London shaharynda Viktoriyan kezeninde býkil Europany sharpyghan qysqa saualdardan túratyn tek qana shynayy jauap berudi talap etetin qyzyqty oiyn payda bolady. Atalghan oiynnyng qyzyq bolghany sonshalyq úzaqqa uaqytqa deyin jalghasyn tauyp, sol kezendegi Karl Marks sekildi tanymal adamdardyng bәrine derlik jauap berip shyqqan eken.  

Biraq, uaqyt óte kele úmyt bola bastaghan búl dәstýrdi fransuzdyng sol uaqyttaghy bolashaq preziydentining qyzynyng úsynysymen alghash on tórt, keyindep ekinshi ret jiyrma jasynda fransuzdyng tanymal modernist qalamgeri Marseli Prust jalghastyrady.

Osydan keyin, búl dәstýr «Prust saualnamasy» degen atpen atalyp kete barady. Keyindep, ataqty әdebiyettanushy Andre Morua men synshy Leons Peyardyng úsynysymen búl saulanma HH ghasyrdaghy tanymal fransuz jazushylarynyng bәrinen alynyp, 1952 jyl L. Peyar arnayy sauanamalardyng jiyntyghyn qúrastyrudy bastap, 1969 jyly «Fransuzdyng jýz qalamgeri «Prust saualnamasyna» jauap beredi» degen atpen baspadan kitap bolyp basylyp shyqty.

Búl dәstýr keyinnen ózge elderde de jalghasyn tapty.

2010 jyly Abai.kz aqparattyq portaly alghash bolyp Prust saualnamasyn jinaugha sauyn aitqan edi. Aydos Sarym, Aqberen Elgezek sekildi birer azamattyng jauabynan keyin búl is toqtap qalghan-tyn. Biz búl joly da atalghan bastama ayaqsyz qalmau ýshin eluge juyq qalamgerge saualdardy jibergen edik. Alghashqy lekting jauaptary topyrlap, sayt elektrondy pochtasyna týsip jatyr.

Aldymen, oqyrmandargha týsinikti bolu ýshin Marseli Prustyng 14 jәne 20 jasyndaghy saualnamagha bergen jauaptaryn audaryp jariyalaudy jón sanap otyrmyz.

 

 

MARSEL PRUST
I
On tórt jas

- Siz ýshin eng qaterli nәrse ne?

- Anamnan jyraqtap qalu.

Sizding qay jerde ómir sýrginiz keledi?

- Minsizdik patshalyghynda. Dúrysy óz iydealymdaghy әlemde.

- Siz ýshin eng minsiz baqyt degen ne?

- Janymdaghy ózim sýietin jandarmen ómir sýrip,  móldir tabighattyng ayasynda kitaptarmen boludy baqyt dep bilemin. Jәne jaqyn manayda teatr bolsa, sol meni baqytty etedi.

- Siz qanday qatelikterdi keshiruge bolady dep esepteysiz? 

- Geniylerding jeke ómirindegi jasaghan qatelikteri.

- Sizding eng sýiikti әdeby keyipkerleriniz?

- Óz aldyna iydealgha ainala bilgen jәne ózin ózgelerge ýlgi etken romantikalyq jәne poetikalyq keyipkerler.

- Sizding eng sýiikti tarihy keyipkeriniz?

- Sokrat pen Perikl, Múhammed, Kishi Pliniy, Musse jәne Ogusten Tierriylerding arasyndaghy әldebir beyne.

- Sizding shynayy ómirdegi eng sýiikti keyipkeriniz?

- Áyelge tәn kýndelikti qarapayym túrmys keshken, kemenger әiel.

- Sizding әdebiyettegi eng sýiikti әiel keyipkeriniz?

- Shygharmanyng qay janry bolmasyn boyynda әielge tәn nәziktik pen syrshyldyq qatar toghysqan, sonymen qatar әsemdigi ózgelermen salystyrghanda kirshiksiz taza tereng әiel keyipker.

- Sizding eng sýiikti suretshiniz? 

- Meysonie.

- Sizding eng sýiikti muzykantynyz?

- Mosart.

- Siz er adamnyng boyyndaghy qanday qasiyetin joghary baghalaysyz?

- Aqyl jәne kórkem minez.

- Siz әiel zatynnyng boyyndaghy qay qasiyetterdi joghary baghalaysyz?

- Tabighi, júmsaq minezdi, aqyldy әieldi.

 - Adam boyyndaghy izgi qasiyetterding qaysysy siz ýshin óte tartymdy?

- Qanday da bir naqty dinnin  emes, jalpy adamzattyq kózqarastyng iyesi maghan tartymdy kórinedi.

 - Sizding eng sýiikti isiniz?

- Oqu, armandau, óleng jazu.

- Tanymal adamdardyng ishinde ózinizding kim bolghynyzdy qalar ediniz?

- Mening ómirimde búnday saual joq jәne búl turaly oilaghan da emespin. Biraq, Kishi Pliniyem boludan bas tartpas edim.

