Жақында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының ІІІ құрылтайы - Қазақстан үшін тарихи маңызы бар форум. Сондықтан бұл форум әртүрлі мәдениет, өркениет пен дін өкілдері арасындағы өзара түсіністікті нығайтуға үлес қосуы керек», - деп мәлімдеді құрылтай қарсаңында. «Жас қазақ» Қазақстандағы бірқатар дін өкілдерінің басын қосып, өзінің конференциясын өткізді. Әңгіме арқауы - ешкімді де бей-жай қалдырмайтын еліміздегі сенім-нанымның бүгінгі ахуалы.
Конференциямыздың бұл жолғы қонақтары - Қазақстан Мұсылмандары діни басқармасының діни оқу-ағарту бөлімінің меңгерушісі Әбдімүтәлі Дәуренбеков, «Ұлт тағдыры» қозғалысының төрағасы Дос Көшім, Астана және Алматы Епархиалдық басқармасының баспасөз хатшысы Александр Иевлев және Сион пресвитериан шіркеуінің пасторы Ким Сан Кил.

Жасандылық - жақсылық емес

Жас қазақ: Әбдімүтәлі мырза, алғашқы сұрағымызды сізге бағыттасақ. Соңғы кездері әлемде ұлтаралық емес, дінаралық қақтығыс туралы сөз жиі қозғалып жүр. Мұсылман мемлекеттері қатарына кіретін көпдінді Қазақстанда, сіздіңше, исламның өзге дінге қатысты ұстанымы қандай болуы тиіс?

Жақында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының ІІІ құрылтайы - Қазақстан үшін тарихи маңызы бар форум. Сондықтан бұл форум әртүрлі мәдениет, өркениет пен дін өкілдері арасындағы өзара түсіністікті нығайтуға үлес қосуы керек», - деп мәлімдеді құрылтай қарсаңында. «Жас қазақ» Қазақстандағы бірқатар дін өкілдерінің басын қосып, өзінің конференциясын өткізді. Әңгіме арқауы - ешкімді де бей-жай қалдырмайтын еліміздегі сенім-нанымның бүгінгі ахуалы.
Конференциямыздың бұл жолғы қонақтары - Қазақстан Мұсылмандары діни басқармасының діни оқу-ағарту бөлімінің меңгерушісі Әбдімүтәлі Дәуренбеков, «Ұлт тағдыры» қозғалысының төрағасы Дос Көшім, Астана және Алматы Епархиалдық басқармасының баспасөз хатшысы Александр Иевлев және Сион пресвитериан шіркеуінің пасторы Ким Сан Кил.

Жасандылық - жақсылық емес

Жас қазақ: Әбдімүтәлі мырза, алғашқы сұрағымызды сізге бағыттасақ. Соңғы кездері әлемде ұлтаралық емес, дінаралық қақтығыс туралы сөз жиі қозғалып жүр. Мұсылман мемлекеттері қатарына кіретін көпдінді Қазақстанда, сіздіңше, исламның өзге дінге қатысты ұстанымы қандай болуы тиіс?

Әбдімүтәлі Дәуренбеков: Біз алдымен дін мен діни ағымның аражігін ажыратып алайықшы. Аллаһтың пайғамбарлар арқылы жібірген діні бір басқа да, адамдардың өздері ойлап тапқан діни ағымдары бөлек әңгіме. Десе де, біз, мұсылмандар, Қасиетті кітап иелерін құрмет тұтамыз, олармен жақсы мәміледе боламыз. Мұны бізге Аллаһ Құранда бұйырды. Пайғамбарымыздың да (Аллаһтың оған игілігі мен сәлемі болсын!) бұл турасында өсиеті бар. Ал енді негізі жоқ, біреудің ой-қиялынан туған діни ағымдарды ислам мойындамайды, адасушылық деп таниды. Айталық, біздегі кейбір сиқыршылар қаншама адамды тура жолдан адастыруымен қоймай, өзін «пайғамбармын» деп те жариялап жүр. Сиқырлық әрекеттің, керек десеңіз, ғылыми тұрғыдан негізі жоқ екені анықталып қойған. Адами көзқараспен, заң тұрғысынан алып қарасаңыз да, біреуді алдап, сиқырлап, жеке мүддесі үшін әртүрлі әрекеттерге барып жүргендердің ісі дұрыс емес. Біз олардың алдынан кесе-көлденің шығып, «әй, мыналарың дұрыс емес» деп айтуға хақымыз бар. Менің ойымша, сиқыршыларға, одан қалды адам баласының өміріне зиян әкелетін түрлі ағымдарға қарсы шығу - тек мұсылмандардың ғана шаруасы емес,  бүкіл адамзат бірлесіп күресетін ортақ іс болуы тиіс.

