Qazaqstan Jazushylar odaghy QR Preziydenti Ákimshiligining jәne QR Mәdeniyet jәne sport ministrligining qoldauymen 2019 jyldyng 4-6 qyrkýiek  kýnderi Núr-Súltan qalasynda «Aziya elderi qalamgerlerining I forumyn» ótkizedi.

Túnghysh ret úiymdastyrylyp otyrghan búl forum Aziya kontiynentinde ornalasqan elder arasyndaghy әdebiy-mәdeny baylanystardy nyghaytu, odan әri damytu hәm Tәuelsiz elimizding býgingi keskin-kelbetin, Qazaqstannyng әdebiyetin, ruhany qúndylyqtaryn pash etu, әdeby ýderisting damuyna qatysty Aziya elderimen tәjiriybe almasu syndy birqatar maqsat-mindetterdi kózdeydi. Aziya elderi qalamgerlerining I forumynda atalmysh qúrlyqty meken etken 44 memleketten әlemge bedeldi halyqaralyq syilyqtardyng jýldegerleri, últtyq, memlekettik syilyqtardyng iyegerleri hәm Jazushylar odaghy men assosiasiyalarynyng Tóraghalary syndy 100-ge juyq aqyn-jazushy men elimizding týkpir-týkpirinen shaqyrylghan qalamgerler bas qosady. Biz osy aituly shara qarsanynda aqyn-jazushylar arasynda arnayy súraqtargha jauap izdegen edik. Býgin sonyng bir parasyn úsynyp otyrmyz.

Súraqtar:

1. «Aziya elderi qalamgerlerining I forumynda» qanday taqyrypta, qanday mәsele qozghalghanyn qalaysyz?
2. Forumda sóz tiyse qanday úsynys aitar ediniz?
3. Aziya kenistigindegi tól әdebiyetimizding alar orny turaly ne oilaysyz?
4. Qazaq әdebiyetining jetistigi nede, kemshiligi qanday?
5. Álem jәne qazaq әdebiyetining qanday ortaq problemalary bar?

Serik Aqsúnqarúly:

«TÓRTKÝL DÝNIYEDE QAZAQ POEZIYaSYNA TENG KELER QÚBYLYS JOQ»

1. «Aziya elderi qalamgerlerining I forumynda» eng әueli «Ádebiyet әlemge kerek pe?», «Ádebiyet memleketke kerek pe, memleket әdebiyetke nelikten jetkilikti týrde kónil bólmey otyr?» degen mәseleler ayasynda oy qozghalu kerek.

2. Álem әdebiyetinde qazaq poeziyasynyng alar orny erekshe. Shynymdy aitsam, býgingi órkeniyetti elu elding әdebiyetinen de qazirgi qazaq poeziyasymen taytalasa alar bir  júrtty kóre almay otyrmyn.  Sonau epostyq jyrlardan, jyraular poeziyasynan bastap, bertindegi Abay, Maghjan, Iliyas, Qasym, Múqaghaligha deyingi aralyqta qanshama jauhar dýniyeler bar. Qazaq jyrynyng әleueti óte zor, bolmys-bitimi de elden erekshe. Soghan qaramastan, qazaq jyrynyng әlemdik kenistikte boy kórsetui óz dәrejesinde bolmay túr. Irgemizde kórshiles jatqan orystardyng ózi Abaydy audara almady. Abaydy audara almaghannan keyin, Iliyas ta, Múqaghaly da, Qasym da óz dәrejesinde tәrjimalanbaghany óz-ózinen belgili ghoy? Qazaq әdebiyetining ozyq ýlgilerin әlem tilderine kórkemdigi men qasiyetin saqtay otyryp, óz dengeyinde audarudy eng negizgi mәsele retinde qolgha alu kerek. Batys әdebiyeti jarnamasymen myqty bolyp otyr. Bizde ol joqtyng qasy...

3-4. Qazaq әdebiyeti әlem kenistigi óz aldyna, Aziya júrtyna da әli tolyqtay tanylyp ýlgermedi.Últtyq әdebiyetimiz osy kýnge deyin biraz biyikti aldy, әriyne. Kemshiligi nede? Nasihaty joq! Osy Aziya elderi forumyn  paydalanyp, әdebiyetting ozyq ýlgilerin әlemge tanytudyng alghysharttaryn jasaugha bolar edi. Bizde «Qasym bar, Múqaghaly bar, Múhtar Maghauiyn, Ábish Kekilbay, Qabdesh Júmadil, Fariza,  Dulat Isabek bar, Rahymjan Otarbay bar!» – dep aituymyz kerek! Bir-birimizdi qyzghanbay.... Ózimizdi ózimiz moyyndasaq, basqa el de bizdi  moyyndaydy!

5. Álem әdebiyetining problemasy osy jiynda mensiz de aityla jatar? Qazaq әdebiyetining kókeykesti mәselesi onyng nasihatynyng tómendigi ekenin aittyq. Álem qazaq qalamgerlerining әli kýnge deyin qalamaqy da  almaytynyn estise, úyattyng kókesi sol bolar edi... Úly klassikalyq tuyndylarymyzdy bizden basqa eshkim bilmey otyr, mәsele – osynda.

Serik Saghyntay, jazushy:

"QAZAQ ÁLEMDI OQYP OTYR, ÁLEM NEGE QAZAQTY OQYMAYDY?.."

1. Kez kelgen forum, basqosu halyqaralyq dengeyde úiymdastyrylatyn bolsa, eng aldymen ol jiynda últ ishindegi, ýy ishi-auyl arasyndaghy әngimelerden joghary dýniyeler sóz boluy kerek. Bizde de onday mәsele jeterlik qoy. Forum barysynda eng aldymen, audarma mәselesi qozghaluy kerek dep oilaymyn. Óz qiyryndy shiyrlay bermey, jana kenistikterge shyghu ýshin eng әueli audarma salasynyng dúrys bolghany jón. Qay zamanda da qazaq ishinde qalyp qoyyp, alys-jaqyn shetelderge tanylmaghan aqyn-jazushy az bolmaghan. Qazir de barshylyq. Onyng ýstine shetel әdebiyetin ózge tilderde oqy alatyn, týsine-túshyna alatyn úrpaq qalyptasyp ta qaldy. Biz eng әueli audarma institutyn odan әri damytyp, shet tilderden qazaqshagha qotaryp, elding miyna salmaq sala bermey, qazaq әdebiyetin ózge tilderge audaru maqsatyn ústanuymyz kerek shyghar. Qazaq әlemdi oqyp otyr, әlem nege qazaqty oqymaydy?..

2. Forumda sóz tiyse,  osynday әdeby baylanystardy nyghaytugha arnalghan sharalar kóbeyin tilge tiyek eter em. Tәjiriybe almasu kәsiby qalamgerler ýshin asa kerek-aq.

3. Biz tamyry terenge ketken, dәstýri qalyptasqan kóne el bolsaq ta, kәsiby әdebiyetimiz әli jas deuge bolady. Kenestik kezdegi әdebiy-mәdeny instituttar qalyptastyrghan oi-sana bizdi damytty ma, әlde keri ketirdi me? Basqa elderde әdebiyet qúbylystary qalay órbude? Bir elge qarasan, artta qalyp qoyghandaymyz, bir elge qarasaq, oza shauyp bara jatqandaymyz. Keshegi úly әdebiyetimiz -  auyz әdebiyeti múralary tarapynan qarasaq, oiyp túryp alar orynymyz bar, qazirgi әdebiyetke qarasaq, әiteuir kóshke ilesip kele jatqandaymyz...

4. Qazaq әdebiyetining jetistigi úly dýniyelerining dengeyi arqyly anyqtalady, kemshiligi nashar, ortashadan tómen dýniyelerding kóbeyip bara jatqany arqyly aiqyndalady ghoy. Qazir bizde úly dýniyelerdi nasihattau, tirajdau kemip, halturany aspandatu atqa minip túr. Búl – eng әueli adal әdeby synnyng bolmauynan. Ádeby syny adal júmys isteytin, syn instituttary retke keltirilgen elderde damu bar. Al, bizde "jaqsy men jamandy aiyratyn" halyq bar ma? Áleujelidegi әldebireulerdi "júldyz" dep tanyp, taqpaqshylar tayrandap jýr. Álemdegi Ádebiyet degen úly dýniyening zandy múrageri bop otyrghan Kino ónerimen ishi pysyp, zerikken-erikkenning bәri ainalysa bastady. Zeynetke shyqqan ýlkender "jazushy" bola bastaghaly qashan. Osynday dýniyelerding ara-jigin ajyratyp, saralaytyn uaqyt ótip barady...

5. Álem әdebiyetinde qanday mәsele bolsa, ol qazaq әdebiyetine de ortaq. Qazaq әdebiyetinde qanday mәsele bolsa, ol da әlemge ortaq. Jalpy, әdebiyet degen últqa  bólinbeydi ghoy, últtyng tili arqyly ghana ózinshe órnek tabady. Osy túrghydan qarasaq, jappay internettenu, jahandanu, jarnamalanu degen problema bar. Qayda qarasang da, óz-ózin jarnamalaghan jazushylar, әldekimge esep berip, elendegen aqyndar. Osy jarnamashyldyq pen esep bergishtik qúrtady eldi. Kýlli әlemge ortaq mәseleler ghoy. Áueli óz arynnyng aldynda (aytpaqshy, әdebiyet  – ardyng isi edi ghoy) esep bere alu kerek emes pe...

Abai.kz