Elimizde qúziretti organdardyng qyzmeti kópshilikting kónilin kónshitpey keledi. Ásirese qúqyq qorghau organdarynyng júmysy mýlde syn kótermeydi. Halyqtyng qauipsizdigin qorghap, elding tynyshtyghyn saqtaugha mindetti polisiya qyzmetkerleri elding alghysyn emes, qarghysyn kóp alatyn sekildi.

Eger biz pogondylargha paryqsyz tiysip otyr deseniz el Preziydentining 5 qazandaghy joldauynda «Ishki ister organdaryn janghyrtu jónindegi jol kartasyn» qabyldaudy tapsyrghanyn esinizge alynyz. Joldaudyng ýshinshi bóliminde: «Qúqyq qorghau organdarynyn  júmysyna tereng jәne sapaly ózgerister qajet» dep anyq aityldy. Elbasy halyqtyng sanasynda poliyseyler jazalauysh emes, kerisinshe qiyn jaghdayda kómek kórsetushi degen týsinik qalyptasuy kerek ekenin birinshi ret aityp otyrghan joq. Alayda, taqsyrlardyng tabanyn jalap, paqyrlardyng basyna әngirtayaq oinatatyn opasyz saqshylar azaymay túr.

Jyldan-jylgha, kýnnen-kýnge elimizde jaqsylyq kóbeyip, jamandyq atauly joghalyp barady dep qansha úrandatsaq ta qylmys mýlde azaymay túr. Áriyne, qylmys azaiy ýshin sol qylmystyng aldyn alatyn qúqyq qorghaushylar myqty bolu kerek. Al bizding elde eng kóp syngha úshyraytyn dәl osy ishki ister organdarynyng qyzmetkerelri. Búlardy Elbasy da synaydy, Ýkimet basshysy da synaydy, halyq ta ong baghasyn berip jýrgen joq. Alayda, synnan sabaq alghan saqshyny biz әli kórgen joqpyz.

Qyrkýiekting sonynda Ýkimet ýiinde ótken mәjiliste sóz alghan Ishki ister ministri Qalmúhanbet Qasymov qyzmetkerlerining biliksiz ekenin ózi aitty. «Serjanttardyng bәri bilimsiz» degen ministr endi olardyng júmysyn joghary bilmdi ofiyserlerge tapsyrmaqshy ekenin mәlimdedi. Biraq búdan ne ózgeretini turaly túshymdy jauapty Ýkimet basshysy Baqytjan Saghyntaevting ózi esty almady. Dәl osy jinalysta bas polisieyding sózin jalghaghan ónirlik Ishki ister departamenterining basshylary da birdi aityp, birge ketti. Statistika boyynsha, alghashqy jarty jylda Aqtóbe oblysynda auyr qylmystar 48%, adam óltiru 91%, tonau 25%-gha artsa da jergilikti departament basshysy qylmystyng ósimin әdettegi tabighy qúbylysqa balap aidy aspangha biraq shyghardy. Áriptesinen qalysqysy kelmegen Atyrau oblystyq Ishki ister departamenining basshysy qylmystyng ósuining sebebi halyq sanynyng artuynda dep tyndaushylardy bir tanghaldyryp aldy.

Búdan sәl búryn jurnalisterding súraghyna jauap bergen Ishki ister ministiri:

— Ókinishke qaray, songhy uaqytta IID, sonday-aq polisiya qatang syngha qalyp otyr. Kóp jaghdayda syn oryndy aitylady. Rasynda, polisiya qyzmetinde sheshilmegen mәseleler kóp. Ministrlik BAQ-taghy syny materialdargha monitoring jasap otyrady. Árbir aqparat boyynsha tәrtip pen zannyng óreskel búzylghany anyqtalghan jaghdayda júmystan shygharugha deyingi qatang sharalar qoldanylady. Aghymdaghy jyly jaghymsyz sebeptermen IIO-dan 600 qyzmetker júmystan shygharyldy, - degen edi.

