Beysenbi, 28 Nauryz 2024
Bir súraqtyng tónireginde 8999 32 pikir 14 Qyrkýiek, 2018 saghat 14:55

EAEO-dan qazir shyqpasaq kelesi kezeng ortaq valuta qúru bolady

Euraziyalyq ekonomikalyq odaqqa mýshe elder odaq mýshelerining birine ýshinshi bir taraptyng (әzirge AQSh pen EO elderi) sanksiyalary salynghan jaghdayda ekonomikalyq qiyndyq tumas ýshin birlesip shara qoldanudyng joldaryn izdestirude.

Tiyisti tapsyrmany Qazaqstan, Resey, Armaniya, Belorussiya men Qyrghyzstan premierleri sóilesip ýlgergen. EEK sauda jónindegi ministri Veronika Nikishinanyng aituynsha, búl mәsele qazir Parlamentaralyq keneste talqylanyp jatqan kórinedi.  "Izvestiya" degen basylym solay dep jazdy.

IYә, búl mәseleni talqygha úsynghan, inisiatorlyq tanytqan taghy da Resey.

"Biz qazir naqty bir shara turaly sóz etpeymiz. Tek, odaqtasyp júmys isteuding jolyn izdestirip otyrmyz. Odaqtyng kez kelgen mýshesine ekonomikalyq qysym bolghan jaghdayda újymdasa otyryp qarsy shara qoldanu mәselesin jalpylama talqygha saldyq. Óitpeske sharamyz qalmady", - deydi Nikishina. Dep qana qoymay, EAEO-gha mýshe kez kelgen memleketting ýshinshi taraptan alalaushylyq kórip otyrghanyn aitady.

Sonda ne istemek? Janaghy "Izvestiya" jazghan aqparatqa qarasaq, EAEO-nyng bir memleketine sanksiya nemese basqa da joldarmen ekonomikalyq qysym jasalghan jaghdayda oghan qarsy sol memleketten keletin tauargha mindettemelerdi úlghaytudy birlesip qolgha alu kerek deydi. Yaghni, sanksiyagha sanksiyamen jauap berudi úsynyp otyr. Búl joly jeke-jeke emes, birlesip sanksiya saludy úsynghan.

Yaghni, Reseyge AQSh nemese EO elderi sanksiya salghan jaghdayda, EAEO-gha mýshe barlyq memleket AQSh pen EO-dan keletin tauarlargha qarsy sanksiya saluy mindetti bolady. Paradoksy sol, búl qazirgi jaghdayda - Reseyding mýddesin odaq bolyp qorghaudy ashyq әri kollektivti týrde jýzege asyru bolyp tabylady.

Múny da ashyq jazyp otyr. AQSh ekonomikalyq sanksiya salyp, Resey tauarlaryna mindettemelerdi kótergen. Esesine Resey de jauap sanksiya jariyalaghan. Sóitip, AQSh tauaryn RF aumaghyna kirgizbeuding jolyn qarastyrghan. Alayda, EAEO ózge memleketteri AQSh sanksiyasyna ilinbegendikten, AQSh tauarlary EAEO-gha mýshe emleketer arqyly Resey aumaghyna ótken. Yaghni, EAEO-nyng ózge elderi ortada tranzittik aimaq qalyptastyru arqyly payda kórgen.

Euraziyalyq ekonomikalyq odaq - óli odaq jәne odan biz qyp-qyzyl shyghyngha batyp otyrmyz. Sózimiz súiyq shyqpas ýshin birli-jarym derek keltireyik.

"Finprom.kz" deytin sayt "Qazaqstannyng arzan-qúrzan tauarlary EAEO-gha qyzyq emes" dep jazdy. EAEO-dan Qazaqstangha kirgiziletin import tauarlardyng baghasy kýrt ósken. Ótken jyly importty shiykizat 14,7%, jartylay dayyn ónimder, 9,5%, dayyn ónimder 14% ósim bergen. Búl 2016 jylghy derek. Qazir de pәlendey ózgerip ketkeni shamaly.

2017 jyldyng 28-nauryzynda "Abai.kz" aqparattyq portalynda "EAEO bizdi qyp-qyzyl shyghyngha batyryp otyr" atty maqala jariya boldy. Jogharydaghy shyghynnyng naqty qansha soma ekenin sonda anyq jazylghan.