 

II

Jiyrma jas:

- Sizding minezinizding basty erekshelgi qanday?

- Sýiikti bolu. Biraq tanghaldyrudan góri, qamqorlyqpen nәziktikti qalaymyn.

 - Erkekterding qay qasiyetterin  siz erekshe dep baghalaysyz?

- Erlik pen dostyqqa tәn adaldyq.

- Áyelderding qay qasiyetterin siz erekshe dep baghalaysyz?

- Áyelge tәn tartymdylyq.

 - Dostarynyzdyng qanday qasiyetin joghary baghalaysyz?

- Maghan degen meyirimdilik, jәne olardyng shartty  týrde sol meyirimin qadirluge túrarlyqtay boluy.

- Sizding eng basty kemshiliginiz?

- Epsizdik, «óz-ózimdi qolgha aludaghy» jetispeushlik.

- Sizding eng sýiikti isiniz?

- Sýn.

 - Sizding baqyt turaly armanynyz qanday?  

- Ol sonshalyqty keremet emes, biraq men ol turaly qalay aitarymdy bilmeymin. Sondyqtan, ony sózben úsqynsyz etip aludan qorqamyn.

- Siz ýshin eng ýlken baqytsyzdyq ne bolar edi?

- Ájem men anamdy eshqashan bilmey ótu.

- Siz qanday boludy armandaghan ediniz?

- Meni shabyttandyrghan adamdardyng meni kórgisi kelip túrsa ghoy.

- Sizding qay jerde ómir sýrginiz keler edi? 

- Mening armandarymnyng sonday ghajayyppen orndalatyn jәne mahabbat әrkez jauapsyz bolyp qalmaytyn mekende (Prustyng aiyryqsha belgisi).

- Sizding sýiikti týsiniz?

- Ásemdikti týsterde emes, garmoniyada.

- Siz únatatyn gýl? 

- Eng әueli sýiiktimning qolyndaghy, sodan son  basqalary.

- Sizding sýiikti qúsynyz?

- Qarlyghash

- Sizding sýiikti jazushy-prozaikteriniz?

- Ázirge Anatoli Fras pen Pier Lotiy

- Sizding eng sýiikti aqyndarynyz?

- Bodler men Alierd de Vinichiy

- Sýiikti әdeby qaharmanynyz?

- Gamlet

 - Sýiikti әdeby әiel qaharmanynyz?

- Fedra (ayyryqsha belgilengen), Berenika.

- Sýiikti kompozitorynyz?

- Bethoven, Vagner, Shuman.

Sýiikti suretshiniz?

- Leonardo da Vinchi, Rembrandt.

- Shynayy ómirdegi eng sýiikti qaharmanynyz?

- Darlu myrza, Buturu myrza.

- Shynayy ómirdegi eng sýiikti tarihy әiel qaharmanynyz?

- Kleopatra.

- Sýiikti esiminiz?

- Mening bir ghana sýiikti esimim bar.

- Bәrinen de ne nәrseni jek kóresiz?

- Ózimdegi barlyq aqymaqtyqtardy.

- Siz jek kóretin tarihy keyipkerler?

- Mening bilim dengeyim búl súraqqa jauap beruge jetkiliksiz.

- Óziniz ýshin layyq dep tapqan әskery oqigha?

- Áskerden óz erkimmen bosatyluym.

- Siz joghary baghalaytyn reforma?

(búl súraq jauapsyz qalghan)

- Qanday qasiyetti boyynyzgha darytqynyz keledi?

- Erik kýsh jәne tanqaldyra bilu...

- Qalay ólginiz keledi?

- Ózimnen ozyp, sýiikti bolyp ólgim keledi.

- Qanday qasiyetti boyynyzgha darytqynyz keledi?

- Búl súraqqa jauap bere otyryp, ózim turaly kóp oilanu kerektigin kýizele úghyp otyrmyn.

 - Óz boyynyzdaghy qanday әdetterdi keshiruge bolady dep esepteysiz?

- Ózime týsiniktilerin (Prustyng aiyryqsha belgisi).

- Sizding úranynyz?

- Ol maghan qayghy әkelmey me dep qorqamyn. 

 

Týiin

Abay portaly» zamandastarymyzdy, jas ghalymdar, jurnalister men qalamgerlerdi Marseli Prusttyng saualnamasyna jauap berip, saytqa jiberuge shaqyrady. Adam men onyng kózqarasy ózgermey túrmaydy. Taghy da jyldar ótkennen keyin óz jauaptarynyzgha óziniz tang qalatyn kez tuuy da yqtimal. Bizder bolsaq, osy jauaptardyng barlyghyn portalda jariyalap, qolymyzdan kelse kitap qylyp basyp shygharugha uәde beremiz. Aman bolsaq, sol saualdardy on, jiyrma jyl ótken song qaytalap qoyatyn bolamyz. 

Ertennen bastap, qazaq qalamgerlerining jauaptary oqyrman nazaryna úsynyla bastaydy. 

 

Dayyndaghan Tilek Yrysbek, Bauyrjan Maytay

Abai.kz