Ghasyrlar boyy halqymyzdyng qasiyetti qorghany bolghan baytaq qazaq dalasy kiyeli әri keremetke toly ónir sanalady. Batyr babalarymyz qabyrghandan qan keshe jýrip qorghap qalghan osy ken-baytaq teritoriya tәuelsiz Qazaqstannyng bagha jetpes baylyghy ekeni sózsiz. Egemen el bolyp etek-jenimizdi jinaghan song tarihy qúndylyqtargha nazar audaryp, ótken-ketkenimizdi týgendeu bizding basty borysh.

Úrpaqtar sabaqtastyghyn saqtau, tarihpen baylanys ornatu – bolashaq ýshin manyzdy dýniyeler. Biz bolashaqqa nyq qadam basyp kele jatqan damushy memleketpiz. Osy kezende bizding birligimiz ben tútastyghymyz nyghaya týspek kerek. Elbasy atalghan manyzdy kezende birizdi júmys jasau maqsatynda «Bolashaqqa baghdar: ruhany janghyru» atty baghdarlamalyq maqalasyn jariyalady. «Ruhany janghyru» baghdarlamalyq maqalasy últ tarihyndaghy úly beleske ainaldy. Onyng jeke baghyttarynyng ayasynda elimizding ruhaniyatyn, bilim dengeyin, bәsekege qabilettilik dәrejesin kóteru maqsatynda kóptegen izgi sharalar jýzege asyp jatyr.

«Ruhany janghyru» baghdarlamalyq maqalasynyng «Qazaqstannyng qasiyetti geografiyasy» atty baghyty biz sóz etip otyrghan baytaq qazaq dalasyn baghalaugha, qadirleuge shaqyrady.

Osy orayda QR Mәdeniyet jәne sport ministrligi «Qazaqstannyng jalpyúlttyq qasiyetti nysandary» jәne «Qazaqstannyng ónirlik qasiyetti nysandary» taqyrybynda kitaptar, «Qasiyetti Qazaqstan» ensiklopediyasynyng birinshi tomyn dayyndady. Jalpyúlttyq jәne ónirlik qasiyetti nysandar boyynsha nysandardyng әrqaysysynyng tolyq sipattamasy men 3D turlary kórsetilgen interaktivti jәne virtualdy karta, Qazaqstannyng qasiyetti nysandary turaly әleumettik jelilerge arnalghan úyaly formattaghy 30 beyneroliyk, QR Últtyq múrajayynda «Ruhany janghyru» zaly ashyldy.

Últ tarihynda oiyp túryp oryn alarlyq tarihy oryndar men tabighattan berilgen erekshe belgileri bar oryndardyng nasihatyn arttyryp, keler úrpaqqa amanattau maqsatyn kózdeytin baghyttyng manyzy zor.

Qazaq dalasy qasiyeti oryngha kende emes. «Qazaqstannyng qasiyetti geografiyasy», eng aldymen, últtyng úiytqysy bolyp, elding qorghanyna ainalghan kóne shaharlardyng nasihatyn arttyrudy kózdedi. Atalghan tarihy qalalargha mektep oqushylary men studentterdi sayahat esebinde alyp baryp, kómbe tarihtyng syryna qanyq qyldy. Múndaghy maqsat – eldin, últtyng bolashaq tútqasyn ústaytyn azamattarynyng últtyq bolmysyn nyghaytyp, ruhyn kóteru, patriottyq sezimin úlghaytu edi. Qúlaghyna kýmbirlep enetin kýy men shattyqqa bóleytin әn, kónil pernesin dóp basatyn qobyz ýnimen anyqtalatyn últtyq ereksheligim sekildi búl oryndar da últymyzdyng kómbe múrasy. Úrpaqqa amanat jasau ýshin oghan jas kýninen tarihy múralarymyzdyng manyzyn úqtyryp, sanasyna últtyq qúndylyqtardy kóz qarashyghynday qorghap, olargha jan-tәninmen qamqor boludy ýiretu qajet.

«Qazaqstannyng qasiyetti geografiyasy» baghyty ayasynda elimizding әrbir aimaqtarynda arnayy karta jasalyp, sol karta boyynsha týrli jobalar jýzege asyryluda. Atap aitqanda, «Bozoq», «Botay» jәne «Sarayshyq» memlekettik tarihiy-mәdeny qoryq-múrajaylarynyng qúrylysy ayaqtaldy.

