sarjaghal basylymdar.

«Abai.kz» aqparattyq portaly búl sanatqa jatpaydy. Biz júrt qúsap, reyting quyp aq ter, kók ter bolyp jýrgen joqpyz. Biz sol reytingti aqshagha satyp alghan joqpyz. Biz jylt etkendi jaza salyp, júrtqa: «Biz – birinshimiz!» dep bósken emespiz. Biz haypanutyilardyng dengeyine týsken joqpyz. Qúdaygha shýkir, óz oqyrmanymyz bar.

Biz óz sózimizdi jazdyq. Biz halyqtyng sózin jazdyq. Kerek kezinde qolynda biyligi barlardyng shymbayyna batyryp aityp ta kelemiz. Biraq, mýmkindiginshe shyndyqty aityp kelemiz dep oilaymyn. Sózimizden ainyghan joqpyz. Býgin de solay.

Mine, keshe ghana Almaniyadaghy qandastarymyzdan jetken sýiinshi habardy, Europarlament deputattarynyng әreketke kirskeni turaly jazdyq. Osydan keyin «Abai.kz» aqparattyq portalynyng kezekti bir iygilikti qadamy turaly jazbasqa bolmady. Búl – birinshiden, qazaq tildi sayttyng halyqaralyq aqparattyq kenistikke qanat jayyp shyqqandyghyn әigileytin jayt bolsa kerek. Ekinshiden, ghalamtordyng tiline ainalghan qazaq tiline, qazaq tilindegi aqparatqa endi shekteu qoidyng uaqyty ayaqtalghanyn anghartatyn jayt ta osy bolsa kerek. Óitkeni, kýni býginge deyin bizge últtyq mәselelerdi ashyq ta, aiqyn etip jazugha týrli taraptardan qysym bolyp kelgen edi. Áli de bola bereri sózsiz. Ýshinshiden, tórtinshiden...

Ángimemizge oralayyq.

«Abai.kz» aqparattyq portaly Qazaqstannyng aqparattyq kenistigine engen kýnnen beri ýzilissiz kóterip kele jatqan eki taqyryp bolsa, sonyng biri – Qazaq kóshi-kony. Shettegi, shekara syzyghynyng arghy betindegi qazaqtyng taghdyry. Bauyrlarymyzdyng taghdyry. Atalghan taqyryptyng auqymynda biz keybireuler sekildi, ortadan qosylyp, ayaghyna shyqpay, sharshap, shashylyp qalghan emespiz. Biz әuelbastan Qazaq kóshi-qonynyng barlyq problemalaryn kóterip, jeter jerine jetkizip kelemiz. Mәselening sheshiluine tikeley jauapty ministrler men әkim-qaralardy da ortaq iske júmyla kirisuge mәjbýr ete aldyq (ras, sheneunikter armiyasy qazaqtyng óz jerinde kóbeyip, kórkeyine ishtey qarsy, olardyng deni kóshi-qonnyng últtyq mәn-mazmúnyn әli tolyq týsinip bolghan joq).

Songhy 7-8 jyldan beri kóshi-qonnyn, qandastardyng mәselesin BAQ-ta túraqty jazyp jýrgen aqyn, Auyt Múqiybektin, «Abai.kz» aqparattyq portalynyng bas redaktory, әri qúryltayshysy, jazushy Dәuren Quattyn, ótken jyly 250 qandastyng qújatyn retteu ýshin Jambyl oblysyna baryp, jergilikti biylik pen Astanadaghy aq jaghaly úlyqtardy dýr silkindirip qaytqan Qanat Ábilqayyrdyng enbegi erekshe. Tipti, mening ózim, osy uaqytqa deyin Qazaq kóshi-qonyna qatysty, qandastardyng mәselesine qatysty úzyn-yrghasy 40-tan astam maqala jazghan ekenmin. IYә, kóshi-qon mәselesi biz ýshin últtyq mazmúny tereng taqyryptardyng biri. Biz әli de kóshi-qonnyng kýrdeli mәselelerin sheshu ýshin qyzmet jasaymyz. Sebebi, kózi ashyq, kókiregi oyau júrt – «Abai.kz-ti» býgingi XXI-ghasyrdyng «bas baspasózi» dep biledi. Búl – bizding janymyzdan, jan qaltamyzdan shygharghan sózimiz emes, oqyrmannyng baghasy.

Endi, jogharyda aitqan janalyghymmen bóliseyin. Qazir Qytay biyligining etnikalyq az últtargha, sonyng ishinde qazaqtargha jasap jatqan sayasy sýrginining kýsheygeni belgili. Qazaqstangha kelip-ketip jýrgenderding pasporttary tәrkilenip, zeynetke shyqqandar Qazaqstangha kelip azamattyq alatyn bolsa, zeynetaqylary berilmeytin bolghan. Sonday-aq, Qazaqstannan yqtiyarhat alyp, әrtýrli salada enbek etip jýrgender Shynjandaghy jergilikti biyliktin  arnayy shaqyruymen Qytaygha ketkeni, onda «sayasiy-tәrbiye» lagerleri men týrmelerge qamalghany, Qytaygha barghandardyng ishinde Qazaqstangha qayta almay qalghandardyng kóp ekeni jayly derekter anyqtaldy. Bir sózben aitqanda, qazaq kóshi toqtady. Mýlde toqtap qalmasa da toqyraugha úshyrady.

Ras, Qazaqstannyng Ishki ister ministri Qalmúhambet Qasymov myrzanyng tike ózimen kezdesken «Abai.kz» portalynyng túraqty avtory Auyt Múqiybek Qazaq kóshi-qonynyng negizgi mәselelerin ministrge jetkizip, ony sheshuding joldaryn da úsyndy. Syrtqy ister ministri Qayrat Ábdirahmanov myrzamen kezdesken osy joldyng avtory yaghny men de shettegi qazaqtyng mәselesin basa aittym.

Kýni keshe ghana osy mәselege baylanysty Brusselide alqa-qotan jiyn ótti. Europarlament deputattary Almaniyadaghy qandasymyz, jurnalist, «Abai.kz» aqparattyq portalynyng túraqty avtory Ómirhan Altynnyng ýshbu haty negizinde Qytaydaghy qazaqtardyng jaghdayyn talqylady. Búl turaly býgin redaksiyamyzgha Ómirhan Altynnyn ózi habarlasyp aitty. Europarlament Qytaydaghy Qazaq mәselesin baqylaugha aldy.

Parlament mýsheleri  Lars Adaktuson, Uajid Han, Abiygeyl Aliys, Komiytet tóraghasynyng orynbasary Barbara Lochbiyler hanym, Adam qúqyqtaryn qorghau jónindegi bilikti maman Ulrich Delius, Qytaydaghy Adam qúqyqtaryn taptau әreketi búghan deyin eshbir memlekette bolmaghan dengeyge jetkenin,  Europarlamentting jәne Halyqaralyq úiymdardyng sayasy qysymdy dereu toqtatugha, adamdardyng qorqynyshsyz, ýreysiz, beybit qatar ómir sýruin qamtamasyz etetin sharalardy meylinshe tez arada qabyldau kerektigin aitqan.

Europarlamentting taghy bir deputaty Yohim Zeller (Joachim ZELLER ) myrza da qazaqtar mәselesi jayly sóz sóiledi. Ol mamyrdyng 10-11 kýnderi Astanagha Europarlament delegasiyasy sapynda kelip ketken edi.

Ómkenning haty oqylyp, týsinikteme berilgennen keyin alghashqylardyng biri bolyp Sofiya Richardson (Sophie RICHARDSON) hanym sóz aldy. Ol «Human Rights Watch» Halyqaralyq Adam qúqyqtaryn qorghau úiymynyng Qytay burosynyng basshysy.

Richardson hanym songhy uaqta Shyghys Týrkistanda az últtargha, sonyng ishinde etnikalyq qazaqtargha qarata adam qúqyqtarynyng adam sengisiz tәsildermen óreskel búzylyp otyrghanyn aitty.

Mine, «Abai.kz» kótergen, kótere beretin Qazaq kóshi-qonynyng býgingi auyr hәli aqyry Europarlament deputattarynyng qúlaghyna jetti. Almaniyadaghy qazaq qandastardyng «Abai.kz» portaly jazghan maqalalardy kýndelikti oqityny, Ómkennin, Ómirhan Altynnyng arnayy redaksiyamyzgha joldaghan ýshbu hatynda bayandalghan eken.

Búl «Abai.kz» portalynyng alghashqy әm songhy jenisi emes. Auken, Auyt Múqiybek aitqanday, memleketaralyq qarym-qatynas etikasy boyynsha, bir-birining ishki mәselesine aralaspau degen erejening bary ras. Key mәselede Qazaqstan Ýkimetining qolyn baylap otyrghan da osy edi. Múnday jaghdayda, Halyqaralyq Adam qúqyqtaryn qorghau úiymdary, Tәuelsiz BAQ sheshushi rólge ie bolatyny belgili. «Abai.kz» búl mәselede ýnsiz qalghan joq. Mәseleni, Brusselidegi bilikti mamandardyng qúlaghyna jetkizdi. Ómirhan Altyn bauyrymyz da qajyrly enbek, tabandylyghyn kórsetti, búl jolda. Biz barlyq mәseleni diplomatiyalyq jolmen sheshudi qoldaymyz, әriyne. Halyqaralyq Zang normalary negizinde. Keshegi Brusselidegi Eurodeputattardyng da aitqany – osy. Bizding mindet - Memlekettik emes úiymdar arqyly Elimizding Syrtqy ister ministrligi men Europarlamentti shynayy aqparatpen jalghasty qamdau! Oghan bizding «Abai.kz»-ting әleueti tolyq jetedi!

Núrgeldi Ábdighaniyúly,

«Abai.kz» aqparattyq portalynyng kontent-redaktory