Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasynda elimizding zayyrly memleket ekeni anyqtalghan. Demek, zamanauy shynayylyqtaghy zayyrly memleket úghymynyng mazmúny qúqyqtyq, demokratiyalyq qúndylyqtargha negizdelgen jәne senim mәselesinde din órisine mýmkindik beretin memleket retinde tújyrymdalady. Sondyqtan dinaralyq qarym-qatynas tәjiriybesi әlem nazaryna iligip otyrghany belgili.

Din men memleketting týiiser jeri – elding tútastyghy jəne qoghamnyng auyzbirshiligi men túraqtylyghy. Sondyqtan, eki taraptyng ózara birigip əreket etetin kenistigin, onyng qúqyqtyq tetikterin uaqyt talabyna say aiqyndap jəne jetildirip otyrudyng manyzy zor.

Jalpy din turaly, onyng ishinde islam dini turaly týsinigimiz jetkilikti dep aita alamyz ba? Ókinishke oray, qoghamdaghy keyingi kezende kórinis tapqan kelensiz oqighalar kerisinshe jauap beruge mәjbýrleydi. Keybir zertteushilerding pikirinshe «qazaqtardyng dinshildigi «ýstirt», «tayaz», әsirese jastar islam dinining negizgi qaghidalaryn bilmeydi». Shyndyghynda, meshitke baryp namazgha jyghylyp nemese ýiinde bes uaqyt namaz oqyp, oraza ústaytyndardyng kópshiligi ózining islam dinimen baylanysyn últtyq dәstýrding qúbylysy retinde qaraytyndyghy shyndyq. Qazirgi kezenning ereksheligi – dinge senem deushilerding kópshiligining diny bilimning negizgi ústanymdary, qaghidalaryn, tarihyn jete bilmeytindiginde.

Din - adam tarihynyng ýlken taghylym-tәrbiyesining biri jәne sarqylmas danalyq kózi. Egemen el bolyp qalyptasuymyz, memleketimizding ósip, órkendeuinde dinning alatyn orny zor. Óitkeni, din - imandylyqtyn, әdildiktin, sypayylyqtyn, parasattylyqtyn, kópshildiktin, tózimdilikting kepili. Dini, tili joq halyqtyng – bolashaghy joq.

Sonymen qatar qogham ómirinde dinning alar orny erekshe. Óitkeni, din әdeptilik qaghidalary men qogham birligin, tәrbiyelik jýielerdi qalyptastyruda eleuli ról atqarady. Adam dinge sengen son, ózgelerge jәbir kórsetuden, tәrtipsizdik jasaudan, ishimdik, esirtki sekildi jaman әdetterden boyyn alys ústaydy. Dinsiz qoghamda tәrtipsizdik pen qylmys etek jayatyndyghy belgili.

Din – qoghamnyng eng qajetti jәne negizgi tarmaghy. Ózimiz ómir sýrip otyrghan ortadan dindi bólip qarau әste mýmkin emes. Óitkeni, dinsiz, bir Allanyng bar ekenine senimsiz qoghamda adam balasynyng boyynan qorqynysh sezimi joghalady. Al jýreginde qorqynyshy bolmaghan adamdar – eng qorqynyshty orta, qorqynyshty qogham. Asyly tekti babamyzdyng «Qúdaydan qoryqpaghannan qoryq» deui de sondyqtan. Osy mәtelding astarynda ýlken mәn jatqanyn úghynuymyz kerek.

Din – Alla Taghalanyng pendesine bergen eng ýlken nyghmetterining biri. Dindi tanu – bir Jaratushynyng bar ekenin tanu. Tanyghan jaratushymyz kim desek, ol – kýlli ghalamnyn, barlyq jaratylystyng iyesi bolghan Alla taghala. Meyirimi sheksiz Jaratqan iyemiz adamzat balasyn mahabbatpen jaratty, basqa jan iyelerinen artyq etip aqyl berdi. Sondyqtan islam dini keybir zamandastarymyzdyng sanasynda qalyptasqanday dintanushy-moldalardyng ghana isi emes, Alla taghalanyng pendesine bergen, aq pen qarany ajyratyp, aqiqattyng jolyna salatyn ghajayyp syiy. Qarahanid dәuirinde qanatyn kenge jayyp, qazaq dalasyna engen Islam dini salt-dәstýr, tanym-týsinigimizben bite qaynasyp, bolmysymyzgha etene jaqyn boldy. Sondyqtan keninen nasihattalyp, birden tarady. Osylaysha, keshegi on eki ghasyrdan asa uaqyt ishinde Islam músylmandyghymyzdyng myzghymas dingegine ainaldy.

Din ózining aqiqat bolmysymen jaqsylyq jónindegi shym- shytyryq týsinikterdi bir izge salyp, ony  birden-bir tura jolgha ainaldyratyn kemel ilimge ainalsa, aqiqat  ózining din retindegi kórinisimen adam janyna kir shaldyrmay, ony ýzdiksiz tazartyp otyratyn, onyng mәngilik tabighatyn jalghandyq qospalardan arshyp, ony núrlandyratyn naqty amalgha ainalady.

Din – adamzatpen birge jasasyp kele jatqan týrli tarihy kezender men qoghamda ózin әrtýrli pishinde kórsetti. Adamzattyng ruhany súranystarynyng týrliligine baylanysty dinder de әrtýrli ataldy. Dýniyedegi halyqtar, memeleketter óz tarihyn zerttegende dini, ruhany ýderisterdi negizge alady. Adamzat balasyn ózge jaratylystan ajyratyp, ózining osy jaratylghan barsha jaratylystyng qojasy ekenin, biraq sol ýshin osy әlemning iyesi aldynda jauapty ekendigin sezindiretin nәrse – din. Búl kez-kelgen halyqtyng tarihy taghdyrynda dinning manyzdy ról atqaratyndyghyn, onyng ruhani, mәdeny órkendeuining kókjiyekterin aiqyndaytyn negizgi faktor ekendigin kórsetedi.

Biraq, bireuler qalasa da, qalamasa da din qogham ómirinen óz ornyn alatyn bolady. Óitkeni, adamdarda jýrek pen sana bar. Pendelik tirlikten qajyp, múngha batatyn jýrek ózining dauasyn izdese, ómirding mәnin izdeude pendelik qisynnan qanaghat tappaytyn sana ózine keng óristi qajet etedi.

Sol sebepti de kóptegen adamdar jýrekke daua, sanagha óris beretin dinning mәngilik qúndylyqtaryna jýginuge mәjbýr bolady. Mine, osynday jandar adam ómirindegi, qogham ómirindegi dinning ornyn týsinip, onyng mәni men manyzyn ashugha úmtylady. Adamdy osynday biyik qúlshynysqa, ruhany jetiluge jeteleytin qasiyeti dinning basty bir manyzy bolyp tabylady.

Basynda aitqanymday din qogham ómirinen óz ornyn alatyny sózsiz. Osyghan oray jastarymyzgha dúrys baghdar, jaqsy tәrbiye, qoghamymyzgha tiygizer paydasyna baylanysty jeke pikir retinde myna nәrselerdi úsynghym keledi. Qazirgi tanda oqimyn, izdenem degen jastargha ýlken joldar ashylghan. Sol nәrseni dúrys paydalana bilgen dúrys. Diny sauatyn arttyratyn oryn retinde meshitke baghyt baghdar beretin edim. Óitkeni qazir meshitting janynda jastardyng diny sauatyn ashu maqsatynda kurstar  ashylghan. Sol jerlerden diny bilim alsa qoghamgha da paydasyn tiygizer jastarymyz ósip- óner edi. Men ózim Týrkiyada oqyghan kezimde jaz mezgilinde jastardyng barar jeri ortalyq meshiti edi. Sol jerden bilmegenin imamnan súrap, bilgenderin bólisip bilimderin jetildiretin. Sol jaghdaydy bizde qolgha alyp, jastarymyzdyng diny sauatyn arttyrsaq qoghamda tynyshtyq, bereke bolaryna senimdimin.

A.Bektúrghanov

Abai.kz