ASTANA. 18 mamyr. QazAqparat /Qanat Mәmetqazyúly/ - Astanada 7-9 mausymda ótetin 7-shi Dýniyejýzilik Islam ekonomikalyq forumy (DIEF) «Ghalamdyq ekonomikalyq damu: ózara baylanys, bәsekelestik pen yntymaqtastyq» taqyrybynda órbiytini belgili bolyp otyr.

Býginde búl forum Islam Konferensiyasy Úiymyna mýshe-memleketterding dәstýrli týrde jyl sayyn ótkizetin ekonomikalyq sammiyti retinde qalyptasty. Forum alghashynda Islam elderining ekonomikalyq basqosuy retinde 2005 jyly Malayziyanyng Kuala-Lumpur qalasynda «Damu jәne progress ýshin jana aliyanstar qúru» atty úranmen ótken bolatyn. Sonymen qatar Malayziya ýkimetining bastamasymen úiymdastyrylyp kele jatqan DIEF «Islam Konferensiyasy Úiymynyng Davos forumy» sekildi iydeyadan tuyndaghan edi. Euraziya kindiginde, Astanada ótkiziletin osy alqaly jiyn qarsanynda Dýniyejýzilik Islam ekonomikalyq forumy Qorynyng atqarushy diyrektory Seyd Ábu Bakar Almodzar myrzamen súhbattasqan edik.

- Diyrektor myrza! Astanada ótkizui josparlanghan DIEF-ke dayyndyq dengeyin qalay baghalar ediniz?

ASTANA. 18 mamyr. QazAqparat /Qanat Mәmetqazyúly/ - Astanada 7-9 mausymda ótetin 7-shi Dýniyejýzilik Islam ekonomikalyq forumy (DIEF) «Ghalamdyq ekonomikalyq damu: ózara baylanys, bәsekelestik pen yntymaqtastyq» taqyrybynda órbiytini belgili bolyp otyr.

Býginde búl forum Islam Konferensiyasy Úiymyna mýshe-memleketterding dәstýrli týrde jyl sayyn ótkizetin ekonomikalyq sammiyti retinde qalyptasty. Forum alghashynda Islam elderining ekonomikalyq basqosuy retinde 2005 jyly Malayziyanyng Kuala-Lumpur qalasynda «Damu jәne progress ýshin jana aliyanstar qúru» atty úranmen ótken bolatyn. Sonymen qatar Malayziya ýkimetining bastamasymen úiymdastyrylyp kele jatqan DIEF «Islam Konferensiyasy Úiymynyng Davos forumy» sekildi iydeyadan tuyndaghan edi. Euraziya kindiginde, Astanada ótkiziletin osy alqaly jiyn qarsanynda Dýniyejýzilik Islam ekonomikalyq forumy Qorynyng atqarushy diyrektory Seyd Ábu Bakar Almodzar myrzamen súhbattasqan edik.

- Diyrektor myrza! Astanada ótkizui josparlanghan DIEF-ke dayyndyq dengeyin qalay baghalar ediniz?

‑ Dýniyejýzilik Islam ekonomikalyq forumy biyl Qazaqstangha ghana emes, Astana arqyly Ortalyq Aziyagha túnghysh ret qadam baspaqshy. Osynau alqaly jiyn búdan 7 jyl búryn Kuala-Lumpurde alghash ret shaqyrylghan bolatyn. Úiym negizinen kýrdeli ekonomikalyq mәselelerdi talqylaudy, sonday‑aq Islam memleketteri basshylarynyng sammitterin damytu mәselelerin talqylaudy daghdygha ainaldyrghany belgili. Sharanyng negizgi ótkizilu dәstýrine sәikes, basqosu plenarlyq, seksiyalyq otyrystardy qamtidy, odan bólek kórmeler úiymdastyrylady, investisiyalyq jobalardyng túsauy kesiledi. Búl baghytta iri korporasiyalar men biznes ókildikteri arasynda iskerlik kezdesuler men kelisimsharttar jasasugha qolayly jaghdaylar da jasalatyn bolady. Forum negizinen eki baghdarlamagha bólinedi. Onyng birinshisi - әiel kәsipkerler men jas liyderlerge arnalsa, ekinshisi - negizinen Islam elderi arasyndaghy ekonomikalyq yntymaqtastyqty qamtidy. Birinshi baghdarlama  QR Premier-Ministri Kәrim Mәsimovtyng qatysyp, onyng sóz sóilep ashyuymen bastalady dep josparlanyp otyr. Búdan bólek, forum ayasynda arnayy kórme úiymdastyru kózdelip otyr. Eki kýnge jalghasatyn jiynnyng baghdarlamasyna sәikes, sessiyanyng ashylu saltanatyna QR Preziydenti  N. Nazarbaev ta qatysatyn bolady. Dayyndyqqa keletin bolsam, biz búghan deyin de kóptegen júmys kezdesulerin úiymdastyrghan bolatynbyz. Sondyqtan, forum joghary dengeyde ótip, jemisti bolady dep senemin. Býgingi kýni shamamen forum júmysyna 2‑2,5 myng adam qatysady dep josparlanuda.

