Arystaghy apat turaly resmy túlghalardyng mәlimdemeleri:

24 mausym 2019 jyl

Qasym-Jomart Toqaev, QR Preziydenti:

- Qalany qayta qalpyna keltiremiz. Barlyghy jaqsy bolady. Sәl shydanyzdar. Búl tótenshe jaghday, katastrofa. Ýkimet aqsha beredi. Kómektesemiz, alandamanyzdar. Jóndeu júmystaryn da jasaymyz. Men sol ýshin arnayy keldim.

Qazir birinshi kezekte azamattardyn, qala túrghyndarynyng qauipsizdigi manyzdy. Ekinshi mәsele kómek kórsetu. Býkil Qazaqstan Arysqa kómektesedi. Arnayy qor ashylady.

Aldaghy uaqta Arys qalasy qanday da bir jarylghysh qúraldardan tolyq tazalanuy kerek.

Ómirzaq Shókeev, Týrkistan oblysy әkimi:

- Oblys boyynsha Tótenshe jaghday jariyalandy. Barlyq audandar men jaqyn mandaghy eldi-mekender júmyldyryldy. Qazir jaghdaydy kórip otyrmyz. Býkil qalany evakuasiyalau kerek. Barlyq baghyttar boyynsha kólikter kolonnasy jýredi. Olar adamdardy alyp ketip, arnayy dayyndalghan lagerlerge jetkizedi. Barlyq audannyng әkimderi men әkimshiligi óz komandalarymen arnayy lagerler jasaqtauy kerek.

Núrlan Ermekbaev, QR Qorghanys ministri:

- Azamattardyng qauipsizdigi ýshin, jaqyn arada, jedel shtab arnayy rúqsat etpeyinshe óz ýilerinizge oralmay túrynyzdar. Sebebi, Arys qalasynyng keybir kóshelerinde әli de jarylmaghan oq-dәri, qaru-jaraqtar boluy mýmkin. Qazir saperler ol oq-dәrilerdi zalalsyzdandyru júmystaryn bastady. Saperler júmysy ayaqtalghan song jarylystar toqtaydy. Sol kezde óz ýilerinizge oralugha rúqsat beriledi.  Eshqanday radioaktivti qaru-jaraq saqtalmaghan. Radiasiya qauipi joq.

Al әskery qalashyqtyng ózinde әskeriylerding jartysy arnayy bunkerlerde. Olardyng qauipsizdigi qamtamasyz etilgen.

25 mausym 2019 jyl

Asqar Mamiyn, QR Premier-ministri:

- Ókinishke oray qaytys bolghandar bar. Bir adam Arys qalasynyng túrghyny. Ekinshisi әskery qyzmetker. Marqúmdardyng tuystaryna kónil aitamyz.

Erlan Túrghymbaev, QR IIM:

- Qazirgi tanda әskery bólimning qoymalaryndaghy órtti sóndiru onaygha soghyp otyrghan joq. Sondyqtan, qaladan shamamen 41 myng adam evakuasiyalandy. 39 myng adam ózderi ketti. 2815 adam evakuasiyalandy.

Balabaqshadaghy balalardyng barlyghy qaladan shygharyldy. Tughan-tuystarynyng qolynda bolghan balalar da tabylyp, ata-analaryna tabystaldy. Qazir qanday da bir shaghym joq.

Qalada úrlyq-qarlyqty boldyrmau ýshin 75 polisiya jasaghy júmys jasap jatyr. Sonyng ózinde, qazir 3 adam ústaldy. Olargha bir dýken men túrghyn-ýidi tonaghan degen aiyp taghylyp otyr.

Eljan Birtanov, QR Densaulyq saqtau ministri:

- Dәrigerlik kómekke barlyghy 165 adam jýgingen. Olardyng 76-y jenil jaraqat alghan. Ambulatorlyq em taghayyndalyp, qaytarylghan. 89-y auruhanalargha jatqyzyldy. 15 adam jansaqtau (reanimasiya) bóliminde jatyr.

