Keshe saghat 11.00-de Qazaqstan Respublikasy Parlamenti Mәjilisining konferens-zalynda «Qazaqstan Respublikasynyng keybir zannamalyq aktilerine kóshi-qon prosesterin retteu mәseleleri boyynsha ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly» Qazaqstan Respublikasynyng Zany jobasynyng tanystyrylymy ótti.

Atalghan jinalysqa QR Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministrliginde qúrylghan júmys tobynyng mýshesi retinde qatysyp, sóilegen sózimdi Sizdermen bólisudi jón kórdim.

Qúrmetti deputattar!

Qúrmetti jinalystyng qatysushylary!

Men býgingi tanystyrylymyn viyse-ministr Ahmady Ádilúly tanystyryp ótken Zang jobasyna baylanysty 20 dan astam úsynys berdim. Onyng bir bólimi atalghan Jobagha endi. Enbegenin Júmys tobynyng otyrysy barysynda, qúrmetti deputattar, Sizderding kómekterinizge sýiene otyryp, zandastyramyz dep senem.

Men býgin ol úsynystardy bir-birlep tanystyryp otyrmaqshy emespin.

Mening aitayyn degenim – basqa ýsh mәsele!

Sonyng birinshisi – Sottylyq turaly anyqtama.

Ózderiniz jaqsy bilesizder, «Halyqtyng kóshi-qony turaly» Zang – túnghysh ret 1997 jyldyng 13 jeltoqsanynda qabyldandy.

Atalghan Zangha qazirge deyin bes mәrte ózgertuler men tolyqtyrular engizildi. Mine, altynshy ret qayta qaralghaly otyr.

Men sonyng songhy eki retki talqysyna qatystym. Kәribay Imanjanúly shaqyrsa, altynshy retkisine de qatyssam dep otyrmyn.

2015 jyly «Qazaqstan Respublikasynyng keybir zannamalyq aktilerine kóshi-qon prosesterin retteu mәseleleri boyynsha ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly» Qazaqstan Respublikasynyng Zany jobasy toghyz ay talqylandy.

Men óz tarapymnan úsynghan úsynystarymnyng bәrin ótkizdim.

Býgin kóship kelgen aghayyn sonyng qyzyghyn kórip jatyr.

Tek, bir mәsele sheshilmey qaldy.

Ol – «Halyqtyng kóshi-qony turaly» Zanynyng 49-babynyng 9) tarmaghyna baylanysty, Qytaydan kelgen qandastarymyzdy, túraqty tirkeuge túruda,  sottalghan nemese sottalmaghany turaly anyqtama talap etuden bosatu turaly mәsele edi. Qanshama jinalystar, qanshama talas-tartys boldy, soghan qaramastan búl mәsele sheshilmegen kýii Zang qabyldanyp, 2016 jyldyng 1 qantarynan bastap qoldanysqa endi.

Biz óz tarpymyzdan kýresimizdi toqtatpadyq. Aqyry BAQ-tyng arqasynda Elbasyna jetkizdik. 2017 jyly ashylghan Dýniyejýzi qazaqtarynyng besinshi qúryltayynda Últ Kóshbasshysy Núrsúltan Nazarbaevtyng tikeley tapsyrmasymen búl mәsele sheshildi – Ishki ister ministrining №992 Búiryghyna tolyqtyru engizildi.

Ekinshisi – «Oralman» mәrtebesi turaly.

Atalghan Zang jobasy 2017 jyly Mәjiliste besinshi ret qayta qaraldy. Búl joly qandastarymyzdyng «Oralman» mәrtebesining merzimin ótkizip alyp, Qazaqstan azamattyghyna qújat tapsyra almau mәselesi basty oryngha shyqty.

Men Mәjilistegi júmys tobyna búl mәseleni sheshuding eki jolyn úsyndym. Onyng biri – Qazaqstan Respublikasynyng «Azamattyghy turaly» Zanynyn  16-1-babynyng 1) tarmaghyndaghy «Oralmandar» degen sózdi «Etnikalyq qazaqtar» dep ózgeru; ekinshisi - «Halyqtyng kóshi-qony turaly» Zanynyng 25-babyna tek azamattyq alu ýshin «Oralman» mәrtebesining merzimin bir mәrte úzartyp beruge mýmkindik jasaytyn jana tarmaq qosu.

Birinshi úsynysymdy, ókinishke oray, Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministrligining zeynettegi mamany Aslan Qarjaubaevtyng bir auyz sózimen deputattar talqydan shyghara saldy. Qabyldamay tastady.

Al, ekinshi úsynysty qabyldady. Biraq, taghy sol A. Qarjaubaevtyng «aqylyna» jyghylyp, merzimin alty aimen shektep tastady. «Oralman» mәrtebesining merzimi alty aidan asyp ketken neshe myndaghan qandastarymyz shulap qala berdi.

Nәtiyjesi ne boldy deysiz ghoy?!

Búl mәsele de aqparat qúraldarynyng kómegimen Elbasyna jetti. Túnghysh Preziydent Núrsúltan Nazarbaev óz ókilettigin toqtatugha nebary tórt-bes-kýn qalghanda arnayy Jarlyqpen «Oralman» mәrtebesining merzimin 2019 jyldyng 31 jeltoqsanyna deyin bir mәrte úzartyp beru turaly sheshim qabyldap, búl mәseleni de sheship berip ketti.

Ýshinshisi – «Oralman» atauy turaly.

2017 jyly Mәjilistegi Zang jobasyn talqylaudaghy kýn tәrtipke shyqqan taghy bir mәsele – «Oralman» atauyn ózgertu turaly boldy.

Úsynys berdik. Ol úsynys Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministrliginde arnayy talqylanyp, jobagha endi. Mәjiliske kelgende atalghan ministrlikting viyse-ministri Svetlana Jaqypovanyng bir auyz qarsylyghymen úshty da ketti...

Nәtiyjesi ne boldy deysiz ghoy?!

Preziydent Qasym-Jomart Toqaev ýstimizdegi jyldyng 2 sәuirinde preziydent retinde "Egemen Qazaqstan" gazetine bergen alghashqy súhbatynda «Oralman» degen sózge men qarsymyn!»-dedi.

Mine, býgin sol «Oralman» degen ataudy ózgerteyik dep, qauqyldasyp jatyrsyzdar!

Demek, osy ýsh mәselening ýsheuin de preziydentterge jetkizbey-aq, Mәjilistegi talqyda jelkesin qiigha әbden bolatyn edi ghoy!

Qúrmetti deputattar!

Qúrmetti jinalystyng qatysushylary!

«Oralman» atauyn ózgertudi aitpaghanda, «Sottylyq turaly» anyqtama talap etu men «Oralman» mәrtebesining uaqyty ótip ketuden qandastarymyzdyng tartqan azaby men qasiretin aityp súramanyz!

Sonda, Asa Mәrtebeli Elbasy Núrsúltan Ábishúly óz qolymen sheshpegende, búl mәsele sol beti qala berer me edi?!!

Eger, búl mәselening bar ekenin biz aitpasaq, úsynys bermesek – bir jón! «Qúrmetti deputattar, búl mәsele sheshilmese bolmaydy!» dep, qansha aittyq, qansha maqala jazdyq!?? Jalynyp, jalbarynyp túryp súradyq qoy!!!

Aytynyzdarshy, múraldyq jauapkershilikti kim moynyna alady?!!

Qúrmetti deputattar!

Sizderding qoldarynyzda «DEPUTAT» degen mandattarynyz bar. Eng jogharghy zang shygharushy organ – Sizdersizder!

Mine, jogharyda aittym, osy talqylanghaly otyrghan Zang jobasyna 20-nyng ýstinde úsynys berdim. Bәri de uaqyt talabyna say tuyndap otyrghan, tek qana zanmen sheshim tabudy qajet etetin mәseleler. «Otandastar» qorymen birlesip júmys isteyin dep otyrmyn...

Sizderden ótinish: osy úsynystardy batyl qadam jasay otyryp, zandastyryp berinizder! Jaltaqtaudy qoyalyq!! Jana Quanysh Súltanov aghamyz jaqsy aitty, «Halyqtyng kóshi-qony turaly» Zanynyng songhy nýktesin qoyatyn mezgil jetti!

Men Sizderden sony súraymyn!!!

Tyndaghandarynyzgha rahmet!!!

Auyt Múqiybek

Abai.kz