قازاقستان جازۋشىلار وداعى قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ جانە قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن 2019 جىلدىڭ 4-6 قىركۇيەك  كۇندەرى نۇر-سۇلتان قالاسىندا «ازيا ەلدەرى قالامگەرلەرىنىڭ ءى فورۋمىن» وتكىزەدى.

تۇڭعىش رەت ۇيىمداستىرىلىپ وتىرعان بۇل فورۋم ازيا كونتينەنتىندە ورنالاسقان ەلدەر اراسىنداعى ادەبي-مادەني بايلانىستاردى نىعايتۋ، ودان ءارى دامىتۋ ءھام تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ بۇگىنگى كەسكىن-كەلبەتىن، قازاقستاننىڭ ادەبيەتىن، رۋحاني قۇندىلىقتارىن پاش ەتۋ، ادەبي ۇدەرىستىڭ دامۋىنا قاتىستى ازيا ەلدەرىمەن تاجىريبە الماسۋ سىندى بىرقاتار ماقسات-مىندەتتەردى كوزدەيدى. ازيا ەلدەرى قالامگەرلەرىنىڭ ءى فورۋمىندا اتالمىش قۇرلىقتى مەكەن ەتكەن 44 مەملەكەتتەن الەمگە بەدەلدى حالىقارالىق سىيلىقتاردىڭ جۇلدەگەرلەرى، ۇلتتىق، مەملەكەتتىك سىيلىقتاردىڭ يەگەرلەرى ءھام جازۋشىلار وداعى مەن اسسوتسياتسيالارىنىڭ توراعالارى سىندى 100-گە جۋىق اقىن-جازۋشى مەن ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن شاقىرىلعان قالامگەرلەر باس قوسادى. ءبىز وسى ايتۋلى شارا قارساڭىڭدا اقىن-جازۋشىلار اراسىندا ارنايى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەگەن ەدىك. بۇگىن سونىڭ ءبىر پاراسىن ۇسىنىپ وتىرمىز.

سۇراقتار:

1. «ازيا ەلدەرى قالامگەرلەرىنىڭ ءى فورۋمىندا» قانداي تاقىرىپتا، قانداي ماسەلە قوزعالعانىن قالايسىز؟
2. فورۋمدا ءسوز تيسە قانداي ۇسىنىس ايتار ەدىڭىز؟
3. ازيا كەڭىستىگىندەگى ءتول ادەبيەتىمىزدىڭ الار ورنى تۋرالى نە ويلايسىز؟
4. قازاق ادەبيەتىنىڭ جەتىستىگى نەدە، كەمشىلىگى قانداي؟
5. الەم جانە قازاق ادەبيەتىنىڭ قانداي ورتاق پروبلەمالارى بار؟

سەرىك اقسۇڭقارۇلى:

«تورتكۇل دۇنيەدە قازاق پوەزياسىنا تەڭ كەلەر قۇبىلىس جوق»

1. «ازيا ەلدەرى قالامگەرلەرىنىڭ I فورۋمىندا» ەڭ اۋەلى «ادەبيەت الەمگە كەرەك پە؟»، «ادەبيەت مەملەكەتكە كەرەك پە، مەملەكەت ادەبيەتكە نەلىكتەن جەتكىلىكتى تۇردە كوڭىل بولمەي وتىر؟» دەگەن ماسەلەلەر اياسىندا وي قوزعالۋ كەرەك.

2. الەم ادەبيەتىندە قازاق پوەزياسىنىڭ الار ورنى ەرەكشە. شىنىمدى ايتسام، بۇگىنگى وركەنيەتتى ەلۋ ەلدىڭ ادەبيەتىنەن دە قازىرگى قازاق پوەزياسىمەن تايتالاسا الار ءبىر  جۇرتتى كورە الماي وتىرمىن.  سوناۋ ەپوستىق جىرلاردان، جىراۋلار پوەزياسىنان باستاپ، بەرتىندەگى اباي، ماعجان، ءىلياس، قاسىم، مۇقاعاليعا دەيىنگى ارالىقتا قانشاما جاۋھار دۇنيەلەر بار. قازاق جىرىنىڭ الەۋەتى وتە زور، بولمىس-ءبىتىمى دە ەلدەن ەرەكشە. سوعان قاراماستان، قازاق جىرىنىڭ الەمدىك كەڭىستىكتە بوي كورسەتۋى ءوز دارەجەسىندە بولماي تۇر. ىرگەمىزدە كورشىلەس جاتقان ورىستاردىڭ ءوزى ابايدى اۋدارا المادى. ابايدى اۋدارا الماعاننان كەيىن، ءىلياس تا، مۇقاعالي دا، قاسىم دا ءوز دارەجەسىندە تارجىمالانباعانى ءوز-وزىنەن بەلگىلى عوي؟ قازاق ادەبيەتىنىڭ وزىق ۇلگىلەرىن الەم تىلدەرىنە كوركەمدىگى مەن قاسيەتىن ساقتاي وتىرىپ، ءوز دەڭگەيىندە اۋدارۋدى ەڭ نەگىزگى ماسەلە رەتىندە قولعا الۋ كەرەك. باتىس ادەبيەتى جارناماسىمەن مىقتى بولىپ وتىر. بىزدە ول جوقتىڭ قاسى...

3-4. قازاق ادەبيەتى الەم كەڭىستىگى ءوز الدىنا، ازيا جۇرتىنا دا ءالى تولىقتاي تانىلىپ ۇلگەرمەدى.ۇلتتىق ادەبيەتىمىز وسى كۇنگە دەيىن ءبىراز بيىكتى الدى، ارينە. كەمشىلىگى نەدە؟ ناسيحاتى جوق! وسى ازيا ەلدەرى فورۋمىن  پايدالانىپ، ادەبيەتتىڭ وزىق ۇلگىلەرىن الەمگە تانىتۋدىڭ العىشارتتارىن جاساۋعا بولار ەدى. بىزدە «قاسىم بار، مۇقاعالي بار، مۇحتار ماعاۋين، ءابىش كەكىلباي، قابدەش ءجۇمادىل، فاريزا،  دۋلات يسابەك بار، راحىمجان وتارباي بار!» – دەپ ايتۋىمىز كەرەك! ءبىر-ءبىرىمىزدى قىزعانباي.... ءوزىمىزدى ءوزىمىز مويىنداساق، باسقا ەل دە ءبىزدى  مويىندايدى!

5. الەم ادەبيەتىنىڭ پروبلەماسى وسى جيىندا مەنسىز دە ايتىلا جاتار؟ قازاق ادەبيەتىنىڭ كوكەيكەستى ماسەلەسى ونىڭ ناسيحاتىنىڭ تومەندىگى ەكەنىن ايتتىق. الەم قازاق قالامگەرلەرىنىڭ ءالى كۇنگە دەيىن قالاماقى دا  المايتىنىن ەستىسە، ۇياتتىڭ كوكەسى سول بولار ەدى... ۇلى كلاسسيكالىق تۋىندىلارىمىزدى بىزدەن باسقا ەشكىم بىلمەي وتىر، ماسەلە – وسىندا.

سەرىك ساعىنتاي، جازۋشى:

"قازاق الەمدى وقىپ وتىر، الەم نەگە قازاقتى وقىمايدى؟.."

1. كەز كەلگەن فورۋم، باسقوسۋ حالىقارالىق دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىلاتىن بولسا، ەڭ الدىمەن ول جيىندا ۇلت ىشىندەگى، ءۇي ءىشى-اۋىل اراسىنداعى اڭگىمەلەردەن جوعارى دۇنيەلەر ءسوز بولۋى كەرەك. بىزدە دە ونداي ماسەلە جەتەرلىك قوي. فورۋم بارىسىندا ەڭ الدىمەن، اۋدارما ماسەلەسى قوزعالۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. ءوز قيىرىڭدى شيىرلاي بەرمەي، جاڭا كەڭىستىكتەرگە شىعۋ ءۇشىن ەڭ اۋەلى اۋدارما سالاسىنىڭ دۇرىس بولعانى ءجون. قاي زاماندا دا قازاق ىشىندە قالىپ قويىپ، الىس-جاقىن شەتەلدەرگە تانىلماعان اقىن-جازۋشى از بولماعان. قازىر دە بارشىلىق. ونىڭ ۇستىنە شەتەل ادەبيەتىن وزگە تىلدەردە وقي الاتىن، تۇسىنە-تۇشىنا الاتىن ۇرپاق قالىپتاسىپ تا قالدى. ءبىز ەڭ اۋەلى اۋدارما ينستيتۋتىن ودان ءارى دامىتىپ، شەت تىلدەردەن قازاقشاعا قوتارىپ، ەلدىڭ ميىنا سالماق سالا بەرمەي، قازاق ادەبيەتىن وزگە تىلدەرگە اۋدارۋ ماقساتىن ۇستانۋىمىز كەرەك شىعار. قازاق الەمدى وقىپ وتىر، الەم نەگە قازاقتى وقىمايدى؟..

