"باتا تيمەي، قاتا تيسە قايتەمىز" دەگەندەي، بۇگىندە جۇرتشىلىقتى شۋلاتىپ، ەكى توپقا ءبولىپ قويعان اتى شۋلى اەس ماسەلەسى كوپتى تولعاندىرعانى راس. ەل تاعدىرى شەشىلگەلى تۇرعاندا ءۇن قاتپاي، پىكىر بىلدىرمەي وتىرعان ءبىراز "زيالىنىڭ" بەتپەردەسى اشىلعانداي بولدى. وسى تۇستا حالىققا يگىلىگى مەن كەسەپاتىن جەتكىزۋگە تىرىسقان ءبىراز بەلسەندىلەر دە ءوز ءتىزىمىن قۇرىپ الەك. ارىستاعى اپاتتىڭ كۋاگەرى بولىپ وتىرعاندا، اەس ءبىزدىڭ قاي تەڭىمىز دەپ ويلاپ قويامىز. ودان دا كوتەرە الاتىن شوقپاردى بەلگە بايلاعان ءجون ەمەس پە؟ نەمەسە بۇل سۇراقتى باسقالاي قويىپ كورەلىك: رەسەي قاي ءبىر جەتىسكەنىنەن پوستكەڭەستىك ەلدەردى اەس-پەن جارلىقاماق؟

3 ساۋىردە تۇڭعىش رەت ءىس-ساپارمەن رەسەيگە بارعان ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ ۆ. پۋتينمەن اەس ماسەلەسىن تالقىلاپ قايتقان ەدى. وسى حاباردى ەلگە الىپ كەلە سالىسىمەن الەۋمەتتىك جەلىلەردە حالىقتىڭ نارازىلىعى بايقالدى. ال ەنەرگەتيكا مينيستىرلىگى رەفەرەندۋم وتكىزىلەتىنىن ايتىپ، جۇرتشىلىقتى سابىرعا شاقىرعان ەدى. نەگىزى، رەسەيدىڭ قىلقىلداپ اەس-تى تىقپالاپ كەلە جاتقانىنا ءبىراز جىل بولعان. سوناۋ 2006 جىلى-اق تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز بەن ۆ. پۋتين ماڭعىستاۋ وبلىسىندا اەس سالىناتىنى جونىندە كەلىسىمشارت جاساسقان بولاتىن. ال 2014 جىلى قازاقستان اەس قۇرىلىسىنا تولىقتاي دايىن تۇرعان. بىراق، ءبىزدىڭ ەلدىڭ ەنەرگەتيكتەرىنىڭ ولشەمىنە سۇيەنىپ، جاقىن 7 جىل ىشىندە ەنەرگيادان تارشىلىق كورمەيمىز دەگەن سوڭ بۇل قۇرىلىس توقتاتىلعان ەدى.

"داۋدىڭ باسى دايرابايدىڭ كوك سيىرى" دەگەندەي، ەڭ العاش، ادامزات 1945 جىلى شىلدە ايىندا اتوم داۋىرىنە اياق باسقان. سول كەزدە اقش العاش رەت ۋراننىڭ يادروسىنان ەنەرگيا الىپ، تۇڭعىش جارىلىستارىن جاساپ، سىناقتان وتكىزىپ جاتتى. كەيىن بەيبىت تۇردە پايدالانۋدى ۇيرەنگەن سوڭ كوپ ەلدەر ارزان ەنەرگيا كوزى دەپ باس سالعان ەدى. تەك ارزان ەنەرگيانىڭ وتەمى تىم قىمباتقا سوقتى. چەرنوبىل مەن فۋكۋسيمو ەل ەسىندە دەپ ويلايمىن. بۇل وقيعالاردان اەس-تىڭ كۇتپەگەن جەردەن توسىن مىنەز كورسەتەتىندىگىن تۇسىندىك.

بىلتىرعى جىلى كورشى وزبەكستان رەسەيمەن كەلىسىمشارتقا وتىرىپ ،ءوز جەرىندەگى اەس-تىڭ قۇرىلىسىن باستاپ كەتتى. رەسەي ونى كرەديتكە سالىپ بەرەمىن دەپ ۋادە ەتكەن ەكەن. ول از دەسەڭىز تاشكەنتتە ۋنيۆەرسيتەتتەر اشىپ، وزبەك ازاماتتارىن وقىتىپ، كادر دايىنداپ بەرەمىز دەپ سەندىرىپتى. وزبەكستان اەس ەنەرگياسىنىڭ ءبىر بولىگىن ءبىزدىڭ ەلدىڭ وڭتۇستىگىنە ساتۋعا نيەتتەنىپ وتىرسا كەرەك.

بىزدە الماتى وبلىسىندا سالىنۋى جوسپارلانعان اەس-ءتى اقتاپ العىسى كەلەتىندەر، وسىعان دەيىنگى جارىلعان اەس-تەر 60-70 جىلدارى سالىنعانىن، ەسكى بولعانىن العا تارتادى، ال ءبىزدىڭ جەرگە سالىناتىنى سۋ جاڭا تەحنولوگيا ەكەن-مىس. جانە ول تەحنولوگيانىڭ بارلىعى رەسەيدە وندىرىلگەن. (رەسەي تەحنولوگياسىنا قانشالىقتى سەنۋگە بولادى؟) رەسەي باق وكىلدەرى "رەسەي قازاقستانعا اەس سالىپ بەرمەك" دەپ كوپشىلىكتەن ءسۇيىنشى سۇراعانداي ماقتانىشپەن جازىپ جاتىر. باتىستىڭ سانكتسيالارىنان ەسەڭگىرەپ، اقش-تان جاسقانىپ بار بيۋدجەتىن اسكەر مەن قارۋ جاراققا تىقپالاپ جاتقان رەسەي نەگە قازاقستان، وزبەكستان، بەلارۋس سەكىلدى ەلدەرگە بەيبىت اتومىن وتپەي قالعان تاۋارىنداي تىقپالاۋدا؟ ءبىزدىڭ ەلدەگى اسكەري بازالارىنىڭ ءوزى ازدىق قىپ تۇرعان جوق ەدى...

اسا قاۋىپتى ەكەندىگىن ەسكەرگەن الەمنىڭ كوپ كوشباسشى، "ەستى" ەلدەرى بەيبىت اتومنان دا باس تارتىپ جاتىر. ونىڭ ۇستىنە 2017 جىلى ميللياردتاعان اقشاعا ەحرو-نى وتكىزىپ، تابيعات كوزىنەن ەنەرگيا ءوندىرمىز دەپ جەر جۇزىنە جار سالىپ، ەلدىمىزدى سول باعىتتا جارنامالاپ العان سوڭ، اەس سالامىز دەگەنىمىز قاي ساسقانىمىز؟! كۇننەن، جەلدەن، سۋدان قۋات وندىرۋگە ءال-اۋقاتىمىز جەتەدى دەپ كولگىرسىگەنىمىز قايدا؟ حالىق ەڭ كوپ قونىستانعان الماتى وبلىسىندا اەس تۇرعىزۋ قانشالىقتى ميعا قونىمدى؟

ەجەلدەن ءپاتۋاسىن تابا بىلەتىن حالىقتىڭ بۇگىنگى ۇرپاعى، بۇقارا مەن بيلىك، بارلىعىن وي ەلەگىنەن وتكىزىپ شەشىم قابىلدار دەگەن سەنىمدەمىز.

دۋمان تەرليكباەۆ،
(جۋرناليستيكا ماماندىعىنىڭ 2-كۋرس ستۋدەنتى)

Abai.kz