Таяуда Денсаулық сақтау министрі Алексей Цой қызметін ауыстырып, орнына Жандос Бүкітбаев келді. Ол әзірге министр міндетін атқарушы. Тәуелсіздік алғалы бері аталмыш министрлік министрге жарымай келеді. Тіпті пандемияның өзінде де екі министр ауысты. Бірі істі болды, бірі басқа салаға кетіп жатыр. 

Қазіргі министрдің міндетін атқарып отырған Жандос Бүркітбаев 1971 жылы Жамбыл облысында дүниеге келген. Медицина ғылымдарының кандидаты. Асфендияров атындағы Алматы мемлекеттік медицина университетін "Емдеу ісі" бағыты бойынша бітірген. Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетін "Мемлекеттік және жергілікті басқару" мамандығы бойынша, Оңтүстік Қазақстан медициналық академиясын "Фармация" мамандығы бойынша және "Тұран-Астана" университетін "Құқықтану" мамандығы бойынша тәмамдаған.

Еңбек жолын 1996 жылы Алматыдағы қалалық жедел медициналық көмек клиникалық ауруханасының дәрігері болып бастаған. Әр жылдары денсаулық сақтау министрлігінің түрлі құрылымдық бөлімшелерінде жұмыс істеді. Елордада қан орталығын, трансфузиология ғылыми-өндірістік орталығын басқарды.

2019-2021 жылдары ұлттық ғылыми онкологиялық орталықтың басқарма басшысы болды. 2021 жылдың 22 қаңтарында бастап денсаулық сақтау вице-министрі лауазымына тағайындалды.

Осы уақытқа дейін денсаулық сақтау министрлері ұзақ уақытқа тұрақтаған емес. Екі не үш жылға ғана сайланады да, кетеді. Қазіргі уақытқа дейін елімізде денсаулық сақтау министрлігінің 14 басшысы ауысқан екен.

АҚСҰЛТАН АМАНБАЕВ (1991 - 1992)

Қазақстанның денсаулық сақтау саласын басқарған алғашқы министр Ақсұлтан Аманбаев болды. Ол Алматы мемлекеттік медицина институты (қазіргі ҚазМУ) емдеу факультетінің түлегі, ол 1962 жылы дипломын алып, 1974 жылы ҚР ҰҒА клиникалық және эксперименттік хирургия ҒЗИ аспирантурасында кандидаттық диссертациясын қорғады. Министрлікке дейін «Түркістан теміржол» клиникасында және Оңтүстік Қазақстан аудандық ауруханасында жұмыс істеді. Содан кейін Қазақ клиникалық және эксперименттік зерттеулер ғылыми-зерттеу институтында еңбек етті. Қазақ КСР Министрлер Кеңесі Іс Басқармасының ағарту және денсаулық сақтау бөлімі меңгерушісінің орынбасары, Министрлер Кеңесі Денсаулық сақтау және білім басқармасы бастығының орынбасары, денсаулық сақтау министрінің орынбасары болды. 1990 жылы Аманбаев Қазақ КСР Денсаулық сақтау министрі болып тағайындалса, 1991 жылы ол Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау саласын басқарды. Бір жыл ғана министр болды. Оның мансап жолы балабақша директоры болуымен аяқталды. Бірақ ол неліктен қызмет орнын түбегейлі өзгерткені белгісіз болып қалды.

ВАСИЛИЙ ДЕВЯТКО (1992 - 1997)

1992 жылы ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің басшысы болып медицина ғылымдарының докторы, педиатр Василий Девятко тағайындалды. Алматы мединститутын 1969 жылы бітірді. 2004 жылы медицина ғылымдарының докторы дәрежесін қорғады. Оның еңбек жолы Алматы облысындағы Шелек аудандық ауруханасында басталды. Содан кейін педиатр Девятко Еңбекшіқазақ аудандық ауруханасында бас дәрігердің орынбасары болды. Аудандық денсаулық сақтау бөлімін басқарып, Алматы қалалық денсаулық сақтау бөлімінің меңгерушісі болды. Оның мансаптық өрлеу жолы 1987 жылы Қазақстан Компартиясы ОК істер басқармасының емдеу секторын басқарған кезіне тап келеді.

1991 жылы оған ҚР Президенті аппаратының денсаулық сақтау және әйелдер мәселелеріне жетекшілік ететін бөлімін басқару сеніп тапсырылды. Ол 1992 жылы сәуірде Денсаулық сақтау министрі болды және 1997 жылы министрліктен кетті. 2006 жылдан бастап Алматыдағы өңірлік диагностикалық орталықтың директоры болып жұмыс істейді.