2. فورۋمدا ءسوز تيسە،  وسىنداي ادەبي بايلانىستاردى نىعايتۋعا ارنالعان شارالار كوبەيۋىن تىلگە تيەك ەتەر ەم. تاجىريبە الماسۋ كاسىبي قالامگەرلەر ءۇشىن اسا كەرەك-اق.

3. ءبىز تامىرى تەرەڭگە كەتكەن، ءداستۇرى قالىپتاسقان كونە ەل بولساق تا، كاسىبي ادەبيەتىمىز ءالى جاس دەۋگە بولادى. كەڭەستىك كەزدەگى ادەبي-مادەني ينستيتۋتتار قالىپتاستىرعان وي-سانا ءبىزدى دامىتتى ما، الدە كەرى كەتىردى مە؟ باسقا ەلدەردە ادەبيەت قۇبىلىستارى قالاي وربۋدە؟ ءبىر ەلگە قاراساڭ، ارتتا قالىپ قويعاندايمىز، ءبىر ەلگە قاراساق، وزا شاۋىپ بارا جاتقاندايمىز. كەشەگى ۇلى ادەبيەتىمىز -  اۋىز ادەبيەتى مۇرالارى تاراپىنان قاراساق، ويىپ تۇرىپ الار ورىنىمىز بار، قازىرگى ادەبيەتكە قاراساق، ايتەۋىر كوشكە ىلەسىپ كەلە جاتقاندايمىز...

4. قازاق ادەبيەتىنىڭ جەتىستىگى ۇلى دۇنيەلەرىنىڭ دەڭگەيى ارقىلى انىقتالادى، كەمشىلىگى ناشار، ورتاشادان تومەن دۇنيەلەردىڭ كوبەيىپ بارا جاتقانى ارقىلى ايقىندالادى عوي. قازىر بىزدە ۇلى دۇنيەلەردى ناسيحاتتاۋ، تيراجداۋ كەمىپ، حالتۋرانى اسپانداتۋ اتقا ءمىنىپ تۇر. بۇل – ەڭ اۋەلى ادال ادەبي سىننىڭ بولماۋىنان. ادەبي سىنى ادال جۇمىس ىستەيتىن، سىن ينستيتۋتتارى رەتكە كەلتىرىلگەن ەلدەردە دامۋ بار. ال، بىزدە "جاقسى مەن جاماندى ايىراتىن" حالىق بار ما؟ الەۋجەلىدەگى الدەبىرەۋلەردى "جۇلدىز" دەپ تانىپ، تاقپاقشىلار تايراڭداپ ءجۇر. الەمدەگى ادەبيەت دەگەن ۇلى دۇنيەنىڭ زاڭدى مۇراگەرى بوپ وتىرعان كينو ونەرىمەن ءىشى پىسىپ، زەرىككەن-ەرىككەننىڭ ءبارى اينالىسا باستادى. زەينەتكە شىققان ۇلكەندەر "جازۋشى" بولا باستاعالى قاشان. وسىنداي دۇنيەلەردىڭ ارا-جىگىن اجىراتىپ، سارالايتىن ۋاقىت ءوتىپ بارادى...

5. الەم ادەبيەتىندە قانداي ماسەلە بولسا، ول قازاق ادەبيەتىنە دە ورتاق. قازاق ادەبيەتىندە قانداي ماسەلە بولسا، ول دا الەمگە ورتاق. جالپى، ادەبيەت دەگەن ۇلتقا  بولىنبەيدى عوي، ۇلتتىڭ ءتىلى ارقىلى عانا وزىنشە ورنەك تابادى. وسى تۇرعىدان قاراساق، جاپپاي ينتەرنەتتەنۋ، جاھاندانۋ، جارنامالانۋ دەگەن پروبلەما بار. قايدا قاراساڭ دا، ءوز-ءوزىن جارنامالاعان جازۋشىلار، الدەكىمگە ەسەپ بەرىپ، ەلەڭدەگەن اقىندار. وسى جارناماشىلدىق پەن ەسەپ بەرگىشتىك قۇرتادى ەلدى. كۇللى الەمگە ورتاق ماسەلەلەر عوي. اۋەلى ءوز ارىڭنىڭ الدىندا (ايتپاقشى، ادەبيەت  – اردىڭ ءىسى ەدى عوي) ەسەپ بەرە الۋ كەرەك ەمەس پە...

Abai.kz