‑ 7-shi Dýniyejýzilik Islam ekonomikalyq forumyna qanday elderden ókilder keledi?

- Biz forum júmysyna 20 memleketten delegasiyalar qatysady dep kýtemiz. Onyng ishinde býgingi kýnge deyin ózderining atsalysatynyn Indoneziya, Malayziya, Irak, Bahreyn, Qyrghyzstan jәne Ázirbayjan quattady. Al forum barysynda Malayziya, Irak, Bahreynning premier‑ministrleri, Indoneziyanyng viyse‑preziydenti qatysugha niyet tanytty. Sonymen qatar forumgha Islam memleketterining birqatar basshylary shaqyrylyp otyr. Olardan bólek Pәkistan, Malayziya, Livan, Mavritaniya men Niyderlandy elderining búrynghy ýkimet basshylary, Islam damu bankining preziydenti sekildi túghalar da bolady. Islam әlemine qatysy joq Meksika elinen de ókilder qatysugha niyet tanytqan edi.

- DIEF baghdarlamasynda qanday mәseleler qamtylmaq?

- Jalpy, DIEF Islam әlemi elderining ekonomikalyq yntymaqtastyq mәselelerin qozghaudy maqsat tútyp qúrylghan edi. Qazirgi kýnge deyin osy múratyn jýzege asyryp kele jatqan Dýniyejýzilik Islam ekonomikalyq forumy tәuelsiz úiym retinde qalyptasyp otyr. Negizi baghdary - ekonomikalyq yntymaqtastyq ýshin jana mýmkindikterdi ashu. Sondyqtan da 7-shi Dýniyejýzilik Islam ekonomikalyq forumynyn  ayasynda negizinen ekonomikalyq jәne biznes mәseleleri talqygha týsedi. Toqtala ketetin jәit, forum júmysy barysynda, onyng ayasynda eshqanday da sayasi, diny mәseleler talqylanbaydy. Búdan bólek, forum ayasynda talqylanatyn taghy bir manyzdy taqyryp - azyq-týlik qauipsizdigi. Jiynnyng kýn tәrtibine azyq-týlik qauipsizdigine qatysty mәselening engizilui Qazaqstan ýshin de keng mýmkindik úsynatyny belgili. Óitkeni, Sizderding elderinizding jer aumaghy ýlken әri Qazaqstan agrarlyq industriya baghytynda barynsha ýlken әleuetke iye. Endeshe, forum arqyly Islam elderining azyqtyq súranysy ýshin investisiyalyq әleuetti arttyrugha da mýmkindik bolyp qalar. Sonday‑aq alqaly jiynda «Halal әlemi» atty sessiya da óz júmysyn jýrgizetini kýtilude. Búl rette de halal ekojýiesining әleuetin arttyru jayyna kóbirek nazar audarylady. Islamdyq qarjylandyru jәne islamdyq banking mәselesi de jeke taqyryp bolyp úiymdastyrylghaly otyr. Degenmen, sessiyanyng osy bóligine qatysugha niyettenushilerding ótinishi zor boldy. Sonday ótinish berushilerding tilegin eskere kele, islamdyq banking pen qarjylandyru taqyryby óz ishinde eki sessiyagha bólinip ótkizilmekshi. Búdan basqa, forumda energetikanyng balama kózderine qatysty arnayy is-sharalar qamtylatyny kózdelgen.

Jalpylama aitsaq, forumnyng negizgi maqsaty - shaghyn jәne orta biznes kompaniyalarynyng yntymaqtasa damuy ýshin mýmkindik úsynu. Búl baghyty arqyly DIEF Davos forumynan erekshelene týsedi. Sondyqtan da, әlem elderining qataryndaghy shaghyn jәne orta biznes ókilderi búnday jiyngha qatysyp, ózderining mýmkindikterin arttyratyn bolady. Europadaghy Davos forumynda onday jәit qarastyrylmaghanyn eske salghym keledi. Bizding jiynnyng ereksheligi de osy tústa.