Qazaqstannyng jalpyúlttyq dengeydegi qasiyetti oryndary men keshenderining tolyq tizimine kirgen nysandar, yaghny respublikalyq mәnge ie 23 tarihy jәne mәdeny eskertkishterge ghylymiy-qalpyna keltiru júmystary ótkizildi. Atap aitqanda, Shaqpaq ata, Qaraman ata qorymdary, Q.A.Yasaui, Arystan bab keseneleri, Aqyrtas, Appaq ishan kýmbezderi, Eski Týrkistan, Sauran, Syghanaq, Eski Taraz, Talghar jәne t.b. qalashyqtar jóndeldi.

Býgingi tanda 15 nysandy qalpyna keltiru júmystary óz mәresine jetti.

Aldaghy uaqytta memlekettik tarihiy-mәdeny qoryq-múrajaylardyng «Úlytau», «Otyrar» jәne «Tanbaly» atty 3 qabyldau ortalyqtarynyng qúrylysy josparlanghan.

Sonymen qatar, elimizding ótken tarihy jәne ruhany ómirining tolyq kórinisin kórsetu, turizm salasyn damytu maqsatynda BBC World News telearnasynyng qatysuymen dayyndalghan «Qazaqstannyng qasiyetti jerlerining geografiyasy», «Altyn batyr», «Ahmet Qoja Yasauy jәne Aysha biybi keseneleri» filimder jinaghy, «Kýltegin. Jana kózqaras» atty derekti tarihy filim, «Castlefilm» amerikandyq kompaniyasy men tanymal akter Mark Dakaskostyng qatysuymen «Nomadtar jeri» filimi jaryq kórdi.

Qazirgi tanda «BBC World News», «Habar», «Kazakh TV», «El arna» telearnalary boyynsha «Altyn batyr» jәne «Ahmet Qoja Yasauy jәne Aysha biybi keseneleri» derekti filimderining kórsetilimi jýrgizilude.

Al «Euronews» telearnasynda «Altyn batyr» jәne «Ahmet Qoja Yasauy jәne Aysha biybi keseneleri» filimderining jarnamalyq rolikteri kórsetiledi.

Ónirler arasyndaghy sayahat týrindegi jastar baylanysyn nyghaytu isi jolgha qoyylyp keledi. Ózge ónirlerge sayahat jasaghan jas buyn elining tarihy men damu baghytyn salystyryp, ózining kózqarasynda bagham jasaydy. Sonymen qatar, el men jer kórgen jastardyng ortagha beyimdelui, bәsekege qabilettiligi, kónil kókjiyegining dengeyi artady. Demek, búl jobalardyng jýktep otyrghan jauapkershiligi mol jәne ony abyroymen atqaruda.
Tarihpen tanysu arqyly adamnyng bilimdilik dengeyi de arta týsedi. Qazir elimizding birqatar ónirlerinde tariyh, geografiya sekildi pәnder negizinde sol aimaqtaghy erekshe oryndargha baryp, oqushylargha sabaq ótu ýrdisi keng etek alyp keledi. Oqushylardyng barlyghy osynday erekshe sabaqtar kezinde ózgeshe yntamen sabaq oqyp, dalanyng bólek kónil-kýy syilaytynyn, barlyghyn kózben kórip, qolmen ústaudyng ózi qyzyq ekenin tilge tiyek etedi.

Osy baghytta, Týrkistan oblysynyng barlyq qalalary men audandary boyynsha 1, 2 jәne 3 kýndik turistik baghyttar әzirlendi. Osy baghyttargha Qazaqstannyng qasiyetti nysandary kartasyna engen 84 tarihiy-mәdeny nysandar engizilgen. Týrkistan oblysynyng Ordabasy audanynda qazaq halqynyng 3 biyining eskertkishin әzirleu jәne ornatugha 350 mln. tenge bólinip otyr. Otyrar audanynda «Arystanbab» kesenesine jaqyn ornalasqan aumaqty jayghastyru ýshin 32,1 mln. tenge qarastyryluda. Jәne de «Otyrar tóbe» tarihy keshenining aumaghyn jayghastyru ýshin audandyq budjetten 28,8 mln. tenge josparlandy. Atalmysh qarjygha kólik túraghy salynyp, jaryq ornatyldy  jәne keshenning aumaghy kógaldandyryldy.

Al Soltýstik Qazaqstan oblysynda jalpy somasy 8 mln. tenge kóleminde Qarasay jәne Aghyntay batyrlardyng memorialdyq keshenin qalpyna keltiru júmystary bastalyp, әzirge shatyry auystyryldy jәne qasbeti jóndeldi.

Sonday-aq, aghymdaghy jyly «Qazaqstan júldyzy» altary ornalasqan Ozernoe auylyna 531,6 mln. tenge kóleminde 22,3 shaqyrym jol, Dolmatovo auylyna jalpy somasy 437,108 mln. tengeni qúraytyn 13 shaqyrym jol, Maghjan Júmabaevqa qatysty nysandar kesheni ornalasqan Sartomar auylyna 232,200 mln. tengege 7 shaqyrym jol baghyttaryn jóndeu josparlanuda.