2017 jyldyng 4-sәuiri kýni reseylik sayasatker Zbignev Bjezinskiydin ekskluzivti súhbaty jariya boldy. "Abai.kz" atalghan súhbatty audaryp basty. Oqimyn degen kisige mine silteme: "EAEO - óli odaq".

«Men Euraziyalyq ekonomikalyq odaq 10-20 jyl ómir sýredi degenge senbeymin. Qazirding ózinde onyng liyderlerining kózqarastary ózgere bastady. Resey Europanyng batys bóligindegi eldermen qarym-qatynasyn retke keltirgennen keyin jәne Resey ózining Euraziyalyq emes, Europalyq memleket ekenin moyyndaghannan keyin búl odaqtyng týkke de keregi bolmay qalady. Búl -óli odaq», - deydi sayasatker.

RF men arada kedendik kedergiler kóp. Qazaq kәsipkerlerining orys kedeninde ailap túrghanyn talay ret jazdyq. Tipti, Resey sanksiyalanghan tauarlar tizimine qazaqstandyq tauarlardy da kirgizip jiberdi. Búghan da qynq demedik. EAEO-dan bizge kelgen payda men Reseyding tabysyn salystyryp jatudyng ózi artyq.

Esterinizde bolsa, qaysybir jyly Astanada ótken EAEO sammiytine qatysqan Atambaev pen Lukashenko odaqtyng júmysy túralap qalghanyn aityp, shamdanghan edi.  «Kak by nashe obediynenie ny evolusionirovalo - snachala Tamojennyy soyz, potom Edinoe ekonomicheskoe prostranstvo, seychas EAES - kolichestvo torgovyh ogranicheniy ne izmenilosi, tak y ostalosi na urovne 600. Bolee togo - posle podpisaniya dogovora nash vnutrenniy torgovyy oborot toliko padaet».

EAEO qúrylghan alghashqy jyly tauar ainalymy 26%-gha, odan keyingi jyly 30%-gha qúldyraghan. Sonday-aq, odaqtas sanalatyn Qazaqstan men Armeniya nemese Belorussiya men Qyrghyzstan arasynda sauda sattyq mýlde joq. Búl óz kezeginde EAEO-nyng sayasy maqsatta әm Reseyding mýddesine qúrylghandyghyn dәleldeydi. Sebebi, odaqtas elderding tauarlary tek Resey territoriyasy arqyly ghana ótedi eken. Múny «Moskovskiy komsomoles» basylymy jazyp otyr.

Jalpy psevdoekonomikalyq, shyn mәninde sayasy odaqtyng qúrylymy kópting kónilinen shyqpaytyny belgili. Odan shyghu jәne integrasiyanyng ózge alternativterin izdeu turaly úsynys qazaqstandyq BAQ-ta jii jazylyp jýr. Sayasatkerler de, ekonomister de osyny aituda. Odaq ortaq emes, orystiki bolsa, onda nege ol odaqtan shyghyp ketpeske? EAEO monopolistik jýiege júmys jasaytyny belgili.  Múny Belorussiya Preziydenti birneshe mәrte eskertti. Lukashenko eldi qyp-qyzyl shyghyngha batyratyn odaqtan ketetinin aitqanda, Kremli qoqan-loqqy jasaugha kiristi. Bishkekte ótken jiylysta RF Premieri Dmitriy Medivedev, «odaqtan ketsender gaz baghasyn kóteremiz» dep short kesti. Búl EAEO-ny psevdoekonomikalyq degenimizding dәleli әm beseuding búl odaghynyng berekesi ketkenin bildirse kerek. Al bizge búl odaq kerek pe?


Býgingi bizding "Bir súraqtyng tónireginde" aidarynyng súraghy da osy boldy.

Súraq: EAEO-dan birjola shyghyp ketuge kim nemese ne kedergi?

Jauap berushiler: Aydos Sarym, sayasatker, Maqsat Jaqau, aimaqtanushy, Dәuren Babamúrat, «Bolashaq» respublikalyq qozghalysynyng jәne «Jastar ýni» jastar qoghamdyq birlestigining tóraghasy, Maqsat Halyq, ekonomist.