- 2010 jyly DIEF taqyryby «Ekonomikalyq irilenu jaghyna qozghalys» taqyrybynda ótkeni belgili. Sol ótken jolghy forumnyng qorytyndysy turaly da aityp ótseniz?

- 6-shy Dýniyejýzilik Islam ekonomikalyq forumy qorytyndysyna oray, biz arnayy qarar qabyldadyq. Onda ekonomikadaghy keleshektegi betalys pen baghyt aityldy. Basym baghdarlar saralanyp, 10 punktke nazar audaryldy. Osynday baptyng biri boyynsha taza energetika bankin qúru turaly úsynys qamtylghan edi. Búl rette naghyz taza energiya kózderin óndirgisi keletinderding barshasyn biz ózimizge keluge shaqyrdyq. Olardyng jobalaryna qyzyghushylyq tanytatynymyzdy bildirdik. Búnday jobalar qorshaghan ortany qorghaugha qatysty mәseleni qatang saqtaytyn boluy kerek. Taghy bir qyzyqty bap turaly aitayyn, ol jas azamattar arasyndaghy ózara qarym-qatynasty jaqsartugha arnalady. Mәselen, AQSh‑ta Álem korpusy bar. Onda jas biznesmender, bolashaq alghyrt kәsipkerler ózderine únaytyn taqyryptaryn әkelip qana qoymay, basqa da elderge baryp, ózderining sol biznes iydeyalaryn iske asyrugha mýmkindik alyp jatady. Búnday bereri mol tәjiriybeni nege bizge engizbeske? Búl bap jastardy soghan shaqyrady.

- Siz basqaratyn Qor forumdar arasyndaghy ýzilister barysynda nemen ainalysady?

-Basqa uaqyttarda biz ózimizding jeke baghdarlamalarymyzdy jýzege asyramyz. Mәselen, әiel kәsipkerler ýshin seminarlar ótkizemiz. Búnday seminarlar negizinen islam elderinde, sonday‑aq az damyghan memleketterde kәsipkerlikpen ainalysqysy keletin nәzikjandylargha arnalady. Jalpy, forum ayasyndaghy negizgi baghytymyz shaghyn jәne orta kәsipkerlikti damytu bolghandyqtan, biz jas liyderler men әiel kәsipkerlerge barynsha nazar audaratyn bolamyz. Búghan sәikes, әiel kәsipkerler ýshin onkýndik seminarlar ótkizip kelemiz. Búnday eki seminar Kuala-Lumpurde ótkizilgen bolatyn. Astanada ótetin Dýniyejýzilik Islam ekonomikalyq forumynan song onday seminar Bangladeshte ótedi. Shara barysynda biznesti jýrgizu negizderi oqytylady.  Seminargha qatysqysy keletinder DIEF sayty  - www.wief.org. boyynsha tapsyrys berulerine bolady.

Búdan bólek, bizding Qor ayasynda uniyversiytet bitirushilerdi ózderi túryp jatqan memleketten basqa elderge júmysqa ornalastyrugha baghdarlanghan sharalar da barshylyq. Mәselen, osy baghdarlama boyynsha Pәkistan uniyversiytetining týlekteri Dubayda júmys istese, Malayziyanyng týlekteri Avstriyada jәne basqa da memleketterde júmys isteuge mýmkindik aldy. Baghdarlama osydan eki jyl búryn júmys istey bastady. Búl rette bizben kelisimshartqa otyrghan kompaniyalar janadan júmysqa aralasatyn bitirushilerdi enbekker retinde qabyldaytyn bolady. Taghy bir baghdarlama әlemning aldynghy qatarly memleketterinen ýzdik professorlar men oqytushylardy qatystyra otyryp, taqyryptyq halyqaarlyq konferensiyalar ótkizudi kózdeydi. Búnday auqymdy konferensiyany songhy ret Malayziyada ótkizgen edik. Onyng taqyryby әleumettik kәsipkerlikti qamtydy. Búdan bólek, biz býgingi kýnning ózektisine ainalghan islamdyq qarjylandyru jәne islamdyq banking, halal standarttaryn engizu sekildi mәseleler shenberinde de halyqaralyq konferensiyalar ótkizudi jýzege asyra alatyn bolamyz.   Dәl osy taqyryptaghy konferensiyalar Ystambúlda, Bahreyn men Mәskeude ótti.

‑ Ángimenizge raqmet!