Қырымбек Көшербаев (1997-1999)

Ол 1978 жылы Қазақ политехникалық институтын инженер-құрылысшы мамандығы бойынша бітірген. 1991 жылы КОКП Орталық комитетінің жанындағы қоғамдық ғылымдар Академиясының аспирантурасын бітірді. Философия ғылымдарының кандидаты,саясаттану ғылымдарының докторы.
Ол 1978 жылы "Главриссовхозстрой" Қызылорда құрылыс-өндірістік бірлестігінде инженер болып жұмыс істеді. 1991 жылдан бастап Қазақ КСР Президентінің аппаратында жұмыс істей бастады. Кейін Премьер-министр орынбасарының көмекшісі, Алматы ауданы әкімшілігінің басшысы, аппарат басшысының орынбасары және ҚР Министрлер кабинеті аппаратының ішкі саясат бөлімінің меңгерушісі, Үкімет Аппаратының аумақтық даму бөлімінің меңгерушісі болды. Көшербаев Қазақстан Республикасы Президентінің баспасөз хатшысы болып қызмет атқарғаннан кейін Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрі болып сайланды.

1999 жылы министрлік қайта құрылды. Көшербаевқа білім мен ғылым табысталып, медицина жаңа құрылымға, яғни ҚР Денсаулық сақтау ісі жөніндегі агенттікке берілді.

МАРИЯ ОМАРОВА (1999 - 2000)

Көшербаевтан кейін Денсаулық сақтау агенттігі Мария Омароваға сеніп тапсырылды. Алматы мемлекеттік медицина институты (қазіргі ҚазМУ) педиатрия факультетінің түлегі. Стажер-зерттеуші, аспирант, анатомия кафедрасының ассистенті, ҚазМУ экология кафедрасының меңгерушісі және бас оқытушы болып жұмыс істеді.

Ол агенттікті бір жылдан аз уақыт басқарды, содан кейін ол Х. Жұматов атындағы гигиена және эпидемиология ғылыми орталығының директоры болды.

ЖАҚСЫЛЫҚ ДОСҚАЛИЕВ (2000-2004, 2008-2010)

Жақсылық Досқалиев-медицина ғылымдарының докторы, профессор. Ақтөбе медициналық институтын дәрігер-терапевт мамандығы бойынша бітірген.

Еңбек жолын хирург болып бастаған. Аудандық аурухананың бас дәрігерінің орынбасары болған, Бүкілодақтық хирургия ғылыми орталығының клиникалық ординатурасында оқыған, А.Н. Сызғанова атындағы хирургия ғылыми орталығында жұмыс істеді.

1998 жылы Ақтөбе медакадемиясын басқарып, кейін облыстық мәслихаттың депутаты болып сайланды.2000 жылы кезекті қайта құрудан кейін Досқалиев ҚР Денсаулық сақтау министрі қызметіне келді.
Арадаға қызметтегі үзілісте ол Қазақ мемлекеттік медицина академиясы РМҚК ректоры, Парламент Мәжілісінің депутаты және әлеуметтік-мәдени даму комитетінің төрағасы болды.

Ол денсаулық сақтау министрлігін екінші рет 2008 жылдан бастап басқарды, бірақ 2 жылдан кейін Қаржы полициясы министрдің лауазымдық құзіретін асыра пайдалану фактісі бойынша қылмыстық іс қозғады.
Полиция Досқалиевті ұстауға тырысты, бірақ ол Ұлттық ғылыми медициналық орталыққа жатқызылып, ал, оның басшылығы министрдің комада жатқанын айтады.

Алайда, Қаржы полициясы министрдің аурухана төсегінен тұрып, дәрігерлермен сөйлесіп, жүріп-тұрғаны түсірілген бейнежазбаны көрсетеді. Содан кейін ғылыми орталықтың дәрігерлері жалған айғақтар бергендерін мойындайды.

Жақсылық Досқалиевқа «лауазымдық өкілеттігін асыра пайдаланды, билікті асыра пайдаланды, аса ірі мөлшерде пара алды және бюджет қаражатын жымқырды» деген айып тағылды. Тергеу шамамен бір жылға созылды, нәтижесінде сот экс-министрді мүлкін тәркілеумен жеті жылға қатаң режимдегі колонияға үкім шығарды.

Бірақ 2012 жылдың қаңтарында кешірім сұрағаннан кейін Досқалиев жазасын 2 жылға дейін қысқартты, содан кейін шартты түрде босатылды. Ол бірнеше айдан кейін бостандыққа шықты, 2013 жылдан бастап Республикалық Трансплантация орталығында жұмыс істейді.

ЕРБОЛАТ ДОСАЕВ (2004 – 2006)

Досаев Алматы РФММ түлегі, 1993 жылы Алматы энергетика институтының дипломын алды, содан кейін ММТУ-да оқыды. Бауман. Оның мамандықтарының бірі-Электронды техника инженері. "Искер" кәсіпорнында еңбек етіп, кейін "Вега" МП директорының орынбасары, "Акцепт" ЖШС директоры, "Акцепт"корпорациясының бірінші вице-президенті және бас директоры болды.

1997 жылы 27 жастағы Ерболат Достаев "Тұран-Әлем Банкі" ЖАҚ Басқарма төрағасының орынбасары, кейін "АТФ-банк"ЖАҚ Басқарма төрағасы болып тағайындалды.1998 жылғы наурызда Досаев Қазақстан Республикасы премьер-Министрінің кеңесшісі, содан кейін Энергетика, индустрия және сауда вице-министрі болды. Ол ҚР Қаржы вице-министрі, Табиғи монополияларды реттеу, бәсекелестікті қорғау және шағын бизнесті қолдау жөніндегі агенттіктің төрағасы қызметтерін атқарды, Қаржы министрі, Қазақстандағы ЕҚДБ басқарушысы болды.

2004 жылы Ерболат Досаев күтпеген жерден Денсаулық сақтау министрі болып тағайындалады. Бұл лауазымда ол екі жыл жұмыс істеді. 2006 жылы Шымкентте 78 балаға қан құю кезінде ЖИТС жұқтырды. Бұл трагедияға аурухана жабдықтарының нашарлығын, қызметкерлердің біліксіздігін, қаражаттың дұрыс жұмсалмауын кінәлағанымен, ифекцияның таралуында Денсаулық сақтау саласы өкілдерінің мемлекеттік қаражатты ұрлау фактісі себеп болғаны айтылды. Бұл жағдай министр мансабының аяқталуына әсер етті.

АНАТОЛИЙ ДЕРНОВОЙ (2006 - 2008)

Анатолий Дерновой медицина ғылымдарының докторы, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты. 1974 жылы Қарағанды медициналық институтын санитарлық дәрігер мамандығы бойынша бітірген. Жоғары оқу орнынан кейін санитарлық бөлім меңгерушісі, бас дәрігер, Қазақстан Компартиясы облыстық комитетінің нұсқаушысы, Талдықорған қалалық атқару комитеті төрағасының орынбасары, облыстық партия комитетінің нұсқаушысы, ҚР Президенті Іс Басқармасы Медициналық орталығының бастығы болып жұмыс істеді.

Дерновой министр қызметіне Денсаулық сақтау министрінің орынбасары - Қазақстанның бас санитарлық дәрігері қызметінен кейін ауысты.
Оңтүстік Қазақстанда пайда болған проблемаларды шешуден басқа, Дерновой саланы реформалауға белсенді кірісті. Оның басшылығымен халыққа кардиологиялық және кардиохирургиялық көмекті дамыту, қан қызметі, бала мен ананы қорғау, салауатты өмір салты жөніндегі бағдарламалар әзірленіп, бекітілді. Оның бастамасымен Астанада Ұлттық медициналық холдинг құрылып, барлық аудандық және облыстық ауруханалар заманауи жабдықтармен жарақтандырылып, медициналық білім беруде реформа басталды.

Дерновой білім берудің жаңа стандарттарын енгізіп, Педиатрия және санитарлық гигиена факультеттерін жапты. Жабылған мамандық 2016 жылы қайта енгізілді.

САЛИДАТ ҚАЙЫРБЕКОВА (2010-2014)

Салидат Каирекова дипломды дәрігер, "емдеу ісі"мамандығы бойынша Қарағанды мемлекеттік медициналық институтының түлегі.
Қайырбекова кезінде медицинаны мүлдем жаңа цифрлық рельстерге қоюға және ең бастысы пациенттің қажеттіліктеріне бағдарланған жүйені қамтамасыз етуге тиіс болатын «электрондық денсаулық сақтауды дамыту тұжырымдамасын» қабылдады. Содан кейін электронды денсаулық паспорттары жарияланды. Қайырбекова паспорттар – бұл адам денсаулығы туралы негізгі деректерді сақтау және алмасу ғана емес, сонымен қатар медициналық қызметтердің қолжетімділігі мен сапасын қамтамасыз ету мүмкіндігі деп уәде берді.

Осы мәлімдемелерден кейін бір жылдан кейін Қайырбекова басқа жұмысқа ауысуына байланысты министр қызметінен кетті.

ТАМАРА ДҮЙСЕНОВА (2014-2017)

2014 жылы министрлік денсаулық сақтау және әлеуметтік дамуды біріктірді.
Тамара Дүйсенова 1987 жылы Ташкент халық шаруашылығы институтын инженер-экономист мамандығы бойынша бітірген. Еңбек жолын информатика пәні бойынша орта мектепте мұғалім болып бастады, Сарыағаш ауданы әкімшілігінде аға экономист, Сарыағаш ауданы әкімінің кеңесшісі, орынбасары және бірінші орынбасары болып жұмыс істеді. Шымкент қаласы әкімінің бірінші орынбасары, ОҚО әкімінің орынбасары, вице-министр, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі болды.
Министр Дүйсеноваға ЖИТС-ке қарсы күрес жөніндегі жаһандық қордың айыптауларынан кейін ақталуға тура келді. Қор мамандарының айтуынша, 4 компания көптеген келісімшарттарды , өтінімдерді қолдан жасаған. Тергеу нәтижесінде ЖИТС-тың алдын алу және оған қарсы күрес республикалық орталығымен және туберкулез проблемалары ұлттық орталығымен ондаған келісімшарттар бойынша гранттық келісімдер сақталмағаны анықталды. Бұл туралы бұқаралық ақпарат құралдары жазды, қоғамда талқыланды, бірақ миллиондаған доллар қайда кеткені белгісіз болып қалды.

Сондай-ақ, министр Дүйсенованың тұсында оңтайландырумен, менингит індетімен және тағы басқалармен байланысты жанжалдар да шықты.
Қазір Тамара Босымбекқызы Қазақстан Республикасы Президентінің көмекшісі және Президент Әкімшілігінің өтініштерді қарауды бақылау бөлімінің меңгерушісі болып жұмыс істейді.

ЕЛЖАН БІРТАНОВ (2017-2020)

Елжан Біртанов-медицина ғылымдарының докторы, іскерлік әкімшілендіру магистрі, ҚР Денсаулық сақтау ісінің үздігі, 50-ден астам ғылыми жұмыстың авторы.

Ол Алматы мемлекеттік медицина институтын, Аризона университетін және Ресей медициналық дипломнан кейінгі білім академиясын бітірген. Берлиндегі "Шарите" университеттік клиникасында, Тұран университетінде және Солтүстік Каролинадағы Дьюк университетіндегі Фукуа Бизнес мектебінде Global Executive MBA бағдарламасы бойынша білім алған.
Еңбек жолы Орталық қалалық клиникалық аурухананың психоневрология бөлімінде басталды, онда ол қарқынды терапия және реанимация бөлімінде медқызметкер болып жұмыс істеді. Алматы қалалық токсикология орталығы мен Республикалық токсикология орталығын басқарды, денсаулық сақтауды дамыту институтын және Ұлттық медициналық холдинг басқармасын басқарды, Денсаулық сақтау вице-министрі және Назарбаев Университетінің атқарушы Кеңесі Төрағасының кеңесшісі болды.

Біртановтың басшылығымен министрлік коронавирустық пандемияның алғашқы толқынына тап болды. 2020 жылдың қараша айында Қаржы министрлігінің Қаржы мониторингі комитеті Елжан Біртановтың ұсталғанын жариялады. Оған бюджет қаражатын аса ірі мөлшерде жымқырды деп айып тағылды. Осы уақыт ішінде экс-министр үй қамауында және өзінің кінәсіз екенін дәлелдеумен келеді.

АЛЕКСЕЙ ЦОЙ (2020 – 2021)

Алексей Цой Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік медакадемиясының және "Дәнекер" халықаралық құқық және Халықаралық бизнес институтының, Ресей Федерациясы Президенті жанындағы Ресей халық шаруашылығы және Мемлекеттік қызмет академиясы корпоративтік басқарудың жоғары мектебінің және Халықаралық бизнес академиясының түлегі.

Ұлттық ғылыми медициналық орталықтың қалпына келтіру хирургиясы және трансплантология орталығында хирург болып жұмыс істеді, ҚР Президенті Іс Басқармасының заманауи медициналық технологияларды енгізу орталығын және ҚР Президенті Іс Басқармасының Медициналық орталығын басқарды, Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму вице-министрі, Денсаулық сақтау вице-министрі болды.

Денсаулық сақтау саласына қандай министр келсе де әлі күнге дейін қордаланған мәселелер сол қалпы қалуда.

Айжан Темірхан

Abai.kz