Beysenbi, 28 Nauryz 2024
Áleumet 7289 7 pikir 18 Shilde, 2019 saghat 11:20

Bizge AES kerek pe?

"Bata tiymey, qata tiyse qaytemiz" degendey, býginde júrtshylyqty shulatyp, eki topqa bólip qoyghan aty shuly AES mәselesi kópti tolghandyrghany ras. El taghdyry sheshilgeli túrghanda ýn qatpay, pikir bildirmey otyrghan biraz "ziyalynyn" betperdesi ashylghanday boldy. Osy tústa halyqqa iygiligi men kesepatyn jetkizuge tyrysqan biraz belsendiler de óz tizimin qúryp әlek. Arystaghy apattyng kuәgeri bolyp otyrghanda, AES bizding qay tenimiz dep oilap qoyamyz. Odan da kótere alatyn shoqpardy belge baylaghan jón emes pe? Nemese búl súraqty basqalay qoyyp kórelik: Resey qay bir jetiskeninen postkenestik elderdi AES-pen jarlyqamaq?

3 sәuirde túnghysh ret is-saparmen Reseyge barghan el preziydenti Qasym-Jomart Toqaev V. Putinmen AES mәselesin talqylap qaytqan edi. Osy habardy elge alyp kele salysymen әleumettik jelilerde halyqtyng narazylyghy bayqaldy. Al energetika ministirligi referendum ótkiziletinin aityp, júrtshylyqty sabyrgha shaqyrghan edi. Negizi, Reseyding qylqyldap AES-ty tyqpalap kele jatqanyna biraz jyl bolghan. Sonau 2006 jyly-aq túnghysh preziydentimiz ben V. Putin Manghystau oblysynda AES salynatyny jóninde kelisimshart jasasqan bolatyn. Al 2014 jyly Qazaqstan AES qúrylysyna tolyqtay dayyn túrghan. Biraq, bizding elding energetikterining ólshemine sýienip, jaqyn 7 jyl ishinde energiyadan tarshylyq kórmeymiz degen song búl qúrylys toqtatylghan edi.

"Daudyng basy dayrabaydyng kók siyry" degendey, eng alghash, adamzat 1945 jyly shilde aiynda atom dәuirine ayaq basqan. Sol kezde AQSh alghash ret urannyng yadrosynan energiya alyp, túnghysh jarylystaryn jasap, synaqtan ótkizip jatty. Keyin beybit týrde paydalanudy ýirengen song kóp elder arzan energiya kózi dep bas salghan edi. Tek arzan energiyanyng ótemi tym qymbatqa soqty. Chernobyli men Fukusimo el esinde dep oilaymyn. Búl oqighalardan AES-tyng kýtpegen jerden tosyn minez kórsetetindigin týsindik.

Byltyrghy jyly kórshi Ózbekstan Reseymen kelisimshartqa otyryp ,óz jerindegi AES-tyng qúrylysyn bastap ketti. Resey ony kreditke salyp beremin dep uәde etken eken. Ol az deseniz Tashkentte uniyversiytetter ashyp, ózbek azamattaryn oqytyp, kadr dayyndap beremiz dep sendiripti. Ózbekstan AES energiyasynyng bir bóligin bizding elding ontýstigine satugha niyettenip otyrsa kerek.

Bizde Almaty oblysynda salynuy josparlanghan AES-ti aqtap alghysy keletinder, osyghan deyingi jarylghan AES-ter 60-70 jyldary salynghanyn, eski bolghanyn algha tartady, al bizding jerge salynatyny su jana tehnologiya eken-mys. Jәne ol tehnologiyanyng barlyghy Reseyde óndirilgen. (Resey tehnologiyasyna qanshalyqty senuge bolady?) Resey BAQ ókilderi "Resey Qazaqstangha AES salyp bermek" dep kópshilikten sýiinshi súraghanday maqtanyshpen jazyp jatyr. Batystyng sanksiyalarynan esengirep, AQSh-tan jasqanyp bar budjetin әsker men qaru jaraqqa tyqpalap jatqan Resey nege Qazaqstan, Ózbekstan, Belarusi sekildi elderge beybit atomyn ótpey qalghan tauarynday tyqpalauda? Bizding eldegi әskery bazalarynyng ózi azdyq qyp túrghan joq edi...

Asa qauipti ekendigin eskergen әlemning kóp kóshbasshy, "esti" elderi beybit atomnan da bas tartyp jatyr. Onyng ýstine 2017 jyly milliardtaghan aqshagha EHRO-ny ótkizip, tabighat kózinen energiya óndirmiz dep jer jýzine jar salyp, eldimizdi sol baghytta jarnamalap alghan son, AES salamyz degenimiz qay sasqanymyz?! Kýnnen, jelden, sudan quat óndiruge әl-auqatymyz jetedi dep kólgirsigenimiz qayda? Halyq eng kóp qonystanghan Almaty oblysynda AES túrghyzu qanshalyqty migha qonymdy?

Ejelden pәtuasyn taba biletin halyqtyng býgingi úrpaghy, búqara men biylik, barlyghyn oy eleginen ótkizip sheshim qabyldar degen senimdemiz.

Duman Terlikbaev,
(Jurnalistika mamandyghynyng 2-kurs studenti)

Abai.kz

7 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1562
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2253
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3516