Qazirgi tanda oblystyng 3 qasiyetti nysanynyng janynda turisterdi ornalastyrugha jәne qondyrugha arnalghan arnayy oryndar, qonaq ýiler júmys isteydi.

Al Qyzylorda oblysynda reseylik jәne ózbekstandyq ghalymdardyng qoldauymen Horezm arheologiyalyq-etnografiyalyq ekspedisiyasy úiymdastyryldy.  Syghanaq, Jankent, Bәbish molda, Sortóbe, Qyshqala audandaryndaghy qasiyetti oryndardy arheologiyalyq zertteuge 43,5 mln. tenge bólingen. Osy rette aghymdaghy jylghy aqpan aiynda Oblystyq tarih jәne ólketanu múrajayynda «Qasiyetti Qazaqstan jәne arheologiya» zaly ashyldy.

Taghy bir auyz toltyryp aitarlyq júmys, Jambyl oblysynda «Aqyrtas» tarihy keshenine úzyndyghy 7 shaqyrym jol salyndy.

Búdan bólek, Manghystau oblysynda jalpyúlttyq jәne jergilikti manyzy bar birqatar qasiyetti nysandar ornalasqan Qaraqiya audanyna jol qúrylysy bastaldy. Osy maqsattargha oblys budjetinen 5 mlrd. tenge bólinip otyr.

Al «Shyghys Qazaqstan inju-marjany» jobasyn jýzege asyru ayasynda Shyghys Qazaqstan oblysynda Qasiyetti oryndardyng kartasy әzirlendi. Osy rette oblystyng turoperatorlarymen birlesip 23 jana turistik baghyttar dayyndaldy.

«Qazaqstannyng qasiyetti geografiyasy» әleumettik jobasyn tiyimdi jýzege asyru ayasynda Mәdeniyet jәne sport ministrligi tarihiy-mәdeny múra nysandaryn qorghau jәne qoldanu salasyna qatysty negizgi jәne jetekshi zang jobalaryn әzirledi. Osynyng arqasynda «Qazaqstannyng qasiyetti geografiyasy» arnayy jobasyn jýzege asyru ayasynda barlyq audandarda birqatar eleuli júmystar jýrgizilude. «Qazaqstannyng kiyeli 100 nysany» tizimine Aqmola oblysynan 10 nysan  respublikalyq kartagha jәne 33 nysan ónirlik mәnge ie kartagha engizildi.

Sonymen qatar, ekologiyalyq, búqaralyq turizmdi damytu maqsatynda Qorghaljyn, Burabay, Zerendi, Ereymentau, Atbasar, Selinograd, Jaqsy, Jarqayyn, Esil, Sandyqtau audandary men Birjan sal audanynyng qasiyetti nysandary bazasynda 8 turistik baghdar әzirlendi. Shyghys Qazaqstan oblysy Ýril auylyna deyin 150 shaqyrym asfalittalghan jol, al Ýril auylynan Berel qorghanyna deyin 12 shaqyrym qúm-shaghal jol salyndy. Yrghyzbay (Áuliye) kesenesining jan-jaghy men Qonyr әulie ýngiri  jayghastyryldy. Bastapqy joba 50 mln. tengeni qúrasa, Qonyr әulie ýngirine 25 mln. tenge júmsaldy. Qazirgi tanda Semey qalasynan Qarauyl auylyna deyin, әri qaray Qarauyldan Qonyr әulie ýngirine deyin 100 shaqyrym jol jóndeuden ótkizilude.

Ruhaniyatty janghyrtu, janartu ýshin, ósip kele jatqan jana úrpaqtyng sanasyndaghy últtyq ruhyn, últtyq bolmysyn nyghayta týspesek, jana dәuirding aryndy aghyny tym-tyraqay etip shashyratyp jiberui mýmkin. Sondyqtan, Memleket basshysy jana dәuirge ayaq basyp kele jatqan uaqytta jastargha óte ýlken kónil bólip otyr. Olardyng sapaly bilim aluyna jәne tarihiy-mәdeny bilimdi boluyna barynsha joghary mýmkindikter tughyzugha tyrysyp keledi. «Ruhany janghyru» baghdarlamalyq maqalasynyng «Qazaqstannyng qasiyetti geografiyasy» atty baghyty birinshi kezekte kóne oryndardyng jaghdayyn jaqsartyp, nasihatyn arttyrudy kózdese, ekinshiden, jas buynnyng tereng tarihiy-mәdeny bilim alyp, últtyq ruhyn nyghaytudy kózdeydi.

Abai.kz