Biyldyng ózinde 600 qyzmetker júmystan shygharyldy dep otyr ministr. Áriyne maqtanatyn kórsetkish emes búl. Júmysyna jauapkershiligi kýshti, bilikti maman bolsa qyzmetten quylmaytyny sózsiz. Polisiya sanynyng kóptigi jaghynan әlemdegi aldynghy ondyqqa kiretin elimizde qúqyq qorghaushylardy qyzmetten quyp tauysa almaytyn shygharmyz. Sondyqtan, týitkilding týiinin sheshuding jalghyz joly Elbasy aitqanday «qúqyq qorghau organdarynyn  júmysyna tereng jәne sapaly ózgerister engizu».

Jyl basynan beri 600 qyzmetkerding júmystan shyghuyna el azamattarynyng óz qúqyghyn qorghau ýshin kameranyng kómegine jýginui de sebep bolyp otyr. Ásirese, jol patrulidik polisiyasynyng bassyzdyghyn betine basqan beynejazbalar әleumettik jelilerde qaptap jýr. Qazirgi kezde kólik jýrgizushileri әrtýrli jol oqighalaryna qatysty beynejazbalardy YouTube jelisine kóptep jýkteytin bolghan. Jýrgizushi men polisiya qyzmetkeri arasyndaghy kiykiljinder týsirilgen osy beynejazbalarda inspektorlar qarapayym erejelerding ózin bilmey kýmiljip túrady. Odan da manyzdysy, keybir viydeolarda kólik jýrgizushileri kamerasynyng kómegimen týrme men aqsha bopsalau әreketterinen qútylghanyn kóruge bolady.

Zannan sauatty, óz qúqyghyn qorghay alatyn jýrgizushiler polisiya qyzmetkerining orynsyz talabyn toytaryp jatady. Al kameranyng kómegimen inspektorlardyng biliksizdigin, jauapkersizdigin jalpygha jariya etedi. Dәl osy jol saqshylaryn vedeogha týsiru Zanmen qudalana ma degen súraqqa Ishki ister ministri Qalmúhanbet Qasymov 2017 jyly: «Jol polisiyasy turaly» zangha engizilgen tolyqtyrugha sәikes sizdi toqtatyp, xattama toltyrghan jol poliyseyin viydeogha týsiruge bolady, búl zandy, - dep jauap bergen bolatyn.

Minstrding rúqsatyna ie bolghan jýrgizushiler qolyna kamera alyp jol polisiyasy qyzmetkerlerining masqarasyn shyghardy. Jalpy búl búrynnan beri bar jaghday degenimizben, әleumettik jelining «júldyzyna» ainalghan saqshylar songhy eki jylda óte kóbeyip ketti. Búnyng basty sebebi, jol erejesin jaqsy biletin jýrgizushiler kóbeydi. Al jol polisiyalary әli bilimsiz. Búny ministrding ózi moyyndaghanyn jogharyda jazdyq. Elbasynyng ózi poliyseylerding halyqty jazalauysh emes, qiyn jaghdayda kómek kórsetushi ekenin qaytalap aityp otyrsa da jol-kólik qauipsizdigin qamtamasyz etui tiyis qyzmetkerler qaraqshynyng rólinde jýr. Búrynghyday bәrin basa biylegisi keletin polisiya qyzmetkeri Zang tarmaqtaryn ózinen әldeqayda jettik biletin jýrgizushige kezikkende ýnemi úyatqa qalyp jatady.

Endi dәl osynday biliksiz, jalpy polisiya qyzmetkerlerining bet-bedeline núqsan keltirip jýrgen saqshylardyng әreketine nazar audarayyq.

«Memlekettik til eki til»

2018 jyly 4 qazanda jariyalanghan myna beynejazbada polisiya qyzmetkeri «elimizde memlekettik til eki til – oryssha jәne qazaqsha» dep túr. Konstitusiyany elding bәrinen jaqsy bilui tiyis qúqyq qorghau organynyng qyzmetkeri osylay deydi. Sonda bildey polisiya kapitanyna Qazaqstan Respublikasynda eki birdey memlekettik til bar dep kim ýiretip jýr?! Orys tiline memlekettik til statusyn oilanbastan berip jibergen jomart kapitan jýrgizushige óz uәjin dәleldey almay búlqan-talqan bolyp ketip qaldy. Jay ketpey "seni Qúday jazalasyn" dep jýrgizushini qarghap, maghan kórsetpegen qújattaryndy "bir jerine qystyryp qoy" dep kóshening tilime tildep ketti.