Ózge aqparattargha sholu:

«TASS» agenttigi Arystaghy shetin oqighagha qatysty úzyn-yrghasy 15 material jariyalapty. Olardyng deni aqparattyq habarlamalar eken.  

Taqyryptyq sholu:

1. V Kazahstane na territoriy voinskoy chasty proizoshel vzryv
2. Vlasty Kazahstana nachaly evakuasii naseleniya v gorode Arysi posle vzryva v voinskoy chastiy
3. V Turkestanskoy oblasty Kazahstana vveden rejim ChS v svyazy so vzryvom v voinskoy chastiy
4. V bolinisy na yuge Kazahstana postupily 16 postradavshih ot razryva boepripasov
5. Dviyjenie poezdov cherez Arysi zaderjano posle vzryva v voinskoy chastiy
6. SMI: Tokaev vyletaet v TurkestanskuI oblasti, gde vzorvalisi sklady boepripasov
7. V rezulitate vzryvov boepripasov na yuge Kazahstana pogib odin chelovek
8. Sapery nachaly ochistku ulis Arysy ot boepripasov
9. Posle vzryvov boepripasov v Arysy bolee 70 chelovek obratilisi za medisinskoy pomoshiu
10. ChP na voennom sklade v Kazahstane. Glavnoe
11. V MVD Kazahstana zayavili, chto na skladah boepripasov v Arysy prodoljaetsya pojar
12. Tokaev poobeshal vosstanoviti gorod Arysi posle vzryvov boepripasov
13. Chislo pogibshih pry vzryvah boepripasov v Arysy vozroslo do dvuh
14. Tushenie skladov v gorode Arysi priostanovleno iyz-za prodoljaiyshihsya vzryvov
15. Kirgiziya otmenila jeleznodorojnyy reys Bishkek-Moskva iyz-za ChP v Kazahstane

«Kyrgyz temir jolu» (Qyrghyz temir joly) Arystaghy apatqa baylanysty temir jol reysin toqtatqan.

«Qazaqstan Respublikasy, Týrkistan oblysyna qarasty Arys qalasyndaghy jaghdaygha baylanysty «Qyrghyz temir jolynyn» «Bishkek-Mәskeu» baghytyndaghy № 17 poyyzy reysin uaqytsha shegerdi» depti resmy habarlamada.

Atalghan baghyt boyynsha jolaushylar tasymaldaytyn reys Arys qalasyn kesip ótetindikten, azamattardyng qauipsizdigi ýshin reys uaqytsha toqtatylghan eken.

Arystaghy apat AES-ke qarsylargha úpay boldy

«Novaya gazeta»  «Oskal Arysiy» atty maqala jariyalapty. Áueli apat turaly azdy-kem aqpar bergen.

«Arys qalasy – búl Qazaqstannyng ontýstiginde ornalasqan qarapayym eldi-meken. Ádette múnda kún rayy jyly bolady. Eshqanday damu prespektivasy joq. Birneshe kәsiporyn ghana bar. Olar – Arystaghy temir jol stansiyasy (stansiya – Orynbor -Tashkent baghytyndaghy negizgi punktterding biri) jәne lokomotiv jóndeu zauyty. Sonday-aq, 43 myng túrghyny bar qalada Qazaqstan qorghanys ministrligining № 44856 әskery bólimi ornalasqan. Al búl әskery bólimde qaru-jaraq qoymasy bar.  Tanghy saghat 9:20-da (Mәskeu uaqytymen 6:20) qoymadan órt shyghyp, artynsha kýshti jarylys bolghan. Jarylystan әuege kóterilgen týtindi kórshi oblystaghylar da kórdi. Al Arystaghy key audandarda ýilerding tereze әinekteri shaghylyp, shatyrlary qiraghan» dep jazady.

Ári qaray, qala túrghyndarynyng abyr-sabyr kýige týskenin aityp,  kópshilik azamattardyng qalany tastay qashqanyn jazghan.

«Týrkistan oblysynyng әkimi (reseydegi gubernatordyng analogy) Ómirzaq Shókeevke qalany evakuasiyalau turaly mәlimdeme jasau ýshin 1,5 saghat uaqyt kerek boldy. Ol kezde Arys qalasynyng jartysy qaladan shyghyp ketken edi. Sóitse de, Qorghanys ministrligi bastapqy uaqytta zardap shekkender joq degendi algha tartty» depti.

«Taghy bir manyzdy mәsele – jarylys bolghan qoymada qansha oq-dәri men qaru-jaraq bolghanyn, olardyng qanday modeli ekenin eshkim bilmeydi jәne ol turaly resmy aitylmaydy. Alayda «Novoy» sarapshylary, suretterge qarap, jarylys kezinde oq-dәriler kýkirtining (poroh) janghanyn jәne onyng úzaqqa sozylatynyn boljap aitady. Ekinshiden, múnday qoymanyng qalagha tym jaqyn ornalasuynyng ózi qauipsizdik normalaryn óreskel búzu bolyp tabylady» dep jazady.

«Novaya gazeta» redaksiyasy Arystaghy apatqa sholu jasay otyryp, Resey tehnologiyasy boyynsha salynuy mýmkin degen Atom elektr stansiyasyn da sóz etken eken.

«Arystaghy jaghday Qazaqstanda Reseyding kómegimen AES salynuy mýmkin degen aqparat qoghamdyq rezonans tudyrghan kezende oryn aldy. 2019 jyldyng aqpanynda Reseyding Qazaqstandaghy elshisi Aleksey Borodavkin mәlimdeme jasap: «Sizderding elinizde AES qúrylysyn bastau turaly sheshimge keletin sekildi. Jәne biz ony Rosatom salady dep ýmitenemiz» degen.

AES salu turaly bastama qoghamnyng narazylyghyn tudyrdy (bәlkim sonyng «Chernobyli» serialynan әserlenip ketken shyghar). Biylik kópten beri alghash ret halyq qarsy bolsa, salmaymyz degen mәlimdeme jasaugha mәjbýr boldy.

Al Arystaghy apat AES-ke qarsylargha úpay boldy. «Qarapayym snaryadtardy» baqylay almay otyr. AES-te apat bolsa she? Onda ne bolmaq?! Ony taghy apta sayyn jer silkinetin Almaty oblysynda salmaq» degenen pikirlerdi aituda» dep jazypty.

«Interfaks» agenttigining Reeylik qyzmeti Arystaghy jarylysqa qatysty

Taqyryptyq sholu:

1. V svyazy so vzryvamy v voinskoy chasty v Kazahstane vozbudily ugolovnoe delo
2. Ogoni potushily na dvuh iz treh skladov s boepripasamy na yuge Kazahstana
3. Nerazorvavshiyesya snaryady v kazahstanskoy Arysy razletelisi po ulisam y jilomu sektoru
4. IYz-za vzryvov na sklade boepripasov otmenily poezd Bishkek-Moskva
5. V MVD Kazahstana soobshily o sohraneniy ugrozy vzryvov boepripasov v Arysiy
6. Pojarnye priostanovily tushenie na voennom sklade v Kazahstane iyz-za vzryvov
7. V postradavshem ot vzryvov kazahstanskom gorode zaderjaly treh maroderov
8. 15 postradavshih ot vzryvov v Kazahstane pomestily v reanimasii
9. Chislo pogibshih pry vzryvah boepripasov v Kazahstane uvelichilosi do dvuh
10. 89 chelovek gospitalizirovany posle vzryvov na voennom sklade v Kazahstane
11. Posle vzryvov boepripasov v Kazahstane chasti soldat okazalisi v bunkerah
12. IYz-za vzryva na sklade boepripasov v Kazahstane pogib odin chelovek
13. Pojarnye ne nachaly tushiti sklady v Arysy iyz-za vzryvov boepripasov
14. V Kazahstane polnostiu evakuiruit gorod ryadom s zagorevshimsya skladom boepripasov

«Qazaqstandyq «Jolaushylar tasymaly» kompaniyasynyng mәlimetinshe, 20 jolaushylar poyyzy toqtatylghan. Onda 8121 adam bolghan. Poyyzdar Shymkent, Týrkistan, Týlkibas, Taraz, Shu, Shiyeli jәne Qyzylorda qalalarynyng stansiyalarynda túr. Ol jerlerde jolaushylargha azyq-týlik, su taratyluda. Kompaniya arnayy rejimdegi júmys shtabyn qúrghan. Al úzyn-yrghasy 11500 jolaushyny avtokóliktermen jәne ózge poyyzdarmen jetkizgen» dep jazypty.

Al «RIA Novostiy» agenttigi Arystaghy apat turaly 28 material jariyalapty. Olardyng barlyghy derlik aqparattyq habarlamalar negizinde dayyndalghan.

Taqyryptyq sholu:

1. V Kazahstane na sklade voyskovoy chasty progremel vzryv
2. Na yug Kazahstana napravily 120 poliyseyskih posle ChP v voinskoy chastiy
3. Postradavshih pry pojare na arsenale voinskoy chasty v Kazahstane net
4. Na yuge Kazahstana evakuiruit naselenie iyz-za pojara v voinskoy chastiy
5. Preziydent Kazahstana poruchil vyyasniti prichiny insiydenta v voinskoy chastiy
6. V Kazahstane evakuiruit gorod iyz-za pojara v voinskoy chastiy
7. Pry vzryve v voinskoy chasty v Kazahstane postradaly shesti chelovek
8. Chislo postradavshih pry vzryve na yuge Kazahstana vozroslo do 16 chelovek
9. Pojar v voinskoy chasty v Kazahstane ne mogut nachati tushiti iyz-za vzryvov
10. Chislo postradavshih iyz-za ChP v voinskoy chasty v Kazahstane uvelichilosi do 23
11. Chislo postradavshih iyz-za ChP na yuge Kazahstana vyroslo do 31
12. V Kazahstane zavely delo posle ChP na sklade orujiya
13. Chislo postradavshih pry vzryve na yuge Kazahstana uvelichilosi do 46 chelovek
14. Na yuge Kazahstana odin chelovek pogib iyz-za ChP v voinskoy chastiy
15. Pry ChP na yuge Kazahstana postradaly bolee 70 chelovek
16. Vzryvy v Kazahstane mogut prodoljatisya neskoliko dney, zayavil glava regiona
17. V Kazahstane 1,8 tysyachy voennoslujashih likvidiruit posledstviya vzryvov
18. Tokaev poruchil ustraniti ochag vzryvov na arsenale na yuge Kazahstana
19. V Kazahstane 15 chelovek nahodyatsya v reanimasiy posle vzryvov na arsenale
20. Chislo pogibshih pry vzryvah na yuge Kazahstana vyroslo do dvuh chelovek
21. Vzryvy na voennom sklade na yuge Kazahstana prodoljayutsya
22. V kazahstanskom gorode, evakuirovannom posle ChP, zaderjaly treh maroderov
23. Postradavshiy ot vzryvov na arsenale gorod v Kazahstane bystro vosstanovyat
24. Zayavleniy o propavshih bez vesty posle vzryvov na arsenale v Kazahstane net
25. V Kazahstane vyvezly ostavavshihsya v ukrytiy jiyteley posle ChP na arsenale
26. V Kazahstane prekratilisi intensivnye vzryvy posle ChP v voennoy chastiy
27. V MVD Kazahstana rasskazaly o proverke v voennoy chasti, gde proizoshlo ChP
28. ChP na yuge Kazahstana priyvelo k ostanovke 20 poezdov

Qazaqstan eshkimmen soghysqan joq. Milliondaghan tonna oq-dәri jinalyp qalghan

Al Reseylik «Novaya gazetanyn» әskery sholushysy Pavel Feligengauer «Azattyqtyn» orys qyzmetine pikir bildirip, Arystaghy qoymada Ekinshidýniyejýzilik soghystan qalghan oq-dәrilerding de bolghanyn aitypty.

«KSRO kezinde qaru-jaraqtyng ýlken qory saqtalghan. Onyng ýstine jana qaru-jaraq, oq-dәrilermen qatar eski, soghys kezinen qalghandary da saqtaldy. Olardy týgel atyp, utilizasiyalau mýmkin bolmady. Resey Kavkazda, Siriyada, Donbassta birshamasyn paydalandy. Al Qazaqstan eshkimmen soghysqan joq. Eshqanday shyghyn bolghan joq. Milliondaghan tonna jinalyp qaldy.  Qazaqstanda oq-dәri, qaru-jaraqtyng alyp qory bar. Óitkeni Sovet kezinde Qytaymen soghysugha dayyndalghan. Ol jaqta Qytay qaruly kýshterine qarsy salmaqty әskery sharalar bolady dep kýtilgen. Dúrys saqtalmaghan. Bylaysha aitqanda, key bóligi arnayy bunkerlerde emes, kóshede shashylyp jatty. Búl dereu sheshilui tiyis kýrdeli mәsele. Áli kýnshe sheshilgen joq. Aqsha kerek, kýsh salu kerek. Múnsha oq-dәri men qaru-jaraqty tez arada joyyp jiberu mýmkin emes. Olardy sorttau kerek. Jaramdylaryn saqtau ýshin investiyiya tartu kerek. Eski qaru-jaraqtar uaqyt óte kele jaramsyz bolyp qalady. Onymen eshkim ainalysyp jatqysykelmegen bolar», deydi Feligengauer.

Arystaghy jarylystar hronologiyasy:

Arystaghy apat alghash ret oryn alyp otyrghan joq.

2009 jyly eski qaru-jaraqtardy joi barysynda jarylys bolghan. Ol kezde 3 adam qaza tauyp, 17 adam jaraqat alghan.

2014 jyldyng jazynda  utilizasiyalau zauytynda jarylys boldy. 2 adam qaza tauyp, bir adam auyr jaraqat alghan.

2015 jyldyng kýzinde әskery pologonda eski oq-dәrilerdi joy barysynda jarylys boldy. Bir adam qaza tapty.

Odan bólek,

2001 jyly Qaraghandy oblysyna qarasty Toqyrau auylynyng manynda qaru-jaraq, oq-dәri qoymasynda órt shyghyp, birneshe tәulik boyy janghan edi. Ol kezde de 1300 túrghyndy qauipsiz aimaqqa kóshirgen. Aytpaqshy, Qasym-Jomart Toqaev premier-ministr edi. Halyqty evakuasiyalau isin Toqaev jýrgizgen.

2013 jyly Otar poligonynda qaru-jaraqty utilizasiyalau kezinde jarylys bolyp, 4 adam qaza tauyp jәne 3 adam jaraqat alghan.

Týiin

2018 jyldyng 11 sәuiri kýni Astana telearnasynyng janalyqtary eski qaru-jaraqtardy jonmen ainalysatyn «Qaztehnologiyalar» AQ-tyng 180 maman júmyssyz qaluy mýmkin ekeni turaly habarlaghan. Olar Arys jәne Otar stansalarynda ornalasqan uchaskelerde eski qarudy jongmen ainalysqan. 2018 jyly olardyng júmysy toqtap, qarudy zalalsyzdandyrugha tapsyrys bolmaghan. Osynyng saldarynan júmysshylar aqysyz enbek demalysyna jiberilipti. Sol aqparatta búl qoymalarda ekinshi dýniyejýzilik soghystan beri saqtauly túrghan qaru-jaraqtar bar ekeni jariyalanghan.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz