Júma, 29 Nauryz 2024
Alasapyran 7699 9 pikir 31 Mamyr, 2019 saghat 08:00

Qughyn-sýrginning sebep-saldary qúpiya bolyp qalyp jatyr

31 mamyr – Asharshylyq pen Sayasy qughyn-sýrgin qúrbandary kýni. HH ghasyrda qazaq halqynyng jartysyna juyghyn qyryp salghan 1917-20-jyldar men әigili 30-shy jyldardaghy qoldan úiymdastyrylghan alapat asharshylyq pen 37 jylghy qandy qyrghyn – sayasy repressiya baghasy әli tolyqqandy berilgen joq. Ukraina Jogharghy Radasy eldi qyrghyngha úshyratqan asharshylyqty Golodomor dep jariyalap, ukrain halqyna jasalghan genosid dep tapty.

Ukraina soty IY.Stalinnen bastap, búrynghy KSRO basshylary men Ukrain Kenestik Sosialistik Respublikasy jetekshilerin de osy alapat qylmysty jasaghan qylmyskerler dep ýkim shyghardy.

1930-1933 jyldar aralyghyndaghy asharshylyqta keybir tarihshylarymyzdyng esebi boyynsha 4 milliongha juyq adam qyrylghan. Almatydaghy ýlken jiynda qandy qyrghynnyng avtorlarynyng biri Goloshekin «biz keremet jetistikke qol jetkizdik» dep bayandama jasap, oghan barlyq kommunister du qol shapalaqtap jatqanda, kóshede birining ýstine biri ýiilip ashtan ólip jatqan mәiitterding iyisi ashyq terezeden ishke enip túrghanyn aitady kuәger qayratkerlerimiz.

1897 jyly ótken Reseydegi halyq sanaghynyng resmy statistikasyna qarasaq, ózbek últy 1 million 690 myn, tәjik últy 350 myng adamdy qúrapty. Sol uaqytta qazaqtyng sany 4 million 84 myng adam bolghan eken. 100 jyl aralyghynda ózbek últy 25 milliongha jetse, osy kýnderi Elimizdegi qazaq últynyng sany 11 milliongha әreng jetti. Mine, asharshylyqtyng orny tolmas alapat zardabyn osydan-aq biluge bolady.

1937-1938 jyldardaghy sayasy repressiyada 100 mynnan asa adam jazyqsyz halyq jauy atandy.

Jas úrpaqty Alash iydeyasymen keng auqymda jәne jýieli týrde tanystyryp, ony otanshyldyq ruhta tәrbiyeleu maqsatynda Alash qozghalysyna qatysty arhiv qújattaryn, birinshi kezekte 1928-1932 jyldargha tiyesili ghasyr qújaty atalghan «Alash isi» sot prosesteri materialdaryn kóp tomdyq týrinde jariyalau isi qolgha alynu kerektigi aitylghan bolatyn. Sonymen qatar osy «Alash isi» sot prosesimen tikeley baylanysy bar kelesi mәsele - ol HH ghasyrdyng 20-50-shi jyldarynda jýrgizilgen sayasy repressiya materialdary. Qazaqstan tarihynda últtyq sayasy basqarushy topqa jәne shygharmashylyqtaghy ziyalylargha baylanysty jýrgizilgen jappay repressiyalau sharalarynyng sebep-saldary irgeli zertteu túrghysynan әli de bolsa jan-jaqty tolyq ashylmaghan kýiinde qalyp kele jatyr.

Abai.kz

9 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1581
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2281
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3610