[embed]

YouTube jelisinde jariyalanghan beynejazbalardy kórseniz polisiya qyzmetkerleri ýshin óziniz úyalasyz. Bilimsizdikting de, jauapkersizdikting de shegi bolu kerek ghoy. Al bizding saqshylar Zandy belinen basyp, oiyna kelgenin istep jýr. Birde kólikti sebepsiz toqtatyp alyp, "týnde ne istep jýrsiz, qújatynyzdy kórsetiniz" deydi. Endi birde jýrgizushiden talap etiletin qújattar tizimin aityp bere almaydy. Toqtatqan jýrgizushisi onay oljagha ainala qoymaytynyn bayqasa, toqtatu sebebin dәleldey almasa qasha jóneletin saqshylar da jeterlik. Al keyde jýrgizushining aldynda dәrmensiz kýige týsken polisiyagha qyzmetkerlerining әreketi eriksiz kýlkinizdi keltiredi.

[embed]

Áleumettik jelide myndap sanalatyn múnday viydeolardy týgel tizip shyghu mýmkin emes. Biraq, qay-qaysysyn alyp qarasanyz da saqshylardyng sauatsyzdyghyna kóz jetkizip, kóniliniz auyrady. Ruslan Janpeyisov degen azamat jýktegen beynejazbalar óte kóp. Sonyng bәrinde poliyseylerding Zannan mýlde habarsyz ekenin kórip jaghanyzdy ústaysyz. Tipti, olardyng qúqyq qorghau salasyna qalay qyzmetke túrghanyna tanghalasyz.

Al myna bir beynejazba jol patrulidik polisiya qyzmetkerlerining jýrgizushilermen jeng úshynan jalghasatynyn kórsetip túr. Tosyn jasalghan reyd barysynda kólik jýrgizushiler ózderine tanys saqshylargha kýndegidey erkelep baghady. Alayda, tóbesinen telekamera tónip túrghan poliysey amalsyz tanysynyng kónilin qaldyrady. Bir jýrgizushi tipti polisiya qyzmetkerine «mende jýrgizushi kuәligi joq ekenin bilesing ghoy» dep ashyq aityp túr. Taghy bir poliysey ózin tanityn jýrgizushining әldeneni aityp qoiynan alandap, ony jeninen tartyp artyq әngime aitpanyz dep qipaqtap túr.

[embed]

Elding tynyshtyghyn qorghaytyn – saqshylar. Eldegi barsha polisiya qyzmetkerin kinәlaudan aulaqpyz. Adal qyzmet atqaryp, halyqtyng amandyghy ýshin ter tógip jýrgen saqshylardyng bar ekeni sózsiz. Alayda, Qazaqstanda qúqyq qorghau organynyng qyzmetkerleri elding sýiiktisi emes ekeni shyn. Elimizde kóp adam polisiya qyzmetkerlerine senbeydi. Búnday týsinikti qalyptastyratyn jogharyda biz sóz etken júmysyna jauapkershiligi joq polisiya qyzmetkerleri. Dәl osy biliksiz poliyseylerding kesirinen býkil pogondylardyng bet-bedeline shirkeu kelip otyr.

Sóz sonynda aitpaghymyz, bizding maqsat polisiya qyzmetkerlerin el aldynda masqaralau emes. Biraq sudyng da súrauy bar. Qúqyq qorghaushylardyng qúqyq búzushylyghyn su betine shygharghan belsendilerding enbegi elene me? Enbegi elengeni – jýrgizushini jónsiz toqtatyp, Zang búzghan polisiya qyzmetkerlerining tiyisti jazasyn aluy. Áytpese biz  óz qúqyghyn Zanmen qorghaghan jýrgizushilerge Ýkimetten syiaqy súrap otyrghan joqpyz. Qúqyq qorghau organynyng qyzmetkerleri halyqtyng qanyn iship qinamay, qamyn jese eken deymiz.

Quanysh Qappas

Abai.kz