Biz tәuelsizdik aldyq dep qysy-jazy, kýndiz-týni úlan-asyr toy jasaumen kelemiz. Shynymen tәuelsizdik aldyq pa, almadyq pa desen, kóshedegi jay qazaqtan da «ne ottap túrsyn?» degen sógis estuing әbden mýmkin. Ádiline kelsek, azattyq aldyq deuimiz kerek edi. Reseyding qúldyq qamytyn moynynan sheshkisi kelmeytin itarshylar men orysqa «kýshiginen talanyp qalghan keybir ýrgedek sorly aqsaqaldar azattyq deuge qorqyp, birese «egemendik», birese «tәuelsizdik» degen sózderdi qalyptastyrdy.

Jaraydy «egesine keliseyik», al «mendik» degen ne? «Egemen» degeni de kelisip túrghan joq. Qúrysynshy, onyng bәrin qoya túrayyq. Al  "Reseyden  azattyq aldyq" dep sol elding atyn nege eshqashan qosyp aitpaymyz? Onyng ornyna bayaghyda joyylyp ketken jonghardy, sosyn ózbekti, arabty, týrikti, parsyny jamandaytyn kerauyzdar kóbeydi. Olargha qazaqtyng jer-suyn, qazba baylyghyn tonap, tilin shúp-shúbar alapes tilge ainaldyrghan, úrlyq-qarlyqty, qyz zorlaudy, araq iship temeki shegudi, әkege – úldy, anagha – qyzdy  qarsy sóileudi ýiretken, әli de jerindi, suyndy, topyraghyndy auandy ulap, radioaktivti qaldyqtaryn Reseyden jer tappaghanday Qazaqstangha әkep  kómip, «Protondaryn», basqa da zymyrandaryn qúlatyp, sәbiylerindi adam estimegen keselderge dushar etip jatqan ózbek pe, arab pa, týrik pa deseng de sózge toqtamaydy.

Búl bizding últymyzdyng orysqúl, orysqúmar, mәngýrt últqa ainalghanynyng eng basty belgisi. Búnday últtyq sanasyzdyqtan arylyp, jerimizdi qay el, qay últ tonaghanyn balalarymyzgha oqytayyq,  tilimizdi býldirgen  últtyng tilinen tazartayyq degen bir auyz sóz joq.

Mýmkin myna tómendegi derekterge terenirek ýnilsek últtyq sanamyz az da bolsa oyanatyn shyghar. Al qaranyz:

Reseyge ketken jer men mekender:

Astrahani (Hajy Tarhan) – 1556 j.

Saratov (Sarytau), Omby, Tobyl, Naryn

Ýlbi (Uliba), Búqtyrma – 1839 j.

Altay ólkesi (Altayskiy kray) – 1920 j.

Orynbor jәne onyng ainalasy – 1924 j.

Orsk (Jamanqala) – 1924 j.

Soli IYlesk (Elek) – 1840 j.

Bayqonyr gharysh ailaghy –1994-2050 j.

Semey, Embi, Naryn, Kapustiyn  Yar, Azghyr poligondary.

Qostanay oblysynyng Jangeldin audanyndaghy – 75 000-ga jer – 2017 jyl.

Mine, osynyng bәrin berip te, kórip te otyryp qazekemder «Elimizde tynyshtyq», «Orys bizding dosymyz», «ukraindar onbaghandar»  deydi. Al qazaqty konfiskeleu, jer audaru, qoldan asharshylyq jasau, halyq jauy dep, qoja-molda  dep qyru siyaqty qyrghyndar she? Kimning dos, kimning qas ekenin, dos bolmasa da jerindi, tilindi, sәbiylerinning sanasyn kim ulap otyrghanyn týsinetin uaqytyng әli kelgen joq pa, qazeke?

Myrzan Kenjebay, aqyn 

Abai.kz