Қалың қазақ жалпы 7 санатқа бөлінетін қазақ жерінің бір бөлігін – ауыл шаруашылығына қатыстысын жеке меншікке сатуға және жалға беруге (о.і. шетелдіктерге де), салынған мораторий тағы 5 жылға созылатын болды деп бөркін аспанға атып қуанып жүр. Мүлде олай емес! Ал, қалай?

Елдің үміт артқан Жер комиссиясы ауыл шаруашылық жерін өз елінің азаматтарына жалға беру мен сатуға қатысты ғана мәселені қараған. Ал, одан бөлек мемлекеттік комиссия шетелдіктерге қатысты мәселені қараған. Яғни, екі комиссия бір-бірінен тәуелсіз, параллелді түрде, екіншісі біріншісінің көлеңкесінде деуге болады, жұмыс істеген. Бүкіл елдің назары негізінен бір ай бойы Жер комиссиясының жұмысында болса, екінші комиссия барынша елеусіз болуға тырысқан және оның ісінің нәтижесін Мәжіліс бекітіп, Сенатқа беріп үлгерген. Сенбейсіздер ме? Мархабат, «Qazaq Times» тілшісі Мият Кәшібайдың мақаласы, «өте қызық», біз оның бір әрпін бұзбай бердік.

Орман  өсіру үшін жер беруді комиссия ұсынған жоқ...

«Qazaq Times» парламентте қаралып жатқан заң жобасын қолдайтындармен де, қарсылармен де сөйлесіп көрді. Шетелдіктерге орман өсіру үшін 25 жылға жер беруді құптамайтындардың бірі – саясаттанушы Дос Көшім. Ол – Тоқаев тапсырмасымен құрылған Жер реформасы жөніндегі комиссияның мүшесі. Дос Көшімнің айтуынша, комиссия сенатта қаралып жатқан заң жобасын дайындауға қатыспаған, отырыстарында ол құжатты мүлде талқыламаған (осы жерде және әрі қарай қарайтқан, сұрақтар қойған біз – Ө.А.).

– Президент айтқаннан кейін ол заң жобасы ертерек дайындалды. Алайда оның жұмысына Жер комиссиясы мүлде араласқан жоқ. Менің білуімше, президент қазір сенатта талқыланып жатқан заң жобасы жайлы бір-ақ мәселе, яғни шетелдіктерге жерді сатуға, жалға беруге тыйым салуды тапсырды. Ал заң жобасының ішіне қазір шу тудырып жатқан баптың қайдан кіріп кеткенін білмеймін, – дейді Дос Көшім. Оның айтуына қарағанда, шетелдіктерге орман өсіру үшін жер беру дегенге өзі де қарсы.

– Менің түсінігімде орман жері де ауыл шаруашылығы жеріне кіруі керек. Ал шетелдіктерге орман өсіру үшін жерді 25 жылға жалға беру дегенді құптамаймын, – дейді ол.

Даулы заң жобасын мақұлдаған депутат уәжі

«Qazaq Times» тілшісі осы мақаланы жазу барасында жеркомның тағы бір мүшесі, мәжіліс депутаты Айдос Сарыммен де сөйлесті. Ол бастапқыда мәжіліс мақұлдап қойған заң жобасында шетелдіктерге орман өсіру үшін жер беруді көздейтін баптың бар екенін жоққа шығарды. Кейін тілші құжаттың нақты қай тармағында сондай мәселе бар екенін оқып берген соң, «орман өсіру мақсатында жерді шетелдіктерге жалға берудің еш қауіпі жоқ» екенін алға тартты.

Тілші: Парламентте қаралып жатқан заң жобасында «шетелдіктерге орман өсіру үшін 25 жылға жер беру» деген бап бар екен...

Айдос Сарым: Орман өсіру үшін бізге технология керек, бізге үлкен бағыттар керек. Бізге үлкен шешім керек (?).

Тілші: Жерді сол үшін шетелдіктерге жалға беру керек пе?

Айдос Сарым: Қазақстандағы орманның ішінде 88 миллион қытай немесе орыс жүр ме?! Неге оттай береміз біз!? Мен түсінбеймін.

Тілші: Мен оттап отырған жоқпын. Сізге журналист ретінде сұрақ қойып тұрмын.

Айдос Сарым: Енді маған айтыңызшы. Қандай мәселе туындады? Қандай әңгіме бар? Заңды қарап шығыңдаршы.

Тілші: Мен қарап шықтым.

Айдос Сарым: Не деп тұр?

Тілші: Шетелдіктерге орман өсіру үшін 25 жылға жер беруді көздейтін бап көріп тұрмын.

Мәжіліс депутаты А.Сарым: Шетелдіктер болғанда, ол Қазақстанның ішіндегі шетелдіктер ғой, сырттан келген емес. Мысалы үшін, Шэврон сияқты компаниялар. Елдің ішінде жүрген. Қазақстандағы жер шетелдікке жалға берілмейді, сатылмайды деген принцип бар ғой. Бар ма, жоқ па?

Тілші: Қазақстандағы шетелдіктер деген қалай ол?

Айдос Сарым: Тұра тұрыңыз, тұра тұрыңыз. Қазақстанда жер шетелдіктерге сатылмайды, жалға да берілмейді деген принцип бар ма, жоқ па?

Тілші: Жер кодексіндегі жалға беру жайлы баптарға мораторий жарияланған 2016 жылы.

Айдос Сарым: Тұра тұрыңыз, сіз маған қандай әңгіме айтып отырсыз. Қазақстанда жер шетелдікке жалға берілмейді, сатылмайды деген принцип бар ма, жоқ па?

Тілші: Принцип пе, заң ба?

Айдос Сарым: Сенатта қаралып жатқан заң жобасы кемінде мамыр айының ортасында президентке жолданады. Шетелдіктерге қатысты ең үлкен мәселе сол емес пе? Яғни сол заңға қатысты қол қойылады. Ешқашан да ешқандай шетелдік жерді жекеменшікке де, жалға да ала алмайды деген принцип бар. Ауыл шаруашылық жерлері деген. Соның ішінде орманы да бар, басқасы да бар. Солай ма?

Тілші: Жоқ, олай емес. Ол заң жобасында орман өсіру үшін жер беріледі деген бап бар.

Айдос Сарым: Кешіріңіз, сіз неге біздің заңдарымызды өзіңізге ыңғайлы қылып пәтуалайсыз?

Тілші: Мен қалай пәтуалап жатырмын оны?

Айдос Сарым: Жоқ, сіз қалай пәтуалайсыз?

Тілші: Мен ешқандай пәтуа жасап тұрған жоқпын. Заң жобасында солай жазылған.

Айдос Сарым: Жоқ, ондай жоқ.

Тілші: Қалай жоқ? Заң жобасының ...

Айдос Сарым: Маған оқып беріңізші.

Тілші: Қазір бір минут... Сенатта қаралып жатқан заң жобасының тоғызыншы тармағыда былай жазылған: «48-баптың 2-тармағындағы «ауыл шаруашылығы өндірісін, орман өcipyдi, қосалқы ауыл шаруашылығын жургізу үшін» деген сөздер «орман өcipy үшін» деген сөздермен ауыстырылсын».

Айдос Сарым: Жоқ, сіз маған бабын түгелдей оқып беріңізші.

Тілші: 48 баптың 2-тармағын ба?

Айдос Сарым: Иә.

Тілші: Міне былай делінген: «Сауда-саттықтың (конкурстардың, аукциондардың) жеңімпаздарына – шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарға ауыл шаруашылығы өндірісін, орман өсіруді, қосалқы ауыл шаруашылығын жүргізу үшін жер учаскелері 25 жылға дейiнгі мерзіммен жалдау шарттарымен уақытша жер пайдалануға беріледі».

Айдос Сарым: Ал содан?

Тілші: Жазылып тұр ғой енді осы жерде.

Айдос Сарым: Не деп жазылып тұр?

Тілші: 25 жылға жалға беріледі деп.

Айдос Сарым: Кімге жалға беріледі?

Тілші: Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарға.

Айдос Сарым: Жоқ, сіз ең басты үлкен принципті түсінесіз бе, түсінбейсіз бе?

Тілші: Қандай принцип?

Айдос Сарым: Қазақстандағы жер шетелдіктерге жалға да, меншікке де берілмейді дегенді түсінесіз бе, түсінбейсіз бе?

Тілші: Ол принцип қай жерде жазылған?

Айдос Сарым: Ол бүгін-ертең қабылданатын заңның ішінде тұр.

Тілші: Ол заңда ондай принцип болса да, мынадай бабы болып тұр ғой орман өсіруге қатысты....

Айдос Сарым: Сіз түсінесіз бе, түсінбейсіз бе? Кешіріңіз, есіміңіз кім?

Тілші: Мият

Айдос Сарым: Енді қараңыз. Жақын арада сенаттан алдағы аптада шығады. Мамыр айының ішінде президент қабылдайтын заң бар. Соның ішінде осы мәселенің барлығы қабылданады. Қазақстанның жері шетелдіктерге жалға да, меншікке де берілмейді деген.

Тілші: Ол заңда бүкіл жер туралы айтылмаған. Тек ауыл шаруашылығына қатысты..

Айдос Сарым: Жоқ, бүкіл жері.

Тілші: Бүкіл жері деп қай бабында айтылған?

Айдос Сарым: Мият, заңды күтіңізші.

Тілші: Сенатта қаралып жатқан заң жобасына байланысты қоғамда шу болып жатыр. Мен сізге сол заң жобасының нақты бабына қатысты сұрақ қойып отырмын.

Айдос Сарым: Менің білуімше, жаңағыдай мәселе болады.

Тілші: Орман өсіру үшін деген бап қалай болады сонда?

Айдос Сарым: Қазақстанда орманның қаншасы бар? Орманның не екенін білесің бе сен?

Тілші: Білемін.

Айдос Сарым: Қанша?

Тілші: Шамамен, Қазақстан жерінің төрт пайызы.

Айдос Сарым: Иә, 3-4 пайыз. Ішіне орман егемін дейтін болса, жаңағы не бар. Бірақ осы орманның ішінде орыс немесе қытай қаптап жүрген жоқ қой. Егер Арал, Бақанастағы құмға егемін дейтін болса, ол басқа әңгіме.

Тілші: Шетелдіктер мен азаматтағы жоқ адамдар орман өсіремін десе, қандай жер беріледі сонда?

Айдос Сарым: Тұра тұрыңыз. Шетелдіктер дегеннен бұрын бізде Біріккен ұлттар ұйымының үлкен бағдарламалары бар. Құмдануға, құмсыздануға қарсы күрес деген сияқты. Үлкен мемлекеттік ұйымдары бар. Азия даму банкі дегендер бар. Солар Қазақстанға сексеуіл егеді, солар Қазақстанға жыңғыл егеді. Егер қазір мына заңмен шектейтін болсақ, осы бағдарламаның бәрін ысырып тастауға мәжбүр боламыз... Осы Аралдың, Балқаштың түбіндегі құмдану, құмсыздану дегенді айтып жатқан Қазақстан емес, сол үлкен ұйымдар... Сондықтан бұл мәселеден ешқандай, ешқандай жаулық іздеп қажет емес.

Сөз соңында Сарым заң жобасындағы орман өсіруге қатысты бап мемлекет жеріне ешқандай қауіп төндірмейтінін айтты. Бұған қоса, ол осы бапқа қарсылық білдіріп жатқандардың «алаңдауы негізсіз» деді.

«Биліктің кезекті құйтырқы ойыны»

Кеше Алматыда жер мәселесіне қатысты митинг ұйымдастырып, парламентте қаралып жатқан заң жобасы қазіргі нұсқада қабылданатын болса, 15 мамырдан бастап өз жақтастарымен алаңда аштық жариялайтынын мәлімдеген оппозициядағы саясаткер Жанболат Мамай Сарымның сөзімен келіспейді. Мамайдың айтуынша, заң жобасындағы шетелдіктерге орман өсіру үшін жер берудің артында үлкен қатер бар. Ол «билік осы бапты пайдаланып, шетелдіктерге жер беруді көздеп отыр» деген ойда.

– Біріншіден, шетелдіктерге орман өсіру үшін жер беру деген логикаға сыймайды. Сонда шетелдіктер біздің жерімізді 25 жылға жалға алып, орманымызды жайқалтып беріп, кейін «енді өздерің су құйып, ары қарай күтіп баптаңдар» дей ме? Бұл өте қисынсыз. Мен бұны биліктің кезекті құйтырқы ойыны деп есептеймін. Билік «шетелдіктерге жер береміз» деген мақсатынан айныған жоқ әлі. Соның бір дәлелі – осы бап, – дейді Мамай.

Ол билік өкілдерінің «бұл бап негізінен Қазақстанда жұмыс істеп жатқан түрлі шетелдік компаниялардың елімізді көгалдандыруға атсалысу үшін» деген сөзі – «халықты ақымақ қылудың бір тәсілі» деген ойда. – Өйткені біз қарсы шығып жатқан бапта Қазақстандағы шетелдік компаниялар делінбеген. Ол жерде «шетелдіктерге, азматтығы жоқ адамдарға» деп анық жазылып тұр, – дейді Мамай.

Қазақстанда жер дауы елді бірінші президент Нұрсұлтан Назарбаев басқарып тұрған кезде басталған. 2016 жылы елде ауыл шаруашылығы жерін шетелдіктерге сату және ұзақ мерзімге жалға беруді қарастыратын даулы заң жобасына халық жаппай наразы болған соң Назарбаев заң жобасына бес жылға мораторий жариялаған. Оның мерзімі биыл аяқталады. Осыған орай, қазіргі президент Қасым-Жомарт Тоқаев жерді шетелдіктерге сатуға және ұзақ жылға жалға беруге тыйым салуды қарастыратын заң жобасын әзірлеуді тапсырған.

Ауыл шаруашылығы министрлігі дайындаған заң жобасын парламенттің төменгі палатасы – мәжіліс мақұлдап қойды. Сәуірдің ортасынан бері сенатта қаралып жатыр. Қазақстан билігі жердің бос жатпау қажеттігін, оған инвестиция тарту керектігін жиі айтады.

Бірақ ел азаматтарының кейбірі елде жемқорлық өршіп тұрған шақта жер сату қауіпті деген ойда. «The Qazaq Times».

Орыста «гора родила мышь» деген мақал бар. Жер кодексіне бір ғана сөзді: «қазақ жері ешкімге сатылмайды, шетелдіктерге жалға да берілмейді» деген жалғыз ауыс сөзді қосу үшін екі комиссия құрудың, мынадай жаңылтпаштың кімге, қандай қажеттігі болды? Біз пір тұтатын АҚШ-тың өзінде жер жартылай ғана жеке меншікте. Ал, біз нағыз үлгі алуға тиісті Ұлттық мемлекет – Израильде жер түгелдей мемлекет меншігінде. Есесіне, ол өзінің біздің бір ауданымыздың аумағындай ғана жерінен жылына 6 млрд долларға жуық –аграрлық (!) - өнімді экспортқа шығарады. Біз ше? Мен айтуға ұялып отырмын, «жерді жеке меншікке бермесек көгермейміз» дейтін Ауыл шаруашылық министрі айтсын...

Өмірзақ Ақжігіт

Abai.kz