Жас қазақ: Осымен үшін­ші рет өткелі отырған Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшы­ ларының ІІІ құрыл­тайынан не күтесіздер? Құрыл­тай туралы қоғамның пікірі  ала-құла. Сіздер не дейсіздер? Досеке, өзіңіз­ден бастасақ.

Дос Көшім: Бұл жерде біз екі жайтқа тоқталғанымыз абзал. Біріншіден, әрине, Қазақстан тәуелсіз ел атанғанда, көп нәрсеге қол жеткізуге мүмкіндік туды. Бұған ешкімнің дауы жоқ шығар. Сол секілді ата діні - ислам ортамызға қайта оралды. Намаз оқығаны үшін қысым көрген, қайтыс болған бауыры немесе ата-анасының жаназасын шығара алмай қалған қазақ қазір жоқ шығар. Керісінше, өз дінімізді қайта жаңғыртып жатырмыз. Бірақ, біздіңше, мәселе басқада. Кез келген қазақтан барып сұраңыздаршы, олар өзге дін өкілдерінің Қазақстанда басқосуын, сол діннің қазақ елінде қанат жаюын қалай ма екен? Жоқ. Әрине, қаламайды. Бұған қатысты қазақтар жылы пікір айта қояды деп ойламаймын. Олардың қатарында мен, Дос Көшім де бар. Онсыз да өз тауқыметі өз басынан асып жатқан қазақ әлемдік дін көшбасшыларының құрылтайына баса назар аудармайтыны айдан анық қой. Мен мұны неге айтып отырмын? Өйткені бізде ислам дінін көтеру мәселесі әлі күнге дейін толық шешіле қойған жоқ. Оны өздеріңіз де жақсы білесіздер. Екіншіден, мемлекеттік көзқараспен қарайтын болсақ, «бізде көпұлтты ұлыстар тұрады, көпдінділер де бізде, Қазақстан бәрінің басын қосып, халықаралық деңгейде әлемдік дін өкілдерінің құрылтайын өткізіп жатыр, мұндай нәрсе тарихта болмаған, бізде бәрі тамаша»  т.т. сынды пікірлерді (әрине, сырт көз үшін) қалыптастыру мақсатында билік осындай іс-шараларды жүйелі түрде ұйымдастырып отыруға тырысады. Анда-санда бұл керек те шығар. 2010 жылы Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына төраға болатын Қазақстанға халықаралық деңгейдегі осындай қадамдарды саяси технология ретінде пайдаланған дұрыс. Мен оны түсінемін. Бірақ мен Қазақстанды көпдінділер орталығына айналдыруға қарсымын. Неге? Түптің түбінде көпконфессиялық саясат, расында да, көптеген түйткілді туғызады. Бұл - шындық. Палестина мен Израиль шиеленісін алсақ та жетіп жатыр ғой. Иә, дін - мемлекеттен бөлек деген заң бар. Алайда кез келген мемлекетті алып қарасаңыз, негізгі ұстанған діні бар. Оны мемлекеттік дін деп атамайды, әрине. Бірақ сол мемлекетті құрушы ұлттың ұстанатын негізгі діні  мемлекеттік дін ретінде қабылданады.
1994 жылдары Америкаға бардым. Сонда бізге америкалықтар «мынау - Билл Клинтонның апта сайын мінәжат ететін орны» деп баптистер шіркеуін көрсетті. Біздің ат үстінде жүрген азаматтарымыз осындай дүниелерді түсіну деңгейіне әлі жете қоймаған сияқты. Олар апта сайын жұма намазына барып тұрса, қанеки...

Дінді ұстану - өзге дінге қарсы тұру емес. Бұл - әркімнің жеке басындағы сенім мәселесі. Біздегі кейбір басшылар баяғы коммунистік көзқарастан әлі күнге арыла алмай келеді. Сөйте тұра, көпконфессиялы мемлекет құрамыз деп желпініп жүргендері жаныңды ауыртады. Жасандылық  жақсылыққа бастамайтынын түсінетін кез келді ғой.

Құрылтай - құр сөз емес

Александр Иевлев: Әлемдік дін көшбас­шыларының үшінші құрылтайынан күтетініміз көп, әрине. Дос мырза, сіздің сөзіңізбен келісемін, десек те, ең бастысы - ұлтаралық, дінаралық өзара түсіністікке қол жеткізе бастағанымыздың өзі көңілге қуаныш ұялатпай ма? Біз аталған құрылтайда Қазақстанның жеткен жетістіктерін де әлемге паш етеміз. Сөз жоқ, бүгінде бүкіл қоғам қаржы дағдарысына алаң. Халықаралық қауымдастық пен діни конфессиялар өкілдерінің басқосуында бұл мәселе де талқыланады деп ойлаймын. Одан шығудың нақты жолы да қарастырылады деп күтілуде. Қаржы дағдарысы, әрине, бүгінгінің өзекті тақырыбы. Бастысы - рухани дағдарысқа ұшырамасақ болғаны. Себебі бізді сенім ғана кез келген тығырықтан алып шығады.

Иә, біз қандай да іс-шара өтсе, сол замат нәтижені көргіміз келеді. Нақты қадам байқалғанын қалаймыз. Асығыспыз. Астанада өткелі отырған әлемдік дін көшбасшыларының үшінші құрылтайы, менің ойымша, талқыланған түйіндерді түбегейлі шешіп тастау дегенді білдірмейді. Біз алдымен осыны түсініп алғанымыз дұрыс сияқты. Мысалы, басқосуға әр елден өкілдер келеді. Бейбітшілік, өзара құрмет, түсіністік туралы сөз болады делік. Астанада не сөз болды, осының бәріне әлем назар аударады. Әлгі ұсыныстар мен келісімдер өкілдер арқылы сол елдің басшысына жетеді. Өздеріңіз де жақсы білесіздер, мемлекет басшысы қайткен күнде де дінбасымен санасады.
Жас қазақ: Ким Сан Кил мырза, өз ойыңызды ортаға сала отырсаңыз.
Ким Сан Кил: Ойларыңыз орынды. Меніңше, әлемдік дін өкілдерінің құрылтайы құр сөз емес. Ол - үлкен істердің бастамасы дер едім. Ең бастысы - Қазақстанда діни сенім бостандығы бар. Президенттің бірқатар дін өкілдерінің басын Астанаға қосуы - бір жағынан алып қарағанда, осы жерде бейбіт өмірді орнату мақсатында ұйымдастырылған шара. Мұнда әр діннің өкілі өз ойын айтады. Кез келген діннің өзіндік ерекшелігі бар. Негізгісі - ортақ мүдде бар. Ол - бейбітшілік.

Құрылтайдың қорытындысы неде? Басқосуда айтылған ұсыныстар мен келісімдер сол кеңседе қалып қоймаса екен деймін. Ол қарапайым халыққа жетуі керек. Сонда ғана құрылтайдың нәтижесін байқаймыз. Қазақстаннан бастау алған бастама өзге елдерге де жетеді. Сөйтіп, түрлі мемлекеттің басшылары да ойлана бастайды.
Жаңа өз сөзімде айттым ғой, кез келген діннің өзіне тән ерекшелігі бар. Сол діннің халықтың қолдауына ие болатыны да содан. Орталық Азияда көш бастап келе жатқан Қазақстанның мұндай бастамасы өзгеге  үлгі деуге болады. Себебі билік қандай да бір шешім  қабылдаса, демек, бұл сол мемлекетті құрушы халықтың, ондағы диаспоралардың пайдасы үшін жасалады. Егер зиянын тигізетін болса, билік ондай қадамдарға бармас та еді ғой. Толғағы жеткен мәселе болғандықтан, Президент осындай шешім қабылдады деп ойлаймын. Өйткені саясат пен дінді бір-бірінен бөліп тастауға болмайтынын мойындауға тиіспіз.

Әбдімүтәлі Дәуренбеков: Қазақта сөз бар ғой: «Үй алма, үй алудан бұрын көрші таңда», - деген. Расында да, өзіңіз, отбасыңыз қанша жерден жақсы болып, көршіңіз мазасыздау болса, бәрібір сіздің үйден де тыныштық пен  береке кетеді. Сондықтан біз өз көршіміз былай тұрсын, әлемдегі болып жатқан саяси, экономикалық жағдайларға бей-жай қарай алмаймыз. Барлық жерде «кризис» деп жатыр. Қаржы дағдарысы бүгін бар, ертең жоқ. Бірақ одан да маңызды нәрсе - дінаралық өзара түсіністік. Адам көп нәрсені көре келе, әрине, Аллаһтың қалауымен қайсы діннің 100%-ға ақиқат екенін өзі-ақ танып алады. Бірақ ол үшін бізге уақытша бейбіт өмір керек. Әлемдік дін өкілдерінің Астанадағы құрылтайы да осыны көздейді. Неге дегенде ойлаңыздаршы, кеңес уағында «дін - апиын, Құдай жоқ» деген идеологияны билік жатпай-тұрмай адамдардың құлағына сіңіре берді. Ақыр аяғында адамдар өз діндерін тастап, биліктің сойылын соғып кетті емес пе? Ата дініміз - исламнан айырыла жаздадық сол кезде. Тәуелсіздікке қол жеткізгеннен кейін қалай болды? Атеистердің соқыр сенімі әшкереленді. Исламмен қайта қауыштық. Батыстың өзі исламнан шоши бастады. Өйткені бүгінде мұсылман боп жатқан еуропалықтар тым көп. Байқасаңыздар, бұл бір күнде болған жоқ. Бәрін уақыт өз орнына қойды. Адамдар өзінің ақыл-санасымен исламға келе бастады. Себебі оны қанша жерден тұншықтырғанымен, адамдар ақиқат дінді қабылдауды тоқтатпақ емес. Ислам адамды ұлтына, нәсіліне бөлмейді.
Тыныштық болған уақытта ғана адам баласы діндердің  ақ - қарасын ажырата бастайды. Өздігінше саралайды. Егер тыныштық орнамаған жағдайда, бұл адамның ақиқатқа  ұмтылы­сына  мұрсат бермейді. Сондықтан дін өкілдерінің құрылтайы қазақ елінің, әлем тыныштығын көздегендіктен, біз оны өткізуден ұтпасақ, ұтылмаймыз. Мен мұны жағымпаздықтан айтып отырған жоқпын.
«Ислам» сөзінің өзі «бейбітшілік» дегенді білдіреді. Исламның тарихын алып қарайықшы, пайғамбарымыз (Аллаһтың оған игілігі мен сәлемі болсын!) алғашқы жылдары Худайбия келісімінде мүшріктермен (Аллаһқа серік қосушылармен) он жылға дейін бейбіт өмірді орнату туралы құжатқа қол қояды. Тіпті мәміледегі екінші тараптың «Соңғы пайғамбар Мұхаммед (Аллаһтың оған игілігі мен сәлемі болсын!)» деген сөзді алып тастауды талап етеді. «Егер сенің пайғамбар екеніңді мойындағанымызда, сенімен соғыспас та едік», - дейді олар. Хаттаманы толтырып отырған Әли (Аллаһ оған разы болсын!) «Аллаһтың соңғы елшісі» деген сөзді өшіріп тастауға қорқатынын жеткізеді. Бірақ пайғамбарымыз (Аллаһтың оған игілігі мен сәлемі болсын!) оны өз қолымен «Абдолланың ұлы Мұхаммедтің келісімі» деп өзгертеді. Байқасаңыздар, бұл жерде жеке мүдде емес, тек бейбітшілік көзделді. Осы бейбіт өмірде қаншама адам исламды қабылдады. Адамдар ақиқатқа қарай ұмтылды. Дін қанатын кеңге жайды. Сол секілді біздің билік бейбітшілікті қалайтын саясатын бүкіл әлемге құрылтай арқылы жеткізіп жатса, менің ойымша, мұны жөнсіз сынай бергеніміз дұрыс емес.

Нәтиже қайсы?

Жас қазақ: Әбеке, бұл, бір жағынан, дұрыс та шығар, бірақ бір баспанада бас-басына бір-бір дінді ұстанған отбасылар да кездеседі бізде. Жаңа Дос Көшім мырза осындай мәселелердің шетін шығарғандай болды. «Расында да, өз мәселеміз өзіміздің басымыздан асып жатқанда, бізге құрылтайдың не керегі бар?» дейтіндер аз емес. Бұл туралы не айтасыздар?

Әбдімүтәлі Дәуренбеков: Алғашқы құрылтай өткеннен кейін бұған қарсы пікір айтқандар елімізде көп болды. «Әлемнің әр түкпірінен келген дін өкілдері Қазақстанға да «жұмыртқалап» кетпей ме?» деген сөздер айтылды сол кезде. Әрине, кемшілік жоқ емес, бар. Өз ата-анамыздың кемшілігін бетіне басып, елге жариялауға осы отырғандарымыздың қайсысы бара алады? Бұған бара алмаймыз, әрине. Сондықтан билік тарапынан кеткен кемшіліктерге түсіністікпен, сабырмен қарауымыз керек сияқты. Бәріне уақыт емші ғой.
Ескерер нәрсе, әлемдік дін өкілдерінің құрылтайында қабылданған құжат қағаз күйінде қалып қалмауы қажет. «Келді, кетті, бірдеңені айтты, бірақ нәтиже жоқ» деген сөз болмауы керек. Оның бәрі келешекте амалға асырылса, сонда ғана біз нақты істерді байқайтын боламыз. Мейлі өзге діндегілер өздерінің насихатын айта берсін, бірақ басқаларға қара күйе жақпауы тиіс. Сонда халық арасында өзге дінді жек көру сияқты сезім бірте-бірте жоғала бастайды. Жаңа айттым ғой, халық ақиқатты өзі іздеп табады.

Александр Иевлев: Құрылтай өткеннен кейін «бізге бұл керек емес еді» деген пікірлер айтылды. Ауырғаннан кейін «былай еткенімде, олай еткенімде» ауырмас едім деген сөздердің, меніңше, қажеті жоқ. Бұл - бір Қазақстандағы жағдай емес,  барлық елде көрініс беріп жатқан жайт. Адам қандай да нәрсеге ниеттеніп, істі қолға алса, ол ертелі-кеш нәтиже береді. Айтайын дегенім - құрылтай құр сөздердің жиналысы емес. Мұндай пікірден аулақ болғанымыз абзал. Бұл басқосу - тығырықтан шығудың алдын ала жолдарын қарастыру деген сөз. Ұсыныстардың отырысы деуге де болады. Иә, рас, Қазақстандағы халықтың көнкөрісі өзге елдермен салыстырғанда, жаман емес. Бізде ұлттық діни қақтығыс та жоқ. Осы тұрғыдан келгенде, «Бізге онда халықаралық діни құрылтайдың не керегі бар?» деген сұрақтың туындауы заңдылық. Мен мұны түсінемін. Бірақ біз мына нәрсені ұғып алғанымыз жөн. Мың жылдық тарихы бар ұлттардың тәжірибесімен бөлісіп, болашаққа бірлесіп қадам жасау, айтыңыздаршы, бұл кімге қатер төндіруі мүмкін? Осы жағынан келгенде, бұл өзгеге де, өзімізге де зиянын тигізбейді деп ойлаймын.
Иә, мен мойындаймын. Үшінші құрылтайға дейін қандай да нақты қадамдар немесе шешімдер болған жоқ. Дейтұрғанмен, бастамалар жерде қалмайтынына мен сенемін.

Дос Көшім: Құрылтай осымен үшінші рет өтпекші. Өз басым қандайда бір нәтиже байқаған жоқпын. Бәлкім, халықаралық деңгейдегі ақпарат агенттіктері, телеарналар мен басылымдар бұл туралы бірдеңені шимайлайтын шығар. Одан өзге не болар дейсіз? Айтпақшы, жақында Израиль Президенті бізге келеді екен. Әлем осыған көңіл бөлуі мүмкін. Бірақ біз осыдан кейін Араб елдері мен Палестинаның теріс көзқарасына ұшырап қаламыз ба деп қорқамын. Әйтпесе құрылтайдан кейін Қазақстанның беделі артып кеткенін мен көрмедім.

Александр Иевлев: Тағы бір нәрсе қосып кетейін деп едім. Егер мен қазақ елінің бүгінгі саясатын жоғары бағаласам, онда менде сөйлеуге сөз қалмас еді. Дейтұрғанмен, жетістіктерімізге көз жұмып қарағанымыз - әділдік емес. Байқасаңыздар, соңғы жиырма жылда әлемде не болмады? Соғыстың көбісі діни алауыздықтан туындады деп ойлаймын. Қазақстан мұндай қатерден аман қалды. Қалай? Билік дәстүрлі діндерге құрметпен қарады. Адами тұрғыдан да өзге ұлттарды бөле жармады. Біз осының астын сызып тұрып айтуымыз ләзім.

Бақылауды қазірден бастау керек

Жас қазақ: Дін туралы заңымызға азды-көпті өзгеріс енгізілгеніне қарамастан, оның төңірегіндегі шу әлі басылар емес. Сіздердің ойларыңыз қандай?

Дос Көшім: Дұрыс айтасыз. Дін туралы заң төңірегінде де көп айқай-шу болды. Менің ойымша, адам қанағаттанарлықтай ешнәрсе толық шешілген жоқ. Секталардың жұмысын ауыздықтау туралы қатаң әрі нақты шешімдерді мен көрген жоқпын. Сектаға мүше адамдардың саны көп болуы керек деген өзгеріс енгізгенімізбен, одан ештеңе өзгермейтінін болжауға болады. Австрияда бір конфессияны тіркеу үшін оның міндетті түрде 30 мың бе екен, 34 мың бе екен мүшесі болуы керек. Менің пікірімше, ұсақ-түйек секталарды топырлата бергенше, дәстүрлі, әлемде танылған, негізі барларын ғана қалдырған жөн. Осы дұрыс сияқты. Ал біздің дін туралы заңымыз мұндай сауалдарға жауап бере алмады. Демек, бұл мәселе әлі де болса қайталанады, бәрібір алдымыздан шығатын түрі бар. Сол баяғы кикілжің, түсінбестік...

Александр Иевлев: Қазіргі дін туралы заңымыздың, шынын айтқанда, пікір қайшылығын тудыратын тұстары бар. Бұл неден туындап отыр деп ойлайсыздар? Өздеріңіз де білесіздер, «Діни сенім бостандығы туралы» Заңның алдында бәрі бірдей. Бұл түсінікті ғой. Бірақ, менің ойымша, кәрі тарихымыз пен мәдениетіміздің алдында барлық конфессия теңдей болуы мүмкін емес. Мұнымен не айтқым кеп отырғанын сезген боларсыздар. Бір ғана мысал: Қазақстанның тарихы мен мәдениетіне ислам мен христиан діндерінің алар орны өз алдына бөлек әңгіме. Айтыңыздаршы, Қазақстанның тарихы мен мәдениетіне кришнаиттар, эгоистер, саентологтар т.т. не берді? Ешқандай да үлес қосқан жоқ. Олардың мақсаты - халықтың санасын улап, іріткі салу, Қазақстан халқының мәдени дәстүрінен жұрдай ету. Мен атаған секталар қазаққа, орысқа, украинға, шешенге шабуыл жасап бағуда. Негізгі сеніміміз бен мәдениетімізден айырмақшы. Иә, бүгінгі заңды алып қарасаңыздар, мұсылмандарды кришнаиттермен, провославтарды эгоистермен тең қоюға болады. Алайда бұл дұрыс емес қой. Олай болмауы керек. Еуропа, Балтық жағалауы елдеріндегі жағдай біздікіндей емес, секталар қатаң бақыланады. Негізі жоқ, ол елдің тарихымен үш қайнаса сорпасы қосылмайтын діни ағымдарға қатаң шектеу қойылған. Аталған елдердегі дін туралы заң негізгі ұлттардың дінін қорғайды. Менің жеке пікірім: біз Қазақстандағы дәстүрлі емес діни бірлестіктерді қатаң бақылауды қазірден-ақ жедел қолға алуымыз тиіс. Олар дәстүрлі ислам мен христиан дінінің алдында тең дәрежеде болмауы қажет. Секталар Қазақстанның өсіп-өркендеуіне нен­дей үлес қосыпты осы? Сіздердің ойларыңызды білмеймін, мен олардың жұмысын ауыздықтауды ұсынамын. Билік дәстүрлі діндерден басқасын елден қуып шықса, мен бұған қуанар едім.

Ким Сан Кил: Сіздер үнемі осылай дейсіздер. Журналистер де бізді жер-жебімізге жеткізіп сынайды. Қазақстанда жүргенімізді қаламайды. Неге олай етесіздер? Мен Қазақстанда діни қақтығыс отының тұтануын қаламаймын. Әркімнің таңдауы әртүрлі. Оған ешкім шектеу қоймасын. Зорлық болмасын.

Ислам - адамгершілік діні

Жас қазақ: Ким Сан Кил, Александр Иевлев, сіздердің ислам діні туралы пікірлеріңізді білсек деп едік.

Ким Сан Кил: Қазақстанда мұсылмандар көп. Бұл исламның көпшілік дін екенінің көрінісі деп білемін. Бірақ барлық адамды бір дінді қабылдатуға болмайды. Әркімнің өз түсінігі, өз сенімі болады емес пе? Мен сіздерге айтайын, Кореядағы халықтың басым көпшілігі осыдан біраз жыл бұрын будда дініне сенетін. Қазір ше? Кореядан мұсылмандарды да көптеп кездестіруге әбден болады. Әркім өзінің таңдаған дінінде өмір сүріп жатыр. Еуропаның өзін алып қарайықшы. Ол жақта жыл санап мұсылмандардың саны артып келеді. Ал билік оларға түсіністікпен қарап отыр. Менің ойымша, дін мәселесінде билік тарапынан қысым болмауы керек. Дінде зорлық жүрмейді. Исламда осындай түсінік бар. Солай емес пе? Бірақ мына бір нәрсені ескерсек екен. Егер діні болсын, діни ағымы болсын, мемлекет жүргізіп отырған саясатқа қарсы келсе, ондай діни ұйымдарды елден шеттетсе, бұған ешкім ренжи қоймас.

Александр Иевлев: Қазақстанда тұрғаннан кейін, айналаңдағы адамдармен тығыз байланыста боласың. Олардың ұстанған дініне де ой жүгіртесің кейде. Менің таныстарымның біразы - мұсылмандар. Қазақстандағы ислам үлкен басымдыққа ие. Мен айтар едім: Ислам - адамгершілік діні. Ислам - мәміле діні. Мұсылмандармен түсінісу оңай. Олардан тек жақсылықты ғана күтуге болады. Ислам бәріне бірдей қарайды. Ешкімді бөліп жармайды. Бұл діннің өміршең болатыны да сондықтан деп ойлаймын.

Жазып алған Ағабек ҚОНАРБАЙҰЛЫ

«Жас қазақ» газеті, №25, (26.06.2009)