Aydos Sarym, sayasatker:

- Búl Odaqtan shyghu onay sharua emes: sebebi shyghu ýshin úzaq merzimdi kelissózder men qomaqty qarjy tóleu kerek bolady. Sharty solay. Biraq qiyny ol da emes, qiyny bizding geosayasy jaghday men sayasy elitanyng dayynsyzdyghy. Qazaq búl odaqtan shyghuy tiyis. Onyng eki joly bar: a) sottasyp, daulasyp, qún tólep shyghu; b) osy odaqtyng tabighi, tarihy ólimin kýtip, esigin jauyp, topyraghyn salyp ketu.

 

Maqsat Jaqau, aimaqtanushy:

- Resmy kelisilgen qújattar jәne ózara kepildik berilgen kelisimder bar. Resey býgingi qazaq biyligining bir kepili retinde kórshi aghasy siyaqty. Búghan býgingi biylik aldanyp otyr. Ekonomikalyq jaghynan qarasang altyn emes, baqyr tiyn sanap ketti. Kýsh ghalamdyq túrghyda dollarda túr. Onyng negizgi iyesi AQSh. Resey әlemdegi tabighy shiykizat qoryna en bay el. Týbinde Reseyding týbine jetedi. Sondyqtan biz integrasiyany qalaymyz biraq, biz әlemdik sayasy kartada útylatyndarmen emes, útatyndarmen birge boluymyz kerek. Resey Petr jәne Aleksandr 1, Pavelding túsynda myqty boldy, odan beri tek qúrdymmen ómir sýrip kele jatqan naghyz biylikke jarymaghan memleket. Sondyqtan bizge keleshek úrpaq ýshin dostyng da dosyn dúrys tandauymyz kerek!

Dәuren Babamúrat, «Bolashaq» respublikalyq qozghalysynyng jәne «Jastar ýni» jastar qoghamdyq birlestigining tóraghasy:

- Euraziyalyq Odaqtan dәl qazir shyghugha kedergi, Reseyding boljaugha kelmeytin, kelisuge bolmaytyn beyrasionaldy keri jauaby. Yaghni, kiruin kirip aldyq, endi shyghu ýshin anyghynda Reseyden seskenemiz. Ekinshi mәsele: Euraziyalyq aimaqtaghy aliternativti sayasy kýshterding naqty kepili bolmay túr. Yaghny Reseyding bizge qarsy assiymetriyaly jauaby bolghan jaghdayda bizdi eshkim qútqarmaydy. Ókinishtisi sol.

Maqsat Halyq, ekonomist:

- Eng negizgi kedergi bolyp túrghan - integrasiyalyq ýrdisterge qatty aralasuymyz.  Integrasiyalyq kezenning ózi  birneshe kezennen túrady. Biz qazir ýshinshi kezenindemiz. Onyng aldyndaghy kezeng Kedendik odaq bolghan. KO kezinde shyghyp ketsek, tipti jenil bolar edi. Qazir biz erkin ekonomikalyq aimaq qúrdyq. Búdan keyingi kezeng - ortaq valuta qúru bolady. Sondyqtan búl odaqtan shyghu oida bolsa -  dәl qazir shyghu kerek. Óitkeni,  odan da qiyn jaghday bolady. Al shyghu mýmkindigi bar ekendigin myqty Europalyq odaqtan bólinip shyqqan Úlybritaniya dәleldep otyr. Qazir biz EAEO-dan tek ziyan ghana kórip otyrmyz. Odaqqa kirgeli beri eshqanday paydaly jaghy bolghan joq. Búl eng negizgi argument boluy kerek. Qazir әlemdegi barlyq el proteksionistik sanamen óz ekonomikasyn qorghap jatyr ghoy.

Al endi taghy bir kedergi - Qazaqstan men Resey arasyndaghy kóptegen kelisimder jәne geografiyalyq ornalasuymyz. Búl eki memleketting bir-birine baylanyp qalghandyghyn kórsetedi. Sonyng ishinde bizding Reseyge baylanyp qalghanymyzdy kórsetedi. 

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz

32 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1562
